Википедија

Istočnosibirsko more

море

Istočnosibirsko more je marginalno more u Arktičkom okeanu.[1][2][3][4] Nalazi se između Arktičkog rta na severu, obale Sibira na jugu, Novosibirskih ostrva na zapadu i Kejp Vilings blizu Čukotke i Vrangelovog ostrva na istoku. Ovo more graniči se sa Laptevskim morem na zapadu i Čukotskim morem na istoku[5][6].

Istočnosibirsko more
Mapa mora
LokacijaAzija
Zemlje basena Rusija Sjedinjene Američke Države SAD
Površina987.000 km2
Pros. dubina58 m
Maks. dubina155 m
Zapremina57.000 km3
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi

Ovo more je jedno od najmanje proučavanih u Arktičkom okeanu. Odlikuje se teškom klimom niskim salinitetom vode i siromaštvom biljnog i životinjskog sveta, prosečne dubine su male (uglavnom manja od 50 m), morske struje se spore i plitke, često se javljaju magle, naročito tokom leta, a površina je prekrivena ledenim pokrivačem, koji se topi samo tokom leta (avgust-septembar).

Glavne industrijske aktivnosti u ovoj oblasti su rudarstvo i plovidba u okviru Severnog morskog puta;[7][8][9] komercijalni ribolov je slabo razvijen. Najveći grad i luka[10] je Pevek, najseverniji grad kopnene Rusije.[11][12][13]

Klima uredi

Klima je izrazito polarna, sa uticajem Atlantskog i Tihog okeana. Jugozapadni vetrovi koji imaju brzinu od 6-7 m/s donose hladan vazduh iz Sibira, tako da prosečna temperatura u januaru iznosi približno -30 °C.

Vreme je mirno i stabilno sa povremenim ciklonima. Cikloni koji dolaze sa Atlantika povećavaju brzinu vetra i temperaturu vazduha dok cikloni sa Pacifika donose oblake, oluje i mećave. Vetar duva sa severa za vreme leta[14].

Hidrologija uredi

 
Led u Istočnosibirskom moru

Površinsko oticanje u Istočnosibirskom moru je relativno malo, oko 250 km³/god, što čini samo 10% od ukupnog oticanja u sva arktička mora Rusije. Najveći doprinos ima reka Kolima[15][16] sa 132 km³, zatim Indigirka sa 59 km³[17].

Temperatura površinske vode opada od juga ka severu. Zimi varira između -0,2 i 0,6 °C u deltama reka i od -1,7 do -1,8 °C u severnom delu mora. Leti se zagreje do 7-8 °C u uvalama i do 2-3 °C u morskim zonama koje su u potpunosti bez leda.

Postoje stalne struje na površini mora koje su usmerene od zapada ka istoku. One su slabe i vetar na taj način može privremeno da im promeni smer kretanja. Plime su poludnevne (rastu dva puta dnevno) sa amplitudom od 5 do 25 cm.

Nivo mora je maksimalan leti zbog reka. Najniži nivo mora je u martu i aprilu, sa ukupnim godišnjim promenama od oko 70 cm. Vetrovi donose oluje sa talasima koji dostižu visinu 3-5 m u zapadnom delu dok su istočni regioni relativno mirni.

Oluje traju 1-2 dana tokom leta, one su češće zimi i mogu se produžiti do 3-5 dana. More počinje da se ledi tokom oktobra ili novembra. Led je neprekidan i stacionaran u blizini obale, dostiže debljinu od 2 metra do kraja zime. Obično se topi tokom maja.

U nedostatku industrije, morska voda je prilično čista. Manje kontaminacije su pronađene u blizini Novosibirskih i Vrgelovih ostrva (do 80 µg/L), zbog povremenih izlivanja nafte,[18] i u zalivu Čaunskaja zbog lokalne termoelektrane i aktivnosti u velikoj luci Pevek.[19][20]

Istorija uredi

Obale Istočnosibirskog mora naseljavali su domoroci severnog Sibira od davnina, kao što su Jukagiri i Čukči (istočne oblasti). Ta plemena su se bavila ribolovom, lovom i uzgojem irvasa, jer su saonice za irvase bile neophodne za transport i lov. Njima su se pridružili Eveni i Evenki oko drugog veka, a kasnije, između 9. i 15. veka, mnogo brojniji Jakuti. Sva ta plemena su se preselila na sever iz oblasti Bajkalskog jezera izbegavajući sukobe sa Mongolima. Dok su svi praktikovali šamanizam, govorili su različitim jezicima.[21][22][23][24]

Po moru su plovili ruski moreplovci, krećući se od jednog rečnog ušća do drugog u svojim kočovima još u 17. veku. Semjon Dežnjev i Fedot Aleksejev su 1648. plovili obalom Istočnog Sibirskog mora od Kolima do reke Anadir u Beringovom moru. Sistematsko istraživanje i mapiranje mora i njegovih obala vršeno je nizom ekspedicija 1735–42, 1820–24, 1822, 1909. i 1911–14.[2]

Tridesetih godina prošlog veka, primorsko naselje Ambarčik, koje se nalazi u delti reke Kolima, korišćeno je kao prelazni radni logor iz kojeg su zatvorenici transportovani u druge severne logore gulaškog sistema. Dok su bili stacionirani u Ambarčiku, zatvorenici su bili angažovani da izgrade većinu lučke infrastrukture i da iskrcavaju brodove koji dolaze. Kasnije je, zbog plitkih voda, brodarstvo postepeno premešteno na Čerski u donjem toku Kolime, kako bi se primila veća plovila. Kao rezultat ovog transfera, luka i naselje su napušteni. Danas Ambarčik ima samo meteorološku stanicu kojom upravlja nekoliko članova osoblja.[25]

U blizini Peveka su kasnije otvorena još dva radna logora sistema Gulaga, Čaunlag (1951–1953) i Čaunčukotlag (1949–1957). U oba je bilo oko 10.000 logoraša korišćenih u rudniku i građevinskim radovima.[26][27]

Ljudske aktivnosti uredi

 
Pogled na Pevek

Južnu obalu mora dele Jakutija na zapadu i Čukotski autonomni okrug Rusije na istoku. Priobalna naselja su malobrojna i mala, sa tipičnom populacijom ispod 100. Jedini grad je Pevek (5.206 stanovnika), koji je najseverniji grad u Rusiji. U blizini Lenjingradskog i Peveka postoje rudnici zlata, ali su mnogi rudnici nedavno zatvoreni, na primer rudnici kalaja u Peveku tokom 1990-ih, što je dovelo do odliva stanovništva.[28] Naselje Logaškino, koje je nekada bilo značajna luka u Istočnom Sibiru, napušteno je 1998. godine.[29]

More se najviše koristi za transport robe preko severne obale Rusije tokom avgusta-septembra. Plovidbu čak i leti ometa preostali plutajući led koji se povremenim vetrovima spušta i na južne obale.[30] Ribolov i lov na morske životinje i dalje se praktikuje kao tradicionalna delatnost, ali ima samo lokalni značaj.[4] Ribolov se uglavnom obuhvata losos, iverak i rakove. Postoje podaci o proizvodnji ribe, koja je u 2005. godini bila raspoređena u hiljadama tona na sledeći način: sardine (1,6), arktička zaltoperka (1,8), Beringova zlatoperka (2,2), siga (2,7), muksun (2,8) i druge (3,6).[18]

Glavna luka je Pevek (u zalivu Čaunskaja)[31] Nakon raspada Sovjetskog Saveza, komercijalna plovidba na Arktiku je opala. Danas se manje-više redovno plovi samo između Peveka i Vladivostoka. Luke na severnoj sibirskoj obali, koje se nalaze između Dudinke i Peveka, gotovo da uopšte nemaju plovidbu.

Od 1944. godine najviše električne energije za region obezbeđuje termoelektrana Pevek od 30 MW. Ona stari i troši mnogo nafte koje se mora dopremati izdaleka. Zbog toga je postojao projekat da se stanica zameni plutajućom atomskom elektranom od 70 MW do 2015.[32]

Topografija uredi

Budući da je more otvoreno prema okeanu na severu, glavni zalivi, nalaze se u njegovim južnim delovima. U priobalju postoji nekoliko ostrvskih grupa kao što su Ajon i Medveđi arhipelag. Neka ostrva se uglavnom sastoje od peska i leda i postepeno erodiraju. Ukupna površina sliva mora je 1.342.000 km²[14].

Među najznačajnijim pritokama Istočnosibirskog mora su: Indigirka, Alazeja, Ujandina, Čukotka, Kolima, Raučua, Čaun i Pegtimel. Samo neke od njih su plovne. Obala mora je dugačka 3,016 km. Nju čine brojne uvale i zalivi koja se nekad protežu duboko u kopno.

Dno je pokriveno mešavinom mulja, peska i kamenja. Oko 70% mora je pliće od 50 m, a u proseku je duboko od 20-25 m. Severoistočno od ušća reka Indirike i Kolime, postoje duboki rovovi na morskom dnu, koji se pripisuju drevnim rečnim dolinama, koje su sada pod morem. Najveće dubine, oko 150 m nalaze se u severoistočnom delu mora.

Flora i fauna uredi

Flora i fauna su relativno siromašne, zbog oštre klime. Letnje planktonsko cvetanje je kratko ali intenzivno, proizvede se i do 5 miliona tona planktona u avgustu i septembru, dok je godišnja proizvodnja oko 7 miliona tona. Hranjivi sastojci u vodi su uglavnom od rečnih pritoka i priobalne erozije. Morske obale i ledene ploče staništa su bradatih foka, morževa zajedno sa njihovim predatorom: polarnim medvedom[33].

Refrence uredi

  1. ^ R. Stein, Arctic Ocean Sediments: Processes, Proxies, and Paleoenvironment, p. 37
  2. ^ a b East Siberian Sea, Great Soviet Encyclopedia (in Russian)
  3. ^ East Siberian Sea, Encyclopædia Britannica on-line
  4. ^ a b A. D. Dobrovolskyi and B. S. Zalogin Seas of USSR. East Siberian Sea, Moscow University (1982) (in Russian)
  5. ^ „VOSTOČNO-SIBIRSKOE MORE”. Arhivirano iz originala 15. 3. 2010. g. Pristupljeno 12. 7. 2017. 
  6. ^ „Limits of Oceans and Seas” (PDF) (3rd izd.). International Hydrographic Organization. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 10. 2011. g. Pristupljeno 12. 7. 2017. 
  7. ^ Østreng, Willy; Eger, Karl Magnus; Fløistad, Brit; Jørgensen-Dahl, Arnfinn; Lothe, Lars; Mejlænder-Larsen, Morten; Wergeland, Tor (2013). Shipping in Arctic Waters: A Comparison of the Northeast, Northwest and Trans Polar Passages. Springer. ISBN 978-3642167898. S2CID 41481012. doi:10.1007/978-3-642-16790-4. 
  8. ^ Buixadé Farré, Albert; Stephenson, Scott R.; Chen, Linling; Czub, Michael; Dai, Ying; Demchev, Denis; Efimov, Yaroslav; Graczyk, Piotr; Grythe, Henrik; Keil, Kathrin; Kiveäs, Niku; Kumar, Naresh; Liu, Nengye; Matelenok, Igor; Myksvoll, Mari; O'Leary, Derek; Olsen, Julia; Pavithran A.P., Sachin; Petersen, Edward; Raspotnik, Andreas; Ryzhov, Ivan; Solski, Jan; Suo, Lingling; Troein, Caroline; Valeeva, Vilena; van Rijckevorsel, Jaap; Wighting, Jonathan (16. 10. 2014). „Commercial Arctic shipping through the Northeast Passage: Routes, resources, governance, technology, and infrastructure”. Polar Geography. 37 (4): 298—324. doi:10.1080/1088937X.2014.965769  . 
  9. ^ „The Northeast Passage Opens Up”. The New York Times. 17. 10. 2011. Arhivirano iz originala 21. 10. 2014. g. Pristupljeno 21. 10. 2014. 
  10. ^ Butler 1977, str. 60
  11. ^ Forsaken in Russia's Arctic: 9 Million Stranded Workers, New York Times, January 6, 1999
  12. ^ From Vancouver to Moscow Expedition Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. jul 2011), Yakutia Today
  13. ^ History of Pevek Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. oktobar 2011), Pevek web portal (in Russian)
  14. ^ a b „Vostočno-Sibirskoe more”. Pristupljeno 12. 7. 2017. 
  15. ^ „Kulu” [Ayan-Yuryakh]. Voda Rossiя (na jeziku: ruski). Pristupljeno 4. 1. 2022. 
  16. ^ Edward Lyn, Lewis; E. Peter, Jones; Peter, Lemke; Terry D., Prowse; Peter, Wadhams (1998). The Freshwater Budget of the Arctic Ocean. ISBN 0792364392. 
  17. ^ Brink & Robinson 2005, str. 775.
  18. ^ a b S. Heileman and I. Belkin East Siberian Sea: LME #56 Arhivirano 2010-05-27 na sajtu Wayback Machine, NOAA.gov
  19. ^ „East Siberian Sea”. Arhivirano iz originala 19. 9. 2010. g. Pristupljeno 2010-09-12. .rospriroda.ru (in Russian)
  20. ^ Ecological assessment of pollution in the Russian Arctic region Arhivirano 2006-09-30 na sajtu Library of Congress Web Archives|Web Archives, Global International Waters Assessment Final Report
  21. ^ Yukaghirs, Great Soviet Encyclopedia (in Russian)
  22. ^ Evenks, Great Soviet Encyclopedia (in Russian)
  23. ^ Bella Bychkova Jordan, Terry G. Jordan-Bychkov Siberian Village: Land and Life in the Sakha Republic, U of Minnesota Press, 2001 ISBN 0-8166-3569-2 p. 38
  24. ^ Evens Arhivirano 2012-07-12 na sajtu Wayback Machine, Novosibirsk University (in Russian)
  25. ^ Putešestvie v pečalьno znamenitый Ambarčik, SakhaNews (in Russian)
  26. ^ Čaunlag (in Russian)
  27. ^ Čaunčukotlag (in Russian)
  28. ^ Pevek (in Russian)
  29. ^ Resolution #443 of September 29, 1998 On Exclusion of Inhabited Localities from the Records of Administrative and Territorial Division of the Sakha (Yakutia) Republic
  30. ^ National Geospatial-intelligence Agency Prostar Sailing Directions 2005 North Coast of Russia Enroute ISBN 1-57785-756-9, pp. 137–143
  31. ^ Ports and navigation Arhivirano 2013-05-16 na sajtu Wayback Machine (in Russian)
  32. ^ "Golden" station (in Russian)
  33. ^ „Spisok vidov morskih mlekopitaющih, vstrečaющihsя v Vostočno-Sibirskom more”. Arhivirano iz originala 15. 3. 2010. g. Pristupljeno 12. 7. 2017. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Istočnosibirsko more na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Источносибирско_море&oldid=27551290”