Episkop
Episkop, eparh, ili narodno vladika (grč. επίσκοπος — episkopos — „starešina, nadzornik, staratelj, čuvar“, iz episkeptomai — „posmatrati, nadzirati, posetiti, čuvati“), duhovni je dostojanstvenik u mnogim hrišćanskim crkvama i ima duhovnu i administrativnu upravu na jednoj određenoj teritoriji koja obuhvata lokalne opštine koje se u Pravoslavnoj crkvi zovu parohije. Administrativna jedinica jednog episkopa zove se episkopija (eparhija, ili vladičanstvo).
Crkva u početku uredi
70 učenika koje je Isus Hristos lično odabrao (Luka 10,1) bili su prvi episkopi crkve. Često su putovali i menjali mesta svojih sedište zbog progona od strane rimskih vladara.
- Jakov, brat Hristov, prvi Episkop Jerusalima, ustoličen lično od Isusa Hrista. Bio je jedan od stubova Crkve (Gal 2,9). Vaskrsli Hristos se javio Jakovu (1 Kor 15,7) u Jerusalimu gde je ovaj živeo sa braćom i Bogorodicom Marijom (Dap 1,14). Bio je veoma ugledan u Jerusalimu, i kada se Sveti Petar izbavio iz tamnice, poručuje da se to javi Jakovu i braći (Dap 12,17). Predsedavao je Apostolskim Saborom. Zbog svog svetog života, nazvan je Pravedni. Poznata je njegova Liturgija koja se služi jednom godišnje, na dan njegovog spomena, 23. oktobra.
- Marko, jevanđelista, sin Marije, nećak Varnavin. Rođen u Jerusalimu. U kuću njegove majke Marije, učenici se skloniše od progona, nakon vaznesenja Gospoda Isusa Hrista. Bio je pratilac Sv. Petra i Sv. Pavla, i Varnave. Postavljen za Episkopa Aleksandrije od Sv. Petra. Crkva ga proslavlja 25. aprila.
- Luka, Jevanđelista, rođen u Antiohiji, po zanimanju lekar, a bavio se i slikarstvom. Bio je zajedno sa Kleopom na putu za Emaus kada im se javio vaskrsli Hristos (Luka 24,18). Napisao je Jevanđelje (po zapovesti Sv. Petra), 15 godina posle Hristovog vaznesenja, a uputio ga je, kao i Dela Apostolska (po zapovesti Sv. Pavla), čestitom Teofilu. Bio pratilac Sv. Pavla, a nakon Pavlove smrti, odlazi u Tebu u Makedoniji, gde je bio Episkop Soluna. Crkva ga proslavlja 18. oktobra.
- Kleopa, brat Josifa Obručnika. Video je Hrista nakon vaskrsenja (Luka 24,18) na putu za Emaus. Crkva ga proslavlja 27. aprila.
- Simeon, sin Kleopin, postade drugi Episkop Jerusalima nakon mučeničke smrti Sv. Jakova. Crkva ga proslavlja 27. aprila.
- Varnava, bio je levit po imenu Josija, rodom sa Kipra. Prodao je svoje imanje i doneo novac pred Apostole (Dap 4,36-37). U vreme boravka u Antiohiji (Dap 11-12), zajedno sa Sv. Pavlom, izabran je od Duha Svetoga za ostvarenje promisla Božjeg o propovedanju među neznabošcima (Dap 13,2). Propovedao je na Kipru i u mnogim mestima Male Azije. Učestvovao je na Apostolskom Saboru u Jerusalimu. Bio je Episkop Milana. Crkva ga proslavlja 11. juna.
- Isus Just, zvani Varsava, prozvani Just, sin Josifa Obručnika, kojeg Sv. Pavle spominje u (Kol 4,11). Sa Matijom je biran kockom umesto Jude izdajnika, ali nije izabran. Bio je Episkop Elevteropolja. Crkva ga proslavlja 30. oktobra.
- Tadej, koji je po nalogu Sv. Tome, nakon Hristovog vaznesenja, otišao u Edesu Caru Avgaru V, i izlečio ga od bolesti. Propovedao je reč Božju u Mesopotamiji i Siriji. Crkva ga proslavlja 21. avgusta.
- Ananija, koji je krstio Sv. Pavla (Dap 9,10-18). Bio je prvi Episkop Damaska. Crkva ga proslavlja 1. oktobra.
- Stefan, jedan od sedam đakona (Dap 6,5), prvomučenik. Postradao od kamenovanja, od strane Jevreja (Dap 7, 59-60). Crkva ga proslavlja 27. decembra.
- Filip, jedan od sedam đakona (Dap 6,5). Krstio je Simona (Dap 8,13) i uškopljenika (Dap 8,38). Bio je Episkop Tralije u Aziji. Crkva ga proslavlja 11. oktobra.
- Prohor, jedan od sedam đakona (Dap 6,5). Bio je učenik Sv. Petra, i saputnik Sv. Jovana. Bio je Episkop Nikomidije u Vitiniji. Crkva ga proslavlja 28. jula.
- Nikanor, jedan od sedam đakona (Dap 6,5). Postradao istog dana kad i arhiđakon Stefan, nakon propovedanja Svetog Jevanđelja. Crkva ga proslavlja 28. jula i 28. decembra.
- Timon, jedan od sedam đakona (Dap 6,5). Bio je Episkop Batkrije u Arabiji. Crkva ga proslavlja 28. jula i 30. decembra.
- Parmen, jedan od sedam đakona (Dap 6,5), umro pred Apostolima u vreme službe Božje. Crkva ga proslavlja 28. juna.
- Timotej, rođen u Listri u Likaoniji, od oca Grka i majke Jevrejke. Bio učenik i saputnik Sv. Pavla, koji mu posveti dve poslanice. Posle Pavlove smrti, postao je učenik Sv. Jovana. Po proterivanju Sv. Jovana na ostrvo Patmos, postaje Episkop Efesa. Crkva ga proslavlja 22. januara.
- Tit, rodom sa Krita, učenik Sv. Pavla, kom je napisana poslanica (Tit 1,4). Bio je Episkop Gortine na Kritu. Crkva ga proslavlja 25. avgusta.
- Filimon, kom Sv. Pavle napisa poslanicu (Flm 1,1). Bio je Episkop Gaze, i propovedao po celoj Frigiji. Crkva ga proslavlja 22. novembra i 19. februara.
- Onisim, rob Filimonov, kog Sv. Pavle spominje u (Kol 4,9). Pomagao je Apostolima sve do njihove smrti, a postao je Episkop Efesa posle Sv. Timoteja. Crkva ga proslavlja 15. februara.
- Epafras, kog Sv. Pavle spominje u (Fil 1,7) i (Kol 4,12-13). Bio je Episkop Kolosa i Crkve Laodikejske i Jeropolja u Maloj Aziji. Bio je u Rimu u zarobljeništvu sa Sv. Pavlom. Crkva ga proslavlja 22. novembra i 19. februara.
- Arhip, kog Sv. Pavle spominje u (Flm 1,2). Bio je Episkop u Kolosu u Frigiji. Rukopoložio je u čin Episkopa Filimona. Crkva ga proslavlja 22. novembra i 19. februara.
- Sila, propovedao Jevanđelje zajedno sa Sv. Pavlom (Dap 15,22). Bio je Episkop Korinta. Crkva ga proslavlja 30. jula.
- Silvan (Siluan), koji se spominje u (1 Pet 5,12) i (2 Kor 1,19). Bio je Episkop Soluna. Crkva ga proslavlja 30. jula.
- Kriskent, kog Sv. Pavle pominje u (2 Tim 4,10). Bio je Episkop Galatije, posle propovedao u Galiji, rukopoložio Zahariju za Episkopa Beča. Postradao na povratku u Galatiju. Crkva ga proslavlja 30. jula.
- Krisp, kog Sv. Pavle spominje u (1 Kor 1,14). Bio je Episkop Halkidona u Galileji. Crkva ga proslavlja 30. jula.
- Epenet, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,5). Bio je Episkop Kartage. Crkva ga proslavlja 30. jula.
- Andronik, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,7). Bio je Episkop Panonije, ali nije stolovao samo u jednom mestu, nego je sa Junijom propovedao po celoj Panoniji. Crkva ga proslavlja 17. maja i 30. jula.
- Stahije, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,9). Kada je Sv. Apostol Andrej došao u Argiropolje, ustoličio ga je kao Episkopa Vizantije. Crkva ga proslavlja 31. oktobra.
- Amplije, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,8). Bio je Episkop Diospolja. Crkva ga proslavlja 31. oktobra.
- Urban (Urvan), kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,9). Bio je Episkop Makedonije. Crkva ga proslavlja 31. oktobra.
- Narkis, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,11). Bio je Episkop Atine. Crkva ga proslavlja 31. oktobra.
- Apelije (APOL), kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,10) (1 Kor 1,12) (1 Kor 3) (1 Kor 4,6) (1 Kor 16,12). Bio je Episkop Irakliona u Trakiji. Crkva ga proslavlja 31. oktobra.
- Aristovul, brat Varnavin, rođen na Kipru. Sv. Pavle ga spominje u (Rim 16,10). Bio je Episkop Britanije. Crkva ga proslavlja 31. oktobra i 16. marta.
- Irodion, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,11). Bio je Episkop Neopatrijski. Postradao je u Rimu zajedno sa Sv. Petrom i Pavlom. Crkva ga proslavlja 8. aprila i 10. novembra.
- Agav, koji se spominje u Delima Apostolskim (Dap 11,28; 21,10). Imao je dar proricanja. Postradao u Jerusalimu, kamenovan od strane Jevreja. Crkva ga proslavlja 8. aprila.
- Ruf, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,13). Bio je Episkop Tive Jeladske. Crkva ga proslavlja 8. aprila.
- Asinkrit, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,14). Bio je Episkop Irkanije u Maloj Aziji. Crkva ga proslavlja 8. aprila.
- Flegont, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,14). Bio je Episkop Maratona u Trakiji. Crkva ga proslavlja 8. aprila.
- Jerma (Hermes), kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,14). Bio je Episkop Filipopolja u Trakiji. Crkva ga proslavlja 5. novembra i 31. maja.
- Patrov, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,14). Bio je Episkop Neapolja. Crkva ga proslavlja 5. novembra.
- Ermin, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,14). Bio je Episkop Dalmacije. Crkva ga proslavlja 8. aprila.
- Linije, kog Sv. Pavle spominje u (2 Tim 4,21). Bio je Episkop Rima, posle Svetog Petra. Crkva ga proslavlja 5. novembra.
- Gaj, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,23). Bio je Episkop Efesa, posle Timoteja. Crkva ga proslavlja 5. novembra.
- Filolog, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,15). Ustoličen je kao Episkop Sinopa od strane Sv. Andreja. Crkva ga proslavlja 5. novembra.
- Lukije, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,21). Bio je Episkop Laodikije u Siriji. Crkva ga proslavlja 10. septembra.
- Jason, rođak Sv. Pavla, rođen u Tarsu. Sv. Pavle ga spominje u (Rim 16,21). Bio je Episkop Tarsa. Crkva ga proslavlja 28. aprila.
- Sosipater, rođak Sv. Pavla, rođen u Ahaji. Sv. Pavle ga spominje u (Rim 16,21). Bio je Episkop Ikonije. Crkva ga proslavlja 28. aprila i 10. novembra.
- Olimp, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,15). Postradao je u Rimu zajedno sa Sv. Petrom i Pavlom. Crkva ga proslavlja 10. novembra.
- Tertije, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,22). Bio je drugi Episkop Ikonije posle Sosipatra. Crkva ga proslavlja 30. oktobra i 10. novembra.
- Erast, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,23). Bio je blagajnik Crkve u Jerusalimu, a posle Episkop Paneade. Crkva ga proslavlja 10. novembra.
- Kuart, kog Sv. Pavle spominje u (Rim 16,23). Bio je Episkop Berita (Bejruta). Crkva ga proslavlja 10. novembra.
- Evod, kog Sv. Ignjatije spominje u Poslanici Antiohljanima i izriče mu veliku pohvalu. Bio je učenik Sv. Petra i naslednik episkopskog prestola Antiohije (57–68). Napisao je dela: O Svetoj Porodici, Svetlo koja su uništena u vreme progona Hrišćana. Postradao je u Antiohiji 7. septembra 68. godine, u vreme boravka cara Vespasijana u tom gradu. Crkva ga proslavlja 7. septembra.
- Onisifor, kog Sv. Pavle spominje u (2 Tim 1,16; 4,19). Bio je Episkop Kira u Siriji. Crkva ga proslavlja 7. septembra i 8. decembra.
- Kliment, kog Sv. Pavle spominje u Poslanici Filibljanima (Fil 4,3). Bio je Episkop Sardike u Maloj Aziji. Crkva ga proslavlja 25. novembra.
- Sosten, kog Sv. Pavle spominje u (1 Kor 1,1). Bio je Episkop Kolofona u Maloj Aziji. Crkva ga proslavlja 8. decembra.
- Apolos, kog Sv. Pavle spominje u (Dap 18,24-25). Bio je Episkop Smirne, pre Sv. Polikarpa. Crkva ga proslavlja 10. septembra i 8. decembra.
- Tihik, kog Sv. Pavle spominje u (Efe 6,21), (Kol 4,7), itd. Bio je Episkop Kolofona nasledivši Sostena. Crkva ga proslavlja 8. decembra.
- Epafrodit, kog Sv. Pavle spominje u (Fil 2,25; 4,18). Bio je Episkop Adrijanije u Pamfiliji. Crkva ga proslavlja 8. decembra.
- Karp, saradnik Sv. Pavla kog spominje u (2 Tim 4,13). Živeo u Troadi, a posle bio Episkop Verije u Trakiji. Propovedao je i na Kritu, gde je u svoj dom primao i Dionosija Aeropagita, koji o njemu svedoči kao o mudrom i nezlobnom čoveku. Crkva ga proslavlja 26. maja.
- Kodrat, koji je napisao apologiju u 126 AD. Bio je Episkop Afinije i Magnezije. Crkva ga proslavlja 21. septembra.
- Marko, zvani Jovan, kog Sv. Luka spominje u (Dap 12, 25; 15,37-39). Bio je Episkop Feničkog grada Biblosa. Crkva ga proslavlja 27. septembra.
- Zina, advokat, kog Sv. Pavle spominje u Poslanici Titu (Tit 3,13). Bio je Episkop Lida. Crkva ga proslavlja 27. septembra.
- Aristarh, rodom iz Soluna (Dap 20,4), kog Sv. Pavle spominje u (Kol 4,10). Bio je Episkop Apameje u Siriji. Verni saradnik i sapatnik Sv. Pavla (Dap 19,19),(Flm 1,24). Pratio ga je na poslednjem putovanju iz Troade u Jerusalim (Dap 20,4), a i na putu za Rim (Dap 27,2), gde su zajedno i postradali. Crkva ga proslavlja 15. aprila i 27. septembra.
- Pud, kog Sv. Pavle spominje u (2 Tim 4,21). Imao je visoki položaj u rimskom Senatu. U svome domu primao je Apostole i vernike, i pretvorio ga je u crkvu, u kojoj je bogosluženja držao i Sv. Petar. Crkva ga proslavlja 15. aprila.
- Trofim, rođen u Edesi, koji se spominje u (Dap 20,4) i (2 Tim 4,20). Zajedno sa Sv. Pavlom, Aristarhom i Pudom prošao mučeništvo. Na kraju su svi pogubljeni u Rimu u vreme Imperatora Nera. Crkva ga proslavlja 15. aprila.
- Marko, kog Sv. Pavle spominje u (Kol 4,10), nećak Varnavin, bio je Episkop Apolonije. Crkva ga proslavlja 30. oktobra.
- Artema, kog Sv. Pavle spominje u Poslanici Titu (Tit 3,12). Bio je Episkop Listre u Likaoniji. Crkva ga proslavlja 30. oktobra.
- Akila, imućni Jevrejin iz Ponta. Iz Rima dolazi u Korint, i kod njega je Sv. Pavle proveo mnogo dana (Dap 18,18). Zajedno sa ženom Priskilom, pratio je Sv. Pavla u Efes (Dap 18,24-26) (1 Kor 16,19). Posle je bio Episkop Irakliona. Crkva ga proslavlja 14. jula.
- Fortunat, kog Sv. Pavle spominje u (1 Kor 16,17). Veoma revnosno propovedao Sv. Jevanđelje. Crkva ga proslavlja 4. januara.
- Ahajik (Ahaik), kog Sv. Pavle spominje u (1 Kor 16,17) zajedno sa Fortunatom kao onog koji mu je pomogao da mu se smiri duh. Crkva ga proslavlja 4. januara.
- Kifa, kog Sv. Pavle spominje u (1 Kor 1,12) i (1 Kor 15,5). Bio je Episkop Ikonije. Crkva ga proslavlja 8. decembra.
- Kesar, bio je Episkop Dirahije u Grčkoj. Crkva ga proslavlja 8. decembra.
- Dionisije Aeropagit, sudija u Aeropagu, postavši hrišćanin nakon propovedi Sv. Pavla (Dap 17), posle postao Episkop Atine. Crkva ga proslavlja 3. oktobra.
- Simeon Niger, koji se spominje u (Dap 13,1), jedan od učitelja crkve u Antiohiji. Crkva ga proslavlja 27. aprila.
- Nikola, jedan od sedam đakona (Dap 6,5). Posle je bio Episkop Samarije. Odstupio od Pravoslavne vere zastranivši u Simonovu jeres (2 Tim 1,15).
- Figel, bio je Episkop Efesa. Posle je zastranio u Simonovu jeres (2 Tim 1,15).
- Ermogen, bio je Episkop Megara u Trakiji. Posle je zastranio u Simonovu jeres (2 Tim 1,15).
- Dimas, kog Sv. Pavla spominje u (2 Tim 4,10). Suprotstavio se učenju o Bogu, kao i Figel i Ermogen. U Solunu je služio paganskim idolima.
Pravoslavna crkva uredi
Pravoslavna crkva ima bliži stav kao rana crkva. Po njenom učenju pravoslavni episkopi stoje u apostolskoj sukcesiji (apostolsko prejemstvo), tj. apostolskom nasledstvu.
U Pravoslavnoj crkvi episkop je služitelj najvišeg stepena crkvene jerarhije, izabran i poslan kroz hirotoniju da vrši ulogu prvosveštenika evharistijskog sabranja, učitelja Jevanđelja i koordinatora služenja i harizmi u pomesnoj Crkvi (eparhiji).
Obeležja i simboli episkopa:
Episkop na svetovnim svečanostima odeven je u: crnu mantiju, ima kamilavku na glavi, ima episkopski štap, oko vrata mu je panagija. Na liturgiji odeven je u: omofor, sakos, zatim okačen nabedrenik, na glavi mu se umesto kamilavke nalazi mitra i u ruci drži žezal.
Rimokatolička crkva uredi
Biskup (episkop) je predstavnik biskupije. Po učenju rimokatoličke crkve biskupi su naslednici apostola. Oni sami imaju pravo da rukopolože sveštenike i uvedu druge biskupe. Rimokatolička jurisdikcija razlikuje tri vrste biskupa:
- biskupi kao poglavari biskupije,
- zaređeni (vikarni) biskupi — pomažu biskupima u poslovima vođenja biskupije,
- biskupi Rimske kurije ili biskupi u diplomatskoj službi Vatikana — nunciji.
Kao nadbiskup (mitropolit) se označava onaj biskup, čija se biskupija kao prva sa drugim biskupijama povezuje čineći jedno crkveno područje. Biskupa imenuje, raščinjuje i premešta jedino papa, pred kojim su biskupi odgovorni. Svaki biskup mora prvo da bude đakon i zatim sveštenik (jedini izuzetak: za papu može da bude izabran svaki muški, neoženjeni rimokatolički hrišćanin, koji je voljan i sposoban da bude izabran za rimskog episkopa. Ukoliko nije episkop ili uopšte svešteno lice, onda se on u konklavi bira za rimskog episkopa i time postaje papa. Međutim, od vremena Urbana VI 1378. godine svaki papa potiče iz sabora kardinala).
Obeležja i simboli biskupa:
U svečanim prilikama, izvan liturgijske službe, biskup je obučen u crnu mantiju, čije su rubovi i porubi ljubičaste boje. Ljubičasti je i pojas (zingulum) i biskupska kapica (pileolus) na glavi. Pojas označava uzdržljivosti i nosi se preko mantije (ital. sottana — znači „donje rublje“, ali je naziv preuzet za mantije sveštenstva). Oznaka njegove časti i svetosti su biskupski prsten i krst oko vrata (pectorale). Tokom mise, nose se još biskupski štap i biskupska mitra.
Crkveni funkcioneri i nazivi Rimokatoličke Crkve:
Anglikanska Crkva uredi
Anglikanska Crkva takođe poseduje episkopsku jerarhiju koju čine primas, arhiepiskop i episkop. Primas Crkve od Engleske (Church of England) se smatra počasnim poglavarem, ali nema kompetencije prema ostalim Crkvama. Anglikanska Crkva se poziva na apostolsku sukcesiju (u Pravoslavnoj i Rimokatoličkoj Crkvi ona je sporna). Dijeceza je uprava unutar Anglikanske Crkve. Najviši gremium je sinoda, sabor episkopa svih Anglikanskih Crkva. Anglikanski episkopi su često oženjeni, u pojedinim Crkvama može i žensko lice da bude episkop. Izbor za episkopa vrši se po statutima dotične Crkve, obično kroz gremium sačinjen od sveštenika i laika.
