Ilegalna štamparija CK KPJ u Krajinskoj ulici

Ovaj članak je deo serije članka o Beograd u Narodnooslobodilačkoj borbi.

Ilegalna štamparija Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (CK KPJ) u Krajinskoj ulici broj 24. (danas Daničareva ulica) postojala je u okupiranom Beogradu od oktobra 1943. do 29. jula 1944. godine, kada je bila otkrivena od strane Gestapoa i Specijalne policije. Pre ovoga ilegalna štamparija se u periodu od avgusta 1941. do avgusta 1943. nalazila u kući na Banjičkom vencu br. 12.

Istorijat uredi

Grob Branka Đonovića i Slobodana Jovanovića na Groblju oslobodilaca Beograda 1944.

Prema uputstvu Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, nova ilegalna štamparija CK KPJ, organizovana je u stanu auto-mehaničara i člana KPJ Milutina Blagojevića i njegove supruge Ratke u Krajinskoj ulici broj 24. (danas Daničareva ulica) na Neimaru. U ovom stanu nalazilo se partijsko sklonište, koje je još na početku okupacije organizovao Svetozar Vukmanović Tempo, za potrebe ilegalnih štamparije. Na uređenju ovog skloništa, u koje se ulazilo iz kupatila stana, radio je Vučko Ivković.

Ova štamparija, u koju je preneta samo manja ručna mašina, dok je veća električna ostala u skloništu na Banjičkom vencu, otpočela je sa radom oktobra 1943. godine. U novim uslovima štamparija je radila u manjem obimu, nego pre. Rad štamparije neometano je tekao, ona je uspela da ostane neotkrivena u velikoj policijskoj provali u jesen 1943. godine. Opasnost za štampariju natupila je u leto 1944. godine, kada je neko iz višeg rukovodstva naparvio grešku i Svetislava Kanačkog, bivšeg španskog borca, koji je kao tehničar Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju bio zadužen za vezu sa ilegalnom štamparijom, uključio u organizaciono-politički rad. Time su bila prekršena pravila rada ilegalnih štamparija, koja je uspostavio Svetozar Vukmanović Tempo. Svetislav Kanački koji tada počeo da se bavio organizaciono-političkim radom, svakodnevno je dolazio u dodir s većim brojem ljudi. Stoga je policija uspela da mu uće u trag i da ga uhapsi na Voždovcu, sredinom jula 1944. godine. Usled strahovitog mučenja u Specijalnoj policiji, Svetislav je odao ilegalnu partijsku štampariju u Krajinskoj ulici.

U ranu zoru 29. jula 1944. godine, agenti Gestapoa i Specijalne policije, opkolili su zgradu u Krajinskoj ulici i otpočeli pretres. Dok je policija vršila pretres stana i hapsila legalne stanare, Branko i Slobodan su materijal koji se nalazio u štampariji uništili i spalili. Kada su policajci krenuli u skladište dočekani su bombama. Da ne bi živi pali u ruke neprijatelju, Branko Đonović i Slobodan Jović su izvršili samoubistvo. Milutin i Ratka Blagojević, bili su tada odvedeni u Banjički logor, gde su strahovito mučeni, a potom septembra 1944. godine streljani.

Krajinska ulica, gde se nalazila kuća Milana Blagojevića u kojoj je bila smeštena ilegalna štamparija CK KPJ, posle oslobođenja Jugoslavije preimenovana je u Ulicu Milana Blagojevića. Godine 2004. odlukom Skupštine grada Beograda ova ulica je preimenovana u Daničarevu ulicu, po novinaru i književniku Đorđu Popoviću Daničaru.

Otpisani uredi

Rad ilegalne štamparije CK KPJ opisan je u mnogim knjigama koje se bave tematikom Narodnooslobodilačkog rata u Beogradu, a poseban opis rada štamparije dao je Dragan Marković u svojoj knjizi „Otpisani“. Prilikom snimanja televizijske serije „Otpisani“, 1974. godine, scenaristi Dragan Marković i Siniša Pavić su njenom radu posvetili epizodu pod nazivom „Štamparija“. U seriji su stvari malo izmenjene, pa se događaji vezani za štampariju odvijaju dosta brže nego što je to bilo u stvarnosti.

Takođe i imena likova u seriji su izmenjena, pa se umesto Branka i Slobodana u seriji pojavljuju likovi grafičkih radnika Zareta (Đorđe Jelišić) i Nenada (Josif Tatić), koji nemaju mnogo sličnosti sa Brankom Đonovićem i Slobodanom Jovićem; dok je lik Milana (Mirko Bulović) približan liku Milutina Blagojevića, vlasnika kuće u kojoj je bila smešetna druga štamparija.

Literatura uredi

Srbija u Narodnooslobodilačkoj borbi - Beograd. „Prosveta“, Beograd i „Nolit“, Beograd 1964. godina.
Dragan Marković „Otpisani“. „Prosveta“ Beograd 1977. godina.
Žene Srbije u NOB. „Nolit“ Beograd. 1975. godina.