Križevci
Križevci je grad u Hrvatskoj u Koprivničko-križevačkoj županiji. Prema rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 21.122 stanovnika, a u samom naselju je živelo 11.231 stanovnika.[1]
| Križevci | |
|---|---|
 Crkva Svetog Save | |
.gif) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Koprivničko-križevačka |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 11.231 |
| Aglomeracija (2011.) | 21.122 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 01′ 21″ S; 16° 32′ 47″ I / 46.022368404006336° S; 16.546292091093274° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
  Križevci Križevci na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Branko Hrg |
| Poštanski broj | 48260 |
| Registarska oznaka | KŽ |
Geografija uredi
Križevci su grad u Koprivničko-križevačkoj županiji, po popisu stanovništva iz 2001. grad ima ukupno 11.894 stanovnika. Gradonačelnik grada je Branko Hrh. Zbog blizine Zagreba (57 km), Križevci se razvijaju kao satelitsko gradsko naselje sa povoljnim položajem u blizini regionalnih središta Koprivnice (31 km), Bjelovara (33 km) i Varaždina (48 km). Za nastanak je Križevaca bio važan makrosaobraćajni položaj. Još od antike i srednjeg veka na križevačkom prostoru se nalazila raskrsnica saobraćajnih puteva, a kroz Križevce je prolazio poznati put kralja Kolomana koji je povezivao panonski i jadranski prostor. Križevci leže na 140 m nadmorske visine.
Istorija uredi
Početkom 20. veka Križevci su grad, za koji se kaže da je naseljen u 11. veku. U naselju je 644 domova sa 4408 žitelja, o čega je srpskih kuća samo četiri i 104 pravoslavnih duša.
Od javnih zdanja od interesa su pravoslavna crkva i komunalna škola. Iako je vrlo malo Srba organizovana je pravoslavna crkvena opština i parohija. Predsednik crkvene opštine je bio 1905. godine Vladimir Petrović a perovođa Dragutin Bošnjak. Pravoslavna crkva posvećena Sv. Savi izgrađena je 1901. godine. Pravoslavna parohija je osnovala parohijsko zvanje i zavela matice 1905. godine, četvrte je platežne klase, bez parohijskog doma i sesije, ali ima srpsko pravoslavno groblje. Paroh je pop Svetozar Grubač rođ. 1861. godine u Vojakovcu, koji služi u mestu tek jednu godinu. Škola je komunalna a učitelji su rimokatolici.[2]
Popis 1991. uredi
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Križevci je imalo 11.236 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Istorija uredi
Križevački župan se spominje 1193. što govori da je tada postojala križevačka tvrđava "Cris". Naselje Križevci se prvi put spominje 1209. Ono je bilo manja naseobina bez posebno regulisanog položaja. Deo Križevaca, kasnije nazvan Gornji grad, dobio je 1252. privilegije slobodnog naselja. Uz Gornji grad se razvio Donji grad, koji je povlasticu slobodnog kraljevskog grada dobio 1405. Od sredine 15. veka Križevačka županija je bila najveća u Slavoniji. Posebnu važnost Donjem gradu je davala župna crkva sv. Krsta (spominje se od 1326), jer su oba naselja potpadala pod istu župu. Oko Donjeg grada su u XV veku izgrađene zidine pa se jedan deo našao unutar njih, dok je drugi deo, na južnoj strani, ostao izvan njih, gradeći podgrađe. Naglo propadanje grada je započelo u tridesetim godinama 16. veka. Gornji grad su 1539. spalili Osmanlije, kada je stradao i utvrđeni manastir avgustinaca. Nakon dolaska Čazme pod osmansku vlast 1552. Križevci su se našli na neposrednoj graničnoj liniji. Ustaljivanjem granice i stvaranje odbrambenog sastava u Križevcima dolazi vojna posada pretežno sastavljena od nemačkih vojnika. S vremenom je Križevačka županija smanjena i sjedinjena sa Zagrebačkom županijom, ali ne i ukinuta. Križevci su 1560. postali sedištem istoimene kapetanije u sastavu Slavonske vojne krajine. Istovremeno je modernizovana tvrđava oko grada, a 1587. grade gradska vrata od cigle. Nakon Žitvanskog mira 1606. dolazi do ekonomske i demografske obnove Križevaca, a 1635. regulišu se odnosi između civilnih i vojnih vlasti. Obnavljaju se putevi (npr. 1641. se gradi put za Varaždinske Toplice) i jača trgovina. Aktivno sudelovanje Križevaca u trgovini stvorilo je potrebu za razvojem zanatskih udruženja i osnivanjem novih (1646. – čizmari i lončari, 1647.- železari, 1649. – krznari). Obnovu Križevaca potvrđuje dolazak crkvenih redova (1626. – franjevaca i 1667. – pavlini) i osnivanje gimnazije 1674. god (ukinuta 1786). Oba križevačka grada su funkcionalno srasla u jedno naselje pa je 1661. počelo njihovo ujedinjenje koje je završeno 1752. God. 1777. osnovana je grkokatolička biskupija kojoj je od 1791. središte u Križevcima u 1782. napuštenom franjevačkom manastiru. U 18. veku nastavljen je polagani demografski rast i otklanjanje neposredne opasnosti od Osmanlija stvorili su potrebu za jačenjem proizvodnje. U Križevcima je osnovana jedna od prvih manufaktura na ovom području – fabrika keramike, ali je proizvodnja trajala samo šest godina (1775—1781). U Križevcima se razvija i svilarstvo (1776), a pojačava se obim trgovine pa je grad 1780. od Josipa II. dobio pravo na održavanje dva, a 1784. još četiri nova sajma, dok je pravo na nedeljni sajam imao od 1846. U drugoj pol XVIII veka vojska je napustila Križevce i oni ponovo postaju sedištem osamostaljene Križevačke županije (1759), a u gradu Križevci jačaju društvene delatnosti poput muzičke škole (1813), biblioteke (1839), pozorište itd. Sredinom 19. veka Križevci su započeli ekonomsku modernizaciju. Križevci 1886. prestaju biti sedište županije kada je Križevačka županija spojena sa Bjelovarskom županijom.
Poznate ličnosti uredi
- Dragutin Kuzmić (1886—?) brigadni general Jugoslovenske vojske, pripadnik Hrvatskog domobranstva i komandant domobrana koji su prešli u redove Jugoslovenske vojske u Otadžbini.
- Antun Banek (1901—1987) biciklista, jugoslovenski olimpijac učesnik na LOI 1924. u Amsterdamu
- Zvonko Sabolović (1923—2008) atletičar, jugoslovenski olimpijac učesnik na LOI 1948. u Londonu
- Branko Vidović (1923—2013) plivač, jugoslovenski olimpijac učesnik na LOI 1948. u Londonu
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 9. 5. 2017.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910.
Literatura uredi
- [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
