Zemljoradnička stranka
Savez zemljoradnika, kasnije poznat pod nazivom Zemljoradnička stranka bila ja politička stranka koja je okupljala seljaštvo u Kraljevini SHS, kasnije Jugoslaviji.
Zemljoradnička stranka Savez zemljoradnika | |
|---|---|
| Istorijski lideri | Mihailo Avramović (1919-1923) Jovan M. Jovanović Pižon (1923-1939) Milan Gavrilović (1939-1941) |
| Osnovana | 1919. |
| Raspuštena | 1945. (26 god.) |
| Sedište | Kraljevina SHS/Jugoslavija |
Na početku je delovala na području cele tadašnje države, ali ju je u krajevima s hrvatskom većinom potisnula Hrvatska seljačka stranka. Iz nje se nešto kasnije pod vođstvom Dragoljuba Jovanovića izdvojila levo orijentisana Narodna seljačka stranka.
Istorija uredi
Na sastanku uglednih seljaka-zadrugara i intelektualaca, prvenstveno poljoprivrednih stručnjaka i zadružnih radnika, u Velikoj Plani je 12. (25) oktobra 1919. godine, na inicijativu Mihaila Avramovića, osnovana seljačka politička organizacija Savez zemljoradnika. Tada su usvojeni program i pravila i izabran je privremeni Zemaljski odbor stranke. Prvi kongres stranka je održala 1. i 2. avgusta 1920. u Beogradu, na kome je bio izabran i Glavni izvršni odbor Saveza zemljoradnika.
Posle izbora za Ustavotvornu skupštinu 28. novembra 1920. godine, Savez zemljoradnika se konstituiše kao jedinstvena jugoslovenska stranka. Sa Savezom zemljoradnika iz Srbije i Vojvodine ujedinjuju se Savez težaka iz BiH, Težački savez iz Dalmacije i Seljački savez iz Hrvatske, sa ukupno 30 poslanika. Jedino je Samostojna kmetijska stranka ostala samostalna, ali uz obavezu „da će usko sarađivati sa Savezom zemljoradnika i da će njenih devet poslanika sa 30 poslanika Saveza zemljoradnika sačinjavati zajednički poslanički klub u Ustavotvornoj skupštini“.
Na parlamentarnim izborima 1923. godine, je osvojeno tek 11 poslaničkih mandata.[1]
Prema dokumentaciji iz arhiva Kneza Pavla sa Kolumbija univerziteta (mikrofilmovi su pohranjeni u Arhivu Jugoslavije), Zemljoradnička stranka je odigrala odlučujuću ulogu u vojnom puču 27. marta 1941. U knjizi "Knez Pavle, istina od 27. martu[2]", autori objavljuju delove te građe, između ostalog, i pismo Hjua Daltona, načelnika SOE (Odeljenje za specijalne operacije engleska tajne službe) za Jugoslaviju, upućeno iz Beograda 28. marta 1941. Vinstonu Čerčilu, u kojem se izričito navodi da je Miloš Tupanjanin, iz Zemljoradničke stranke, bio jedan od vođa protesta protiv Sila Osovine i prevrata.
"Otkako sam preuzeo SOE u Jugoslaviji potrošili smo najmanje 100.000 funti sterlinga. Novac je, uglavnom, otišao na finansiranje Zemljoradničke stranke i ostale vidove podmićivanja, uključujući i nagrade za povremene manje sabotaže. Uspeli smo da obrazujemo i rezervni fond od 16 miliona dinara koji bi se koristio u slučaju da uputnice iz Londona ne mogu da budu dostavljene. Mislim da smo dobili dobru protivvrednost za uloženi novac", navodi Dalton.[3]
U komunističkoj Jugoslaviji uredi
Savez zemljoradnika je nastavio rad sa formiranjem komunističke Jugoslavije, kada je postala deo komunistički predvođenog Narodnog fronta Jugoslavije. Jedinstveni Kongres 1946. proklamuje ujedinjenje Saveza zemljoradnika i Narodne seljačke stranke u jednu jedinstvenu stranku pod nazivom: Ujedinjena zemljoradnička stranka.[4]
Reference uredi
- ^ Dr Momčilo ISIĆ: Miloš Moskovljević o vođstvu Saveza zemljoradnika 1929–1941. Prvi deo: vreme šestojanuarske diktature 1929–1934.
- ^ „Istina o 27. martu”. Nedeljnik. Arhivirano iz originala 15. 11. 2018. g. Pristupljeno 2018-11-15.
- ^ „Prevrat plaćen funtama”. www.novosti.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2018-11-15.
- ^ Dr Momčilo ISIĆ: SAVEZ ZEMLjORADNIKA U NARODNOM FRONTU, TOKOVI ISTORIJE, Časopis Instituta za noviju istoriju Srbije, 2/2015.
Literatura uredi
- Branislav Gligorijević, Zemljoradnička stranka, Istorija 20. veka, 1995, vol. 13, br. 2, str. 25-36.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
Vidi još uredi
