Esnafska slava
Esnafska slava ili zanatlijska slava, ili slava zanatlija ili slava esnafa, je narodno-crkveni običaj, deo viševekovne tradicija i sastavni deo života i rada zanatlija čija su esnafska ili cehovna udruženja negovala kult esnafske slave.[1]
Osnovne informacije uredi
Esnafska slava je praznični dan posvećen svecu – ocu zaštitniku esnafa i svih zanatlija učlanjenih u određeni esnaf.[2] Ona je imala snažan uticaj na poslovni moral zanatlija — koji su nastojale da pošteno rade u zanatu, i po sticanju zvanja zanatlije zaklinjali su se u esnafsku slavu pred ikonom sveca zaštitnika esnafa.[1]
Na dan slave zanatlije iz esnafa su se prvo sakupljale kod starešine esnafa ili u esnafskom domu, u kome se kadila ikona, molilo Bogu, ispijalo po jedno piće. Nakon ovog rituala, zanatlije su zajedno u svečanoj povorci odlazili u crkvu. Ispred slavske povorke nošena je ikona sveca – zaštitnika esnafa, esnafski barjak i slavski kolač. Napred bi išli majstori, noseći esnafski barjak, slavsku ikonu, kolač, žito i vino. Sve je bilo okićeno, a na začelju povorke išla je muzika.[3]
U crkvi se služila sveta liturgija. Za vreme liturgije sveštenik se molio Bogu za zdravlje, život i napredak svih članova esnafa i sekao slavski kolač.
Posle završene liturgije, osvećenja i sečenja kolača, povorka bi se vraćala u esnafski dom, na slatko i vodu, kafu, rakiju i duvan, a onda bi krenuli od kuće do kuće uz pratnju svirača i obilaze domove esnafskih majstora, gde su ih dočekivale domaćice služeći ih vodom, kafom i rakijom.. Na kraju bi zanatlije odlazile na slavski ručka, koji je organizovan u kafani, na kome je birana nova uprava esnafa. Novom prvom čoveku esnafa, koji je na svečanosti bio biran, zanatlije bi kitile štap da bi se, prema verovanju, pare množile.[2]
Slavilo se tokom celog dana, a troškove slavlja jednako su plaćali svi učesnici. Toga dana radnje esnafa nisu otvarane.
U mešovitim esnafima gde je bilo zanatlija različitih zanata, za esnafsku slavu slavljen je svetac zaštitnik onih zanatlija koji su bili najbrojniji u esnafu i čije je ime esnaf nosio.
Da bi svečanost bila veća, na dan slave, pre podne, kalfe. bi polagale majstorske ispite. Jer u zanatskoj hijerarhiji kalfa je bio iznad šegrta, i imao priličnu samostalnost, ali je morao da sluša gazdu sve dok ne položi majstorski ispit.
Tradicija esnafske slave za pojedine esnafe zadržala se veoma dugo, a neki esnafi je i danas slave.[4] Usled nastalih promena u načinu zanatskog organizovanja i formiranjem sreskih i okružnih esnafa, esnafska slava za sve zanatlije i trgovce slavila se na dan Sveta tri jerarha. Zadržan je običaj sečenja slavskog kolača u crkvi, nakon čega se priređivao svečani ručak.
Esnafska slava u Srbiji uredi
U Srbiji, pre Drugog svetskog rata, svaki zanat imao je svoju krsnu slavu.[5] Svaki esnaf birao je svetitelja verujući da će upravo on da štiti baš taj zanat. Grnčari, staklari i crepuljari slavili su, tako, Svetog Spiridona, da bi „on sačuvao” njihove proizvode od pucanja, a kovači, Markovdan, kako kožne mehove u radionicama ne bi izgrizli miševi. Kao esnafsku slavu, Svetog Tomu obeležavaju drvodelje, bačvari, kolari, stolari, užari, dunđeri, bunardžije, kaldrmdžije i zidari. On je zaštitnik stolara jer je i sam bio drvodelja. Predanje kaže da je jednom pred Svetog Tomu izašao đavo u obliku lepe devojke, koja ga je iskušavala, Sveti Toma se zagledao u nju, udario sečivom u kamen i otupio svoju sekiru. Zbog toga se toliko naljutio da je iz oblaka izazvao nezapamćenu kišu i njome utopio đavola.[6]
Pojedini zanati slični i poslom povezani, kao što su npr. abadžije, majstori za izradu narodnog odela od sukna i terzije, krojači narodnih nošnji, pa kovači i potkivači, obućari i opančari, mogli su da imaju zajednički esnaf i zajedničku slavu, ali su pored toga obeležavali i svako svoju krsnu slavu.[7]
Takođe zbog zakonskih ograničenja u Kneževini i Kraljevini Srbiji i potrebe da se ispuni uslov o broju članova jednog zanata,[8] pojedini esnafi su se ujedinjavali pa su se tako — u trgovački esnaf, ujedinili bakalski i lončarski esnaf, dok su kotlarski (kalajdžijski) s limarskim (tenećedžijskim) činili jedan esnaf, kao i svećarsko-sapundžij-ski, odnosno zidarski i dunđerski, dok su lebarsko-pekarskom esnafu pridodate mehandžije, u tako su pored pojedinačne zanatske slave tako ujedinjene zanatlije slavila i esnafsku slavu.[9]
Terzije su slavile čak pet slava - Svetog Atanasija, Svetog Simeona Bogoprimca, Petrovdan, Rizu Hristovu i Ilindan. Na ovo je uticala činjenic da su terzije osnovale prvi zanatlijski esnaf u Srbiji još za vreme kneza Miloša. Tada su ih zvali i smarlamdžije, ali se taj komplikovan naziv vremenom izgubio. Esnaf je bio veoma važno staleško udruženje zanatlija, osnovano radi očuvanja, zaštite i unapređenja zanatstva, ali i čuvanja poslovnog morala i poštenja.[10]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ a b „Svaki esnaf imao svog sveca”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-02-05.
- ^ a b Esnafi u Biltenu etnografskog muzeja (na jeziku: srpski). 1934. str. 53—55.
- ^ Drobnjaković, Borivoje (1927-08-01). Porodična lična i esnafska slava u Velesu. Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, knj. 2: Bulletin du Musée Ethnographique de Belgrade, tome 2 (na jeziku: srpski). Etnografski muzej u Beogradu.
- ^ Milan Matijević, Kraljevački esnafi, Kraljevo, 1995, str. 150.
- ^ „VRSTE SLAVA SrbLat”. Srpska Slava (na jeziku: srpski). 2018-11-09. Pristupljeno 2021-02-05.
- ^ „[svetosavlje] Prolog”. web.archive.org. 2007-03-12. Arhivirano iz originala 12. 03. 2007. g. Pristupljeno 2022-12-19.
- ^ „Slava, krsno ime, krsna slava | Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije”. nkns.rs. Pristupljeno 2022-12-19.
- ^ Uredba o esnafima, Zbornik zakona i uredaba, IV, Beograd 1849
- ^ Spisak esnafa varoši Jagodine AS, MUD (P), F XV, r 12/1849, AS,NOJ, F IV, r 116/849
- ^ „Priče iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu: Sveti Spiridon – Radio Srpski Sion” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-02-05.