Emanuel Kozačinski
Emanuel Kozačinski, odnosno Manuil Kozačinski, a nakon zamonašenja Mihail (Kozačinski) (ukr. Manuїl Kozačínsьkiй, odnosno Mihaїl Kozačínsьkiй; Jampolj, danas Vinička oblast (Ukrajina), 1699 — Sluck, danas Minska oblast (Belorusija), 15. avgust 1755) bio je pedagog, srpski književnik i pozorišni radnik, koji je značajno doprineo razvoju kulture među Srbima u Habzburškoj monarhiji.[1][2]
Poreklo uredi
Kozačinski je poticao iz plemićke porodice. Njegov otac Aleksandar bio je rodom iz Kozačine u istočnoj Galiciji (današnja Ternopoljska oblast). Emanuel je rođen 1699. godine u Jampolju, malom pograničnom gradu u Podoliji (današnja Vinička oblast). Pomenuta mesta i oblasti, bila su u to vreme pod poljskom vlašću, nemajući nikakvih veza sa tadašnjom (prvobitnom) Ukrajinom. Tek u 20. veku, Podolija i Galicija su podvedene pod proširenu (savremenu) Ukrajinu, tako da Kozačinski ni po poreklu, ni po mestu rođenja nije bio "Ukrajinac", kako se ponekad označava u literaturi na osnovu anahronističkih projekcija današnjih ukrajinskih granica na stariju prošlost. U njegovo vreme, stanovnici Galicije i Podolije su se nazivali svojim izvornim rusinskim imenom. Pojedini istraživači su tim povodom ukazali na rusinsko poreklo Kozačinskog.[3]
Obrazovanje uredi
Kozačinski je rano napustio svoj rodni kraj, kako bi stekao obrazovanje u carskoj Rusiji. Studije filozofije pohađao je do 1720. u Moskovskoj slavensko-grčko-latinskoj akademiji. Potom je školovanje nastavio u Kijevskoj duhovnoj akademiji (1720—1733), čime započinju i njegove veze sa tadašnjom Ukrajinom. Još tokom boravka u Moskvi, upoznao je Rafaila Zaborovskog, koji je kasnije postao kijevski mitropolit. Dok je bio na školovanju u Kijevu, povremeno je putovao po severnim slovenskim zemljama i Nemačkoj, gde je učio jezike. Značajan uticaj na Kozačinskog ostavio je Teofan Prokopovič, pedagog, dramski pisac i teoretičar. Pred kraj školovanja u Kijevu 1731/32. radio je kao saradnik Akademije, predajući nižim razredima.[4]
Pedagoški rad uredi
Na poziv beogradsko-karlovačkog mitropolita Vićentija Jovanovića, a po preporuci Teofana Prokopoviča i uz blagoslov kijevskog mitropolita Rafaila Zaborovskog, sredinom oktobra 1733. došao je sa grupom profesora iz Kijeva u Sremske Karlovce. Tu je počeo da radi kao profesor Slavensko-latinskih škola (Collegium slavono-latino carloviciense), koje su osnovane 1726, ali su tek dolaskom Kijevljana podignute na nivo višeg obrazovanja. Predavao je u IV školi gramatista, zatim u V i VI školi. Srpske škole pod njegovim uticajem zasnovane su na prosvetiteljskom školskom sistemu Petra Velikog.
Bio je autor i reditelj prve srpske pozorišne predstave -Traedokomedije, o smrti cara Uroša V, koju je sa svojim đacima izveo u Sremskim Karlovcima juna 1734. Ona je stekla značajnu popularnost, bila je više puta prepisivana, a početkom 19. veka i izvođena u Novom Sadu i Velikom Bečkereku prema prepisu i preradi Jovana Rajića.
Školske 1735/36. prihvatio je dužnost prefekta (upravitelja) Karlovačkih škola[5], a 12. oktobra 1736. izabran je za rektora svih slavensko-latinskih škola na teritoriji Beogradsko-karlovačke mitropolije[5] i za arhijerejskog propovednika. Kako je postavljanje svetovnog lica na ovu funkciju izazvalo negodovanje klera, mitropolit Vićentije Jovanović je rešio da ga rukopoloži za sveštenika. Na poziv vladike Simeona Filipovića početkom 1737. otišao je u Severin kod Bjelovara, gde je 24. februara proizveden je u đakona a 3. marta rukopoložen za sveštenika.[4]
Zbog mnogih neprilika koje je imao nakon smrti Vićentija Jovanovića, početkom novembra 1737. otišao je u Beč. Kratko je tokom školske 1737/1738. predavao u školi Visariona Pavlovića u Petrovaradinskom Šancu. Po povratku u Kijev, avgusta 1738, podneo je pismenu molbu mitropolitu Zaborovskom za postriženje. Poslat je kao iskušenik u Vidubicki manastir, nedaleko od Kijeva, gde je 3. januara 1740. i zamonašen pod imenom Mihail, mada je imao problema jer mu je Sinod zamerao to što je neoženjen rukopoložen za sveštenika.[4]
Počeo je da radi kao spoljni saradnik na Kijevskoj akademiji i ponovo se angažovao kao pozorišni radnik, pišući i režirajući igrokaz Obraz strastej mira sego obrazom stražduščago Hrista ispravi sja, izveden jula 1739. U septembru 1739. postavljen je za profesora filozofije i bogoslovnih nauka[5] na Akademiji a za prefekta u junu 1740. Neko vreme je tokom 1742. menjao i rektora Silvestra Kuljapku, a u tom svojstvu bio je i vrhovna vlast u Bratskom manastiru, u čijem se sastavu nalazila Akademija. Tokom 1744. bio je angažovan na pripremi dočeka carice Jelisavete Petrovne i povodom njenog hodočašća kijevskim svetinjama napisao je više prigodnih dela i igrokaz Blagoutrobija Marka Avrelija Antonina, koji su u njegovoj režiji akademci izveli u caričinu čast. U avgustu 1746. zbog sporenja sa pojedinim profesorima podneo je ostavku na dužnosti u Akademiji i vratio se u Vidubicki manastir. Krajem 1746. postavljen je za igumana Gadjačkog manastira. Septembra 1748. postao je arhimandrit Manastira Svete Trojice u Slucku[5] i namesnik Kijevske mitropolije.
Umro je od žutice i sahranjen je na manastirskom groblju u Slucku.
Kozačinski je za sobom ostavio mnogobrojna dela - pisao je udžbenike retorike, poetike i filozofije, ali i pesme, poslanice, prigodne stihove, dijaloge, dispute, moralitete, propovedi, panegirike, drame.[5] Posebno se ističe knjiga o Aristotelu, čiji je bio najbolji poznavalac u pravoslavnom svetu svog vremena.[4]
Reference uredi
- ^ Ristović 2018, str. 47-62.
- ^ „KOZAČINSKI Manuil/Emanuil | Enciklopedija Srpskog narodnog pozorišta” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-01-31.
- ^ Medєši 2007, str. 30.
- ^ a b v g Srpski biografski rečnik knjiga 5, Kv-Mao. Novi Sad: Matica srpska. 2011.
- ^ a b v g d „Biografija Emanuela Kozačinskog na sajtu Enciklopedije Srpskog narodnog pozorišta”.
Literatura uredi
- Erčić Vlastimir "Manuil (Mihail) Kozačinskij i njegova traedokomedija"; Institut za književnost i umetnost, Matica srpska; Srpsko narodno pozorište; Novi Sad • Beograd, 1980
- Ristović, Nenad (2018). „Uvod priručnika iz retorike Manuila Kozačinskog” (PDF). Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor. 84: 47—62.
