Manastir Vranjina
Manastir Vranjina je manastir Srpske pravoslavne crkve iz 13. vijeka. Nalazi se na istoimenom ostrvu Vranjina i pripada Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.
| Manastir Vranjina | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | crnogorsko-primorska |
| Osnivanje | 13. vijek |
| Osnivač | Ilarion |
| Upravnik | protosinđel Ignjatije (Mijović) |
| Mesto | Vranjina (ostrvo) |
| Država | Crna Gora |
Smešten je na uzvišici iznad ušća reke Morače u Skadarsko jezero. Od tri nekadašnje manastirske crkve sačuvana je jedna, posvećena Svetom Nikoli. Zajedno sa još nekoliko manastira na području jezera, Vranjina čini celinu koja se u narodu sa pravom zove Zetska Sveta gora.[1]
Istorija uredi
Manastir Vranjina je sagrađen po blagoslovu Svetog Save, početkom 13. vijeka, a sagradio ga je njegov učenik Ilarion, prvi episkop zetski. Po predanju, Sveti Sava je Ilariona sreo kako čuva ovce sa ostalom seoskom decom, prepoznao u njemu dostojnog učenika i poveo ga sa sobom u manastir Hilandar. Ilarion se tamo zamonašio. Sa Hilandara je poslat u tadašnju Zetu, gdje je postavljen za prvog episkopa, sa sedištem na Miholjskoj prevlaci. Nakon smrti Ilarion je sahranjen u manastiru Vranjina.[2]
Prvobitni manastir je osnovan 1223. godine i imao je tri crkve posvećen Svetom Nikoli, Svetom Savi i Uspenju Presvete Bogorodice. Sačuvana je samo crkva Svetog Nikole, a i ona je više puta obnavljana.[3]
Manastir je u vrijeme Nemanjića, počev od Sv. Save bogato darivan.
Vladika Ilarion, sazidavši ovu svetu obitelj, poklanja je arhiepiskopu Savi, koji zapovjedi da je budući arhiepiskopi ne pretvaraju u metohiju, no da ostane slobodna. U njoj se spominjao arhiepiskop, a ne vladika zetski. To je bilo pusto ostrvo, pa Sava od metohije Spasove (Žiče), ustupi dobrih zemalja za oranje, koja nije bila naseljena, niz Plavnicu do Leskovca i potoka Gostilja. Nad ljudima koji su tu postavljeni da rade za Vranjinu, nisu imali vlast ni velmoža, ni arhiepiskop, ni njegov otrok... no su rabotnici sv. ocu Nikoli. Sinovac Savin, Vladislav, potvrdio je dar Savin sv. Nikoli na Vranjini i pridodao je dva sela, koje oslobodi od: služenja u vojsci, carskoga zlata - poreza i vinogradarine.[4]
Vladika Ilarion, sazidavši ovu svetu obitelj, poklanja je arhiepiskopu Savi, koji zapovjedi da je budući arhiepiskopi ne pretvaraju u metohiju, no da ostane slobodna. U njoj se spominjao arhiepiskop, a ne vladika zetski. To je bilo pusto ostrvo, pa Sava od metohije Spasove (Žiče), ustupi dobrih zemalja za oranje, koja nije bila naseljena, niz Plavnicu do Leskovca i potoka Gostilja. Nad ljudima koji su tu postavljeni da rade za Vranjinu, nisu imali vlast ni velmoža, ni arhiepiskop, ni njegov otrok... no su rabotnici sv. ocu Nikoli. Sinovac Savin, Vladislav, potvrdio je dar Savin sv. Nikoli na Vranjini i pridodao je dva sela, koje oslobodi od: služenja u vojsci, carskoga zlata - poreza i vinogradarine.[5]
Sveti Srđ na Bojani u Zeti je bio poznat i po tome što su srpski kraljevi od prihoda ovog manastira davali drugim mjestima. Tako je srpska kraljica Jelena, Uroševa supruga, u svojoj povelji navela: ot trga sveto-srćskago r (100) perper monastiru Sv. Nikole u Vranjini.[6] Milutinvom Hrisovuljom bilo je darovano vranjinskom manastiru ot trga svetago Sergija vsako godišče r (100) perper u novcu ili stvarima.[7] [8]
Ivan Jastrebov se ne slaže sa Dučićem da Crnu Goru iz Milutinove hrisovulje u kojoj se spominju Arbanasi i prilog za manastir Vranjina, smjesti u Malizi (oblast Crna Gora, u Albaniji). Dučiću smeta da se Arbanasi pominju u prošlosti tadašnje kneževine Crne Gore pa ih nelogično smješta u kraj koji je od Vranjine dalek tri i po dana puta.[9]
Najveći uspon je imao u vrijeme cara Dušana u prvoj polovini XIV vijeka. Manastir je u to vrijeme pripojen srpskom manastiru Svetog Arhangela Mihaila u Jerusalimu, čime je car Dušan završio ideju svog deda i oca kralja Milutina i Stefana Dečanskog. Manastir Vranjina je postao metoh manastira Arhangela Mihaila i pola svojih godišnjih prihoda odvajao je za izdržavanje ove svetinje u Jerusalimu. Po propasti Dušanovog carstva, Grci su preuzeli jerusalimski manastir, otkupivši prethodno narasle dugove.
Manastir Vranjina, kasnije su darivale zetske dinastije Balšića i Crnojevića, o čemu svjedoče sačuvane povelje. Knez Ivan Crnojević je 1482. godine, nakon gubitka Žabljaka i povlačenja u brda, premestio mitropoliju iz dotadašnjeg sedišta Vranjine, na Cetinje.[10]
Istaknuti ljudi i zetske starješine, u ugovoru potpisanom na ostrvu Vranjina između mletačke vlade i Stefana Crnojevića 1455. g. u mjesecu septembru, između ostalog su nastojali da ne bude nikakvog latinskog popa, ni episkopa ni arhiepiskopa, koji bi imali vlast nad pravoslavnim crkvama, nego da upravitelji tih crkava budu ljudi koji pripadaju pravoslavnoj vjeroispovijesti… Oni traže upravo da u Krajini ne bude latinski arhiepiskop koji je po svoj prilici već tada zavladao crkvom u Krajini, nego da bude mitropolit pravoslavne vjere (messo bitropoliti de la fede sciava). Isto tako, malo ranije, 1426. g. stavljen je kao poseban uslov zadržavanje prava mitropolita nad crvama u vlasti mletačke vlade, kako u Krajini tako i u drugim crkavam na ostrvima jezera (Moračnik, Starčeva Gorica, Beška, Kom…). Sela Fišta, Stajka, Skotari i druga (u današnjoj Albaniji, kod Skadra) pomenuta su u mirovnom ugovoru između Stefana Crnojevića i Venecije iz 1455. godine, zaključenom na ostrvu Vranjina, kao mjesta u kojima su u to vrijeme žitelji bili pravoslavne vjere.[11][12]
Tokom XVI veka manastir je više puta stradao od Osmanlija. Odoljevao je do 1714. godine, kada ga Numan paša Ćuprilić napada sa velikom vojskom i sravnjuje ga sa zemljom. Od tog vremena manastir se gotovo nikada nije obnovio.
Marko Dragović navodi podatak da je ovaj manastir Donji Brčeli, Svetog Nikole bio fililal manastira svetog Nikole Vranjisnkoga. [13]
Godine 1843.[10] Osman paša Skopljak u ratu sa Crnom Gorom, iznenada je napao manastir Vranjinu i u krvavom okršaju pobio je sve koji su ga branili, zajedno sa igumanom i monasima i tada je manastir sa crkvom Sv. Nikole, ponovo sravnjen sa zemljom.
Pavle Rovinski navodi podatak da je Njegoš 1842. osvojio Grahovo, ali zbog toga gubi ostrvo Vranjinu, koje tada nije imalo skoro nikakav strategijski značaj. Crnogorcima je Vranjina bila bitna samo zbog manastira, osnovanog u doba Svetog Save.[14]
Obnove uredi
Nakon Berlinskog kongresa i oslobođenja ovih krajeva od Osmanlija, knjaz Nikola je uspeo da uz pomoć cara Aleksandra III Romanova obnovi manastir Vranjinu. Tada je izgrađena nova crkva Svetog Nikole na starom crkvištu i veliki konak, koji je često služio i kao dvor vladarske porodice Petrovića. Tada je urađen i ikonostas.
Po završetku Drugog svjetskog rata manastir je ponovo počeo da tone u nemaštinu. Nakon smrti igumana Romana Vukmanovića 1960. godine manastir Vranjina je ponovo opusteo.
Manastir je ponovo obnovljen 1998. godine.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Marković 1920, str. 78
- ^ P. Jovićević 2011, str. 27
- ^ Simić, Pribislav (1994). Crkvena umetnost: pregled razvoja graditeljstva i živopisa. Sv. arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. str. 326. Pristupljeno 22. 4. 2013. „Među najstarije manastire u Crnoj Gori spada manastir VRANjINA sa crkvom Sv. Nikole, na ostrvu u Skadarskom jezeru kod Virpazara.”
- ^ Srećković, Pantelija (2021). Istorija srpskoga naroda. Mladenovac: Mirdin. str. 797.
- ^ Srećković, Pantelija (2021). Istorija srpskoga naroda. Mladenovac: Mirdin. str. 797.
- ^ Jastrebov 2020, str. 216.
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 332. - 333. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ Jastrebov 2020, str. 219.
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 416. - 422. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ a b „Srbski dnevnik”, Novi Sad 1857. godine
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 319., 351. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ Sazdanje Cetinja. Titograd. 1984.
- ^ Dragović, Marko (1887). Starine, knj. 19., Prilozi za istoriju Crne Gore iz vremena vladika iz raznih plemena. Zagreb: JAZU. str. 259.
- ^ Rovinski 1998, str. 32.
Literatura uredi
- Bubalo, Đorđe (2006). „Srednjovekovni arhiv manastira Vranjine (prilog rekonstrukciji)”. Stari srpski arhiv. 5: 243—276.
- Simić, Pribislav (1994). Crkvena umetnost: pregled razvoja graditeljstva i živopisa. Sv. arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. str. 326. Pristupljeno 22. 4. 2013. „Među najstarije manastire u Crnoj Gori spada manastir VRANjINA sa crkvom Sv. Nikole, na ostrvu u Skadarskom jezeru kod Virpazara.”
- Marković, Vasilije (1920). Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjevekovnoj Srbiji. Srpska Manastirska Štamp. str. 78. Pristupljeno 22. 6. 2013.
- Jastrebov, Ivan (2020). Podaci za istoriju srpske crkve i naroda. Službeni glasnik, Beograd. ISBN 978-86-519-2522-4.
- Apolonovič Rovinski, Pavel (1998). Etnografija Crne Gore, tom II. CID - Podgorica.
