Dušan Stojanović
Dušan Duca Stojanović (Beograd, 29. oktobar 1927 — Beograd, 30. jun 1994) bio je jugoslovenski i srpski teoretičar filma, esejista, urednik i univerzitetski profesor.
| Dušan Stojanović | |
|---|---|
.jpg) Dušan Duca Stojanović | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 29. oktobar 1927. |
| Mesto rođenja | Beograd, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca |
| Datum smrti | 30. jun 1994. (66 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Jugoslavija |
| Obrazovanje | Pravni fakultet i Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu |
| Naučni rad | |
| Polje | Film |
| Institucija | Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu |
| Poznata po | Osnivač Katedre za teoriju i istoriju filma na FDU |
Stojanović je bio najznačajniji jugoslovenski teoretičar filma[1] i redovni profesor Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu. Bio je jedan od urednika časopisa Film danas, glavni urednik teorijskog časopisa Filmske sveske i edicije Umetnost ekrana; stručni saradnik Jugoslovenske kinoteke, saradnik Instituta za film i umetnički savetnik Avala-filma u Beogradu.
Rad i delo
urediKraće biografske crtice
urediZavršio je Pravni fakultet u Beogradu 1956. godine. Znanje nekoliko stranih jezika, a naročito dobro poznavanje francuskog, stekao je u porodici i kasnije tokom školovanja.[2] Sa druge strane, prožimala ga je ljubav prema pokretnim slikama i filmu od najranijeg detinjstva, tako da je još kao dečak dobio mali kućni kino-projektor formata 35 milimetara pomoću kojeg je od najranijeg detinjstva, na najzabavniji način učio o filmu ulazivši sve dublje u njegov svet.[3]
Već kao student i član Kino-kluba Beograd, početkom pedesetih godina počinje da objavljuje svoje prve tekstove u raznim filmskim časopisima. Ovi kraći ili duži eseji, bili su zasnovani na poznavanju svetske kinematografije. Pisani su britkim i jasnim stilom, analizirajući, pritom, probleme pred kojima se nalazila naša nedovoljno pismena domaća kinematografija. Predanost Dušana Stojanovića stvaralačkoj radoznalosti, protkanoj istraživačkim duhom i neprestanim preispitivanjem sopstvenih zaključaka, dovela ga je do nove platforme životnog razvoja, do same suštine fenomena film – do Teorije filma. To je oblast koju je on svojim poznavanjem i prezentovanjem u pregalaštvu osvetlio i začeo kao naučnu disciplinu[3] i "tako je ona po prvi put akademski institucionalizovana"[2] na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.[3] Svojim radom, postao je "duhovni pater familias, ne samo Teorije, već i savremenih sveobuhvatnih Studija filma, pa i Studija kulture u širem značenju, a nadasve,"[2] stekao je i ulogu duhovnog oca generacija mislilaca o filmu uopšte.[2]
Radnu karijeru je započeo 1953. godine kao saradnik Jugoslovenske kinoteke[3], a pedagoškim radom je počeo da se bavi 1965. godine na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u svojstvu profesora teorije i estetike filma.[4] Pred kamerama se pojavljivao i kao glumac u filmu Dvoje - Aleksandra Saše Petrovića, u jednoj epizodi serije Pozorište u kući Dejana Ćorkovića i u raznim studentskim projektima.[3]
Naučni pristup i praksa
urediNaučni pogledi Dušana Stojanovića su se s početka (60-ih godina 20. veka) zasnivali na ontološkom pristupu filmu pod uticajem Andre Bazena, i kretali su se između shvatanja po kojem nad ontološkim nivoom stoji jedna strukturalistička nadgradnja (Filmski medij – teze o savremenom upoznavanju filmskog medija, Ljubljana 1966)[5] i teze o prema njoj inherentnom estetskom transcendalizmu (Velika avantura filma, Beograd 1969) koja je bila veoma originalna sa obzirom na pristup istoriji filma.[6]
Početkom 70-ih godina, orijentiše se ka tumačenju filma kao jezika koji se nadvladava u procesu organizovanja ritmičke forme i govori da postoji dvostruka artikulacija – kako u denotaciji, tako i u konotaciji. Tu je i znak kao diskretna jedinica gde je označeno zapravo samo iluzionistički korelat opažaja čulne stvarnosti.[6] Ova i druga semiotička istraživanja osnova su njegove doktorske teze (Film kao prevazilaženje jezika, studija o semiološkom i umetničkom karakteru filmskog medijuma, Beograd, 1973) koja je odbranjena 1974. godine. Na ovom pristupu se zasnivaju i njegovi kasniji radovi, a disertacija je štampana kao knjiga pod nazivom Film kao prevazilaženje jezika još 1975. i 1984. godine.
80-ih godina se okreće istraživanju montažnog - pre svega naratološkog prostora u filmu.[2] Poseban naglasak tu stavlja na proučavanje pertinentnih svojstava filmskih znakova (Montažni prostor u filmu, Beograd, 1978, 1987, 1989).[6]
U knjizi: Film, teorijski ogledi (Sarajevo, 1985) produbljuje svoja prethodna istraživanja iz područja ontologije medija, semiotička istraživanja i veoma originalno razjašnjava tematiku filmskog prostora.[6]
Njegove druge značajne knjige u kojima se bavi, kako teorijom, tako i istorijom filma jesu: Jugoslovenska teorija filma (Beograd 1981), Sistematizacija teorije filma u svetu i u nas (Zagreb 1974) i Teorija filma (Beograd 1978), a njegovo dugogodišnje bavljenje raznim teorijama filma drugih teoretičara, krunisano je Leksikonom filmskih teoretičara (Beograd 1991). Drugo, dopunjeno – posthumno izdanje ovog leksikona u koautorstvu sa profesorkom Nevenom Daković, objavljeno je na CD romu 2005. godine.
Filmske sveske
uredi
Dušan Stojanović je kao glavni urednik 1968. godine pokrenuo časopis za teoriju i istoriju filma Filmske sveske. Prva dva godišta časopisa – dvadeset brojeva iz 1968. i 1969. godine verna su uzoru – francuskom časopisu Cahiers du Cinéma, na čiji se koncept i ideju s početka oslanjao donoseći kritike filmova svetske produkcije, jasne, pregledne članke o nacionalnim kinematografijama, intervjue sa raznim rediteljima i, znatno ređe, teorijska ili filmološka promišljanja. Godinama zatim, tragajući za najboljim profilom i formatom, časopis je transformisan, da bi 1974. godine uspostavio ritam od četiri broja godišnje. Svaki broj bio je podeljen na tematske podsegmente koji se protežu kroz više godišta, a tu su se nalazili i prevedeni članci fenomenologa, vizualista, semiologa i strukturalista itd.[7]
Nakon osamnaest godina izlaženja, a u prvim danima predratne krize, 1986. godine, Filmske sveske su prestale da izlaze. Pojedina tematska izdanja i posloženi članci u okviru novopokrenute biblioteke Filmske sveske tokom devedesetih godina 20. veka sporadično su izlazili, da bi naposletku i ovaj projekat bio ugašen. Četiri broja nove serije (1999‒2004), ostvarena su uz nesebičnu moralnu i materijalnu podršku filmskog stvaraoca i mislioca, dr Vlade Petrića. Posle toga su usledili različiti pokušaji digitalizacije, koji su konačno uspešno završeni 2017. godine. Digitalizovano je kompletno izdanje ovog časopisa (1968—1986) i ono danas predstavlja riznicu ključnih eseja i izvoda iz dela tada tek nagoveštenih studija filma.[7]
Originalne Filmske sveske izlazile su kao izdanje Instituta za film, koji je danas prerastao u multifunkcionalni Filmski centar Srbije. Digitalizovani onlajn repozitorijum je projekat Fakulteta dramskih umetnosti.[7]
Legat Dušana Stojanovića
urediLegat profesora Dušana Stojanovića nalazi se u Jugoslovenskoj kinoteci.
Studenti o profesoru
urediNjegova živa reč, puna naboja iskrene ljubavi prema sedmoj umetnosti, plenila je studente. On je na svojim predavanjima otkrivao generacijama filmofila nove svetove u oblasti za koju su mislili da je poznaju. Njegov cilj nije bio da priča o filmu, već da natera slušaoce da razmišljaju o filmu. Odjek njegovih reči bi svako nosio u sebi, i posle završenog časa poneo bi ga u svoj budući profesionalni život, pretočio u svoje stvaralaštvo. Zato možemo reći da je životno delo Dušana Stojanovića nemerljiva vrednost koja je ugrađena u sva ostvarenja savremene jugoslovenske i srpske kinematografije, upijena na predavanjima, upijena kroz knjige.[3]
Reference
uredi- ^ Stojanović, Dušan. „Filmski medij - teze o savremenom upoznavanju filmskog medija” (PDF).
- ^ a b v g d Daković, Nevena (1997). „Velika avantura filma i teorije” (PDF). www.fdu.bg.ac.rs. Pristupljeno 10. 10. 2022.
- ^ a b v g d đ „Posvećenost filmu - Desetogodišnjica smrti - Dušan Stojanović (1927–1994) - Nedeljnik Vreme”. www.vreme.com (na jeziku: srpski). 2004-06-23. Pristupljeno 2022-10-10.
- ^ Dragan., Petrić, Vladimir. Ujes, Alojz. Anđelković, (1971). Almanah : dvadeset godina Akademije za pozorište, film, radio i televiziju. Umetnička akademija. OCLC 444560445.
- ^ Stojanović, Dušan. „Filmski medij - teze o savremenom upoznavanju filmskog medija” (PDF). www.fdu.bg.ac.rs.
- ^ a b v g Filmska enciklopedija. Ante Peterlić. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod "Miroslav Krleža". 1986—1990. ISBN 86-7053-016-3. OCLC 455916959.
- ^ a b v Daković, Nevena. „Filmske sveske”. filmskesveske.mi.sanu.ac.rs. Pristupljeno 2022-10-11.
Literatura
uredi- Stojanović, Dušan (1991). Leksikon filmskih teoretičara. Beograd: Naučna knjiga. ISBN 86-23-72003-2. OCLC 46789941.
- Stojanović, Duško (1966) Filmski medij – teze o sodobnem spoznavanju filmskega medija, Ljubljana, Prosvetni servis, 1966.
- Petrić, Dragan,Vladimir. Ujes, Alojz. Anđelković, (1971). Almanah : dvadeset godina Akademije za pozorište, film, radio i televiziju. Umetnička akademija. OCLC 444560445.
