Lilanje
Lilanje ili Paljenje petrovdanskih lila je običaj koji je vijekovima prisutan kod stočarskog stanovništva na području zapadne Srbije. Vezan je za praznik Petrovdan posvećen Svetim Apostolima Petru i Pavlu, koji se proslavlja 12. jula.[1] Ovo je magijsko-religijski narodni običaj koji se kod Srba, osim na Petrovdan, upražnjava i pred Velike poklade, uoči Ivanjdana, Spasovdana i Đurđevdana. Slične običaje nalazimo kod svih Slovena i kod mnogih drugih naroda.[2]
| Paljenje petrovdanskih lila | |
|---|---|
 Lile od brezove kore (Etnografski muzej u Beogradu) | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Teritorije gradova i opština: Šabac, Loznica, Valjevo, Sjenica , Nova Varoš, Ivanjica |
| Zajednica | Stočarsko stanovništvo na području zapadne Srbije |
| Predlagač | Centar za kulturu „Vuk Karadžić“ Loznica |
| Datum upisa | 25. 12. 2017. |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Naziv je običaj dobio prema obrednim predmetima koji se tom prilikom koriste — lilama. Lila je zapaljena suva kora divlje trešnje umetnuta u procjep ili nanizana na drveni štap. U različitim zajednicama lila se sreće i pod nazivima olalija, oratnik ili oratnica. Koristi se isključivo kora divlje trešnje, jer to drvo ima sposobnost regeneracije kore u roku od dve godine. Vođeni pogrešnim informacijama u novije vreme, da je u pitanju kora breze ili trešnje, u par navrata ljudi koji nisu bili dobro informisani su upropastili stabla pitome trešnje i breze. Drvo pitome trešnje i breze nemaju mogućnost regeneracije kore, pa se zbog toga veoma brzo posle skidanja dela kore osuše i propadnu.
Godine 2017, na predlog Centra za kulturu „Vuk Karadžić” iz Loznice, običaj paljenja petrovdanskih lila ili lilanje uvršten je u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[1]
Vuk Karadžić o lilama uredi
»Lila (brezova ili trešnjova) ono što se oguli sa brezove ili tređšnjove kore kao hartija. Lila ima u sebi smole i može goreti kao luč.«[3]
O imenu uredi
Po nekim autorima riječ lila izvedena je od olalija. Po drugima je u nazivu olalija očuvan trag rimskog običaja Parilia posvećen rimskom božanstvu Palesu, koga su rimski pastiri praznovali 21. aprila. Imena oratnik i oratnica kojim se ponegde označava ovaj običaj, izvode se iz staroslovenskog korijena ora sačuvanog u riječi oriti (pjesma se ori).[2]
Običaj uredi
Mlađi svijet pali lile. Upaljene lile baca preko krovova i nosi oko torova izgovarajući: „Lila gori , žito rodi“, ili „Bogami, veselo nam lile gore, da nam krave dobro vode“. U nekim krajevima se na poklade pale velike gomile slame koje bi zatim djeca, djevojke i momci preskakali „radi zdravlja“. Na naše ove običaje mogli su uticati i srodni običaji zatečenih domicilnih stanovnika Balkana. [2]
Porijeklo običaja uredi
Običaj je stariji od hrišćanstva. Vatra u noći plaši i tjera demonske sile čuvajući ljude, životinje i usjeve. Vatrom se dokazuje moć, ovladavanje ali i prijateljstvo sa ovom „opasnicom“. Prema tome ove buktinje nisu ništa drugo do pokretne vatre zaštitnice. (U Bosanskoj Krajini se kaže ljuljati i lilati.) [2]
Paljenje petrovdanskih lila ili lilanje uredi
Običaj pravljenja i paljenja petrovdanskih lila vekovima je prisutan kod stočarskog stanovništva na području zapadne Srbije i vezan je za praznik Petrovdan, posvećen Svetim Apostolima Petru i Pavlu koji se proslavlja 12. jula.[4] Nekoliko dana pre Petrovdana članovi zajednice prave lile od kore divlje trešnje. Kora se trakasto oljušti, savije kružno poput "vetrenjače" i pričvrsti na vrh leskovog štapa dužine oko 1 metar. Da bi bila spremna za upotrebu, odnosno lako zapaljiva, ovako napravljena lila suši se nekoliko dana. Centralni događaj svetkovine, odnosno paljenja lila se odigrava uoči Petrovdana i praćen je nizom običaja, među kojima su i branje cveća i pletenje venčića. Sa prvim sumrakom stoka se zatvara u torove, gde se obavlja muža i kićenje cvetnim vencima. Odmah potom deca i omladina pale lile i sa njima trče oko torova, pevajući: „Kuda lile hodile, tuda krave vodile.” U isto vreme pale se vatre na raskrsnicama, gde uz pesmu, igru i šalu ovaj vid okupljanja meštana prerasta u narodno veselje koje traje do duboko u noć.
Ovaj običaj, kao karakterističan za oblasti oko Šapca, Loznice, Valjeva, Sjenice, Nove Varoši i Ivanjice, 2017. godine uvršten je na Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije[1]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v „Paljenje petrovdanskih lila, lilanje”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 9. 8. 2019.
- ^ a b v g Grupa autora, Srpski mitološki rečnik, NOLIT, Beograd, 1970.g.
- ^ Stefanović Karadžić V, Srpski rječnik, NOLIT, Beograd, 1972.g.
- ^ „Drevni plamen petrovdanskih lila - u fotografijama”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-01.
