Kneževina Arbanon
Arbanon (alb. Arbër ili Arbëria, grč. Ἄρβανον [Árbanon], lat. Arbanum) je bila kneževina kojom je vladala domorodačka porodica Progoni,[1] i prva albanska država koja se pojavila u zabeleženoj istoriji. Kneževinu je 1190. godine uspostavio starosedelac arhont Progon u okolini Kroje, istočno i severoistočno od mletačkih teritorija.[2] Progona su nasledili njegovi sinovi Đin, a zatim Demetrije (Dimitrije), koji su uspeli da zadrže znatan stepen autonomije od Vizantijskog carstva.
| Kneževina Arbanon Principata e Arbërit (albanski) Πριγκιπάτο του Άρβανον (grčki) Arbanon | |||
|---|---|---|---|
.png) Arbanon oko 1208. godine. | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Glavni grad | Kroja | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | albanski | ||
| Religija | katolicizam, pravoslavlje | ||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 1190. | ||
| — Ukidanje | 1215/1216. | ||
| — Status | kneževina | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice {{{Ime_genitiv}}} | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.png){kind=spacer}
|
| ||
Godine 1204. Arbanon je stekao punu, iako privremenu, političku nezavisnost, koristeći prednost slabljenja Konstantinopolja nakon njegovog pljačkanja tokom Četvrtog krstaškog rata.[3] Međutim, Arbanon je izgubio veliku autonomiju oko 1216, kada je epirski vladar Mihajlo I Komnin Duka započeo invaziju na sever u Albaniju i Makedoniju, zauzevši Kroju i okončavši nezavisnost kneževine. Od ove godine, posle smrti Demitrija, poslednjeg vladara porodice Progon, Arbanon je sukcesivno kontrolisala Epirska despotovina, zatim Bugarsko carstvo, a od 1235. godine i Nikejsko carstvo.[4]
Tokom ovog perioda, ovim područjem su vladali grčko-albanski gospodar Grgur Kamona, novi supružnik Demetrijeve bivše Srpkinje Komnine Nemanjić, i Golem (Gulam), lokalni magnat koji je oženio Kamonasovu i Komneninu kćer.[5] Arbanon je na kraju u zimu 1256–1257 pripojio vizantijski državnik Georgije Akropolit. Golem je kasnije nestao iz istorijskih zapisa.[6] Glavni primarni izvor za kasni Arbanon i njegovu istoriju je rad vizantijskog istoričara iz 13. veka Đorđa Akropolita.
Etimologija uredi
Kneževina je bila poznata kao Arbanon (Αρβανον) na grčkom, kao Arbanum (Arbanum) na latinskom i kao Raban u srpskom dokumentu iz ranog 13. veka Žitije Stefana Nemanje.[7]
Termin predstavlja ime južnoilirskog plemena posvedočeno na starogrčkom Albanoi (Αλβανοι), kasnije označavajući vlastito ime za etničkog Albanca sve do (oko) 18. veka kada je zamenjeno Šćiptarom. Direktno se pripisuje latinskom prevodu plemenskog imena Albanoi (Albanoi) od strane Orela.[8]
Verzije „Arben“ su primećene od 2. veka pre nove ere, Istorija sveta koju je napisao Polibije, pominje lokaciju po imenu Arbona (stgrč. Αρβωνα; Arbo, lat. Arbo) u kojoj su neke ilirske trupe, pod kraljicom Teuta, raštrkana i pobegla da bi pobegla od Rimljana. Arbona je možda bila ostrvo u Liburniji ili neko drugo mesto unutar Ilirije.[9]
Status uredi
Mnogi naučnici primećuju da je Kneževina Arbanon bila prva albanska država koja je nastala tokom srednjeg veka.[7][10] Generalno se smatra da je Arbanon zadržao veliku autonomiju do Dimetrijeve smrti 1216. godine, kada je kneževina pala pod vazalizam Epira ili Laskarida iz Nikeje.[2]
Između 1190. i 1204. godine, Arbanon je bio kneževina Vizantijskog carstva i posedovao je znatan stepen autonomije, iako su titule „arhont“ (koje je držao Progon) i „panhipersebastos“ (koje je držao Dimetrije) očigledni znaci vizantijske zavisnosti. U kontekstu slabljenja vizantijske moći u regionu nakon pljačke Konstantinopolja 1204. godine, Arbanon je stekao punu autonomiju na 12 godina do smrti Dimetrija 1215. ili 1216. godine.[11]
Gezički natpis pominje porodicu Progon kao sudije, i beleži njihovu zavisnost od Vladina i Đorđa Nemanjića (r. 1208–1216), knezova Zete. U svojoj poslednjoj fazi, Arbanon je uglavnom bio vezan za Epirsku despotovinu i takođe je održavao savezničke odnose sa Kraljevinom Srbijom.[5] Godine 1252. Golem se potčinio Nikejskom carstvu.[11]
Geografija uredi
U 11. veku nove ere, naziv Arbanon (takođe Albanon) je primenjen za oblast u planinskoj oblasti zapadno od Ohridskog jezera i gornje doline reke Škumbin. Godine 1198. deo oblasti severno od Drine nakratko je kontrolisao Stefan Nemanjić koji priča da je te godine zauzeo Pult iz Arbana. Godine 1208, u prepisci sa papom Inoćentijom III, teritorija koju je Demetrije Progoni tvrdio kao princeps Arbanorum bila je oblast između Skadra, Prizrena, Ohrida i Drača (regionis montosae inter Scodram, Dyrrachium, Achridam et Prizrenam sitae).[12]
Uopšte, Progoni je doveo kneževinu do vrhunca. Područje koje je kneževina u to vreme kontrolisala, prostirala se od doline reke Škumbin do doline reke Drine na severu i od Jadranskog mora do Crnog Drima na istoku.[13] Đorđe Akropolis, koji je detaljno pisao o ovoj oblasti u njenoj poslednjoj fazi, pozicionirao je njenu tadašnju teritoriju između Drača i Ohridskog jezera u pravcu zapada prema istoku i između doline reke Škumbin i doline reke Mat na osi jug-sever. Tvrđava Kroje je tokom svog postojanja bila vojni i administrativni centar regiona.[14]
Reference uredi
- ^ : To the east and northeast of Venetian territory in Albania arose the first Albanian state recorded in historical documents under Prince Progon, Arbanon, which lasted from 1190 to 1216.
- ^ a b Elsie 2010, str. iv, xxviii.
- ^ Elsie 2010, str. xxviii.
- ^ Fine 1994, str. 68.
- ^ a b Ducellier 1999, str. 786.
- ^ Ducellier 1999, str. 791.
- ^ a b Melčić, Dunja (2007-08-23). Der Jugoslawien-Krieg: Handbuch zu Vorgeschichte, Verlauf und Konsequenzen (na jeziku: nemački). Springer-Verlag. ISBN 978-3-531-33219-2.
- ^ Orel, Vladimir (2000). Concise Albanian Grammar. str. 55.
- ^ Strabo (1903). "2.5 Note 97". In H. C. Hamilton; W. Falconer (eds.). Geography. London: George Bell & Sons. The Libyrnides are the islands of Arbo, Pago, Isola Longa, Coronata, &c., which border the coasts of ancient Liburnia, now Murlaka
- ^ Clements 1992, str. 31.
- ^ a b Ellis & Klusáková 2007, str. 134.
- ^ Haluščynskyj 1954, str. 338.
- ^ Anamali & Prifti 2002, str. 198.
- ^ Anamali & Prifti 2002, str. 215.
Greška kod citiranja: <ref> tag sa imenom „FOOTNOTEElsie2010iv” definisan u <references> nije upotrebljen u prethodnom tekstu.
Literatura uredi
- Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e popullit shqiptar në katër vëllime (na jeziku: albanski). Botimet Toena. ISBN 978-99927-1-622-9.
- Clements, John (1992). Clements' Encyclopedia of World Governments. 10. Dallas, TX: Political Research, Incorporated.
- Ducellier, Alain (1981). La façade maritime de l'Albanie au Moyen âge. École des Hautes Études en Sciences Sociales.
- Šablon:New Cambridge Medieval History
- Ellis, Steven G.; Klusáková, Lud'a (2007). Imagining Frontiers, Contesting Identities. Edizioni Plus. str. 134—. ISBN 978-88-8492-466-7.
- Elsie, Robert (2003). Early Albania : a reader of historical texts, 11th-17th centuries. ISBN 978-3-44704783-8. OCLC 52911172.
- Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7380-3.
- Šablon:The Late Medieval Balkans
- Frashëri, Kristo (1964). The history of Albania: a brief survey. Tirana. OCLC 230172517.
- Frashëri, Kristo (2008). Historia e qytetërimit shqiptar: nga kohet e lashta deri ne fund të Luftës së Dytë Botërore. Academy of Sciences of Albania. ISBN 978-9995610135.
- Haluščynskyj, Theodosius (1954). Acta Innocentii PP. 3: 1198-1216. Typis Polyglottis Vaticanis.
- Koçi, Dorian; Bushi, Skënder; Llukani, Andrea (2018). „Thesare nga pavijoni i mesjetës dhe këndi i pashallëqeve të mëdha shqiptare” [Treasuries from the medieval pavilion and the great Albanian pashaliks' corner]. Ur.: Shehu, Hajri. Thesare të Muzeut Historik Kombëtar [Treasuries of National Historical Museum] (na jeziku: engleski i albanski). Prevod: Elda Bylyku. Tiranë: Muzeu Historik Kombëtar [National Historical Museum]. str. 42—80.
- Lala, Etleva (2008), Regnum Albaniae, the Papal Curia, and the Western Visions of a Borderline Nobility (PDF), Central European University, Department of Medieval Studies, str. 1
- Macrides, Ruth (2007). George Akropolites: The History: Introduction, Translation and Commentary. Oxford University Press. ISBN 978-0199210671.
- Nicol, Donald McGillivray (1957). The Despotate of Epiros. Oxford: Blackwell & Mott, Limited.
- Nicol, Donald MacGillivray (1986). Studies in Late Byzantine History and Prosopography. London: Variorum Reprints. ISBN 978-0-86078-190-5.
- Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [The Genealogy of the Komnenoi]. Centre for Byzantine Studies, University of Thessaloniki.
- Winnifrith, Tom (1992). Perspectives On Albania (na jeziku: engleski). Springer. ISBN 978-1-349-22050-2.
- Zamputi, Injac (1984). „Rindërtimi i mbishkrimit të Arbërit dhe mundësitë e reja për leximin e tij / La reconstruction de l'inscription de l'Arbër et les nouvelles possibilités qui s'offrent pour sa lecture”. Ilira. 14 (2).