Kulska pećina
Kulska Pećina je vrelska pećina i nalazi se kod grada Svrljiga.
Položaj pećine i okolina
urediKulska pećina se nalazi pod jednom od starih kula srednjovekovnog grada Svrljiga, u klisuri Svrljiškog Timoka, oko 1,5 km nizvodno od njenog početka i sela Niševca. Pećina je izdubljena pri vrhu vertikalne litice najisturenijeg krečnjačkog ostenjaka, koji dominira nad međurečjem Svrljiškog Timoka i njegove leve pritoke Bele reke. Klisura već u ovom delu ima odlike kanjona, dubine 350-450 m, usečene u masive i bankovite baremske i otrivske krečnjake, između Bogdanice (809 m) na istoku i Malog vrha (667 m) na zapadu. Odavde klisura Svrljiškog Timoka preseca visok krečnjački plato, duboko skaršćen i bezvodan, i odvaja Devicu na zapadu od Tresibabe na istoku.
Ulaz u Kulsku pećinu pod starim gradom Svrljigom leži na visini od 510 m, odnosno na 180 m iznad korita Svrljiškog Timoka.[1] Jednostavan pećinski kanal dugačak je oko 80 m.[1]
Izgled i osobine pećine
urediTeško je pristupačan ulaz u pećinu i širok je 3,5 m, a visok 9 m. Obrazovan je na jednoj od vertikalnih pukotina i ima izgled procepa. Jednostavan hodnih pećine počinje omanjim erozivnim proširenjem, koje i zadržava samu visinu ulaza. Iza dvoranice hodnik se naglo sužava i nije širi od 2 do 3 m. Međutim visna mu se ne smanjuje pa zbog toga ima izgled podzemnog kanjona. Samo dno pećine je kamenito i kontinuelno je nagnuto prema ulazu, odnosno prema klisuri Svrljiškog Timoka.[2]
Drugo proširenje počinje na oko 15 m od ulaza i iz njega polazi manji zatvoren kanal. Hodnik pećine se na dalje blago penje, strane su mu uglančane, a dno je pokriveno blokovima. Kod prvog laktastog suženja tavanica hodnika je visoka, te ima izgled tornja katedrale. Hodnik na dalje zadržava širinu od 1 do 3 m; najveća visina ne prelazi 5 m. U završnom delu pećina se račva u dva neprohodna kanala, a tavanicu razbijaju dve katedrale. Na celoj dužini pećinski hodnik prati izrazita pukotina pravca jugoisotok-severozapad. Kontinuelan nagib prema ulazu poremećen je završnom delu pećine, gde se na kratkim rastojanjima javljaju i suprotni padovi.[2]
Kulska pećina pripada tipu jednostranih suvih pećina.[3] U njoj se javljaju kratkotrajne prokapne vode, i to prvenstveno duž glavne pukotine. U pećini nema nakita, izuzimajući manje kalcitne prelive i začetke zavesa u završnom delu hodnika.[1]
Postanak i značaj pećine
urediSvojim položajem i nagibom hodnika, kao i uglančanim stranama i dnom, Kulska pećina je tipična vrelska pećina stvorena duž raseda. U njenom se zaleđu javlja prostrana kraška i bezvodna površ, u kojoj se samo jednim delom održao površinski tok Bele reke. Pećina upravo predstavlja deo starog ponorskog sistema koji je razoren usecanjem klisure Timoka i Bele reke. O tome svedoče otvri mnogih delova pećine na stranama kanjona.[1]
Nakit u pećini
urediU pećini se nalaze kalcitni prelivi i začeci zavesa. Prelivi nastaju kada se vodonepropusna barijera nađe na putu kretanja izdanske vode. Tada voda menja pravac kretanja i uslovljava prelivanje vode na površinu terena. Izvori se nalaze visoko prema gornjoj površini izdana da se iz njih preliva samo njen najviši deo, dok najveći deo izdanske vode ostaje u podzemnom kolektoru.[4] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. maj 2018) Kalcitni prelivi predstavljaju omanje bazene ispunjene takvom vodom koji su prirodno ograđeni i samim tim ne mogu doći u kontakt sa drugim nakitom u pećini ili u dodir sa ljudima. Zavese u pećini su u samim začecima te se slabo o njima može i govoriti. Zavese predstavljaju poseban oblik pećinskog nakita koji daje pećinama izgled koji ih izdvaja u odnosu na sve druge. Pećina ne poseduje stalaktite i stalagmite.[3]
Reference
urediLiteratura
uredi- Petrović, Jovan (1976). Jame i pećine SR Srbije. Beograd: Vojnoizdavački zavod. COBISS.SR 1024039040.
