Maratonska bitka

Maratonska bitka (grč. Μάχη του Μαραθώνα) je bila bitka između Atine i Plateje sa jedne strane, i Ahemenidskog kraljevstva sa druge, koja se desila 490. p. n. e. u mestu Maraton, 42 kilometra severno od Atine. Bitka se završila potpunom pobedom grčkih trupa i označila je kraj Prve persijske invazije Grčke. Uzrok bitke je bila vojna pomoć koju je uputila Atina zajedno sa Eretrijom pobunjenim Grcima u Joniji. Kralj Persije Darije I odlučio je bio da pokrene kaznenu ekspediciju protiv grčkih gradova koji su pružili podršku Jonskom ustanku. Nakon katastrofe persijske flote kod rta Atos, 492. p. n. e. persijska kampanja protiv Grčke je prekinuta. Nova persijska kampanja je pokrenuta 490. p. n. e. iz Kilikije, dela južne Male Azije gde je velika persijska flota predvođena zapovednicima Datisom i Artafernom trebalo da kazni Atinu i Eretriju zbog njihove pomoći Jonjanima. Nakon zauzimanja Naksa i potpunog uništenja Eretrije, Atina se obratila Sparti u pomoć, Sparta je odbila pomoć, navodno iz religijskih razloga i tako Atina je morala sama da se bori protiv Persijanaca. Avgusta ili septembra, 490. p. n. e. Atina pod vođstvom Miltijada mlađeg i Kalimaha je odlučila da pruži bitku Persijancima izvan zidina Atine. Neposredno pred bitku Atinjanima uz pomoć je stigao odred od 1.000 Platejaca, inače lojalnih saveznika Atine. Atina koja je tada raspolagala sa oko 10.000 hoplita pružila je otvorenu bitku Persijancima. Zahvaljujući strateškom lukavstvu Miltijada koji je pojačao krila i oslabio centar grčke vojske, omogućeno je Grcima da potpuno zaokruže mnogobrojne, ali lakše naoružane Persijance i da ih potpuno poraze. Taj poraz je bio odlučan jer je to bio prvi veliki poraz Ahemenidske vojske koja je do tada smatrana nepobedivom. Nakon bitke Persijanci su pokušali da stignu u Atinu preko mora, međutim posle brzog marša, Grci su ih stigli i tako Persijanci su bili primorani da se vrate u Aziju.

Maratonska bitka
Deo Grčko-persijskih ratova
Maratonsko polje, danas.
Vreme Avgust/Septembar 490. p. n. e. Mesto Maraton, Grčka Ishod odlučujuća Grčka pobeda
Sukobljene strane
Atina Plateja	Persijsko carstvo
Komandanti i vođe
Miltijad Kalimah†	Datis Artafern
Jačina
~10.000 Atinjana ~1.000 Platejaca	~25.000 pešaka ~1.000 konjanika 200.000 - 600.000 i 10.000 (Razni antički izvori)
Žrtve i gubici
192 mrtvih Atinjana 11 mrtvih Platejaca (Herodot)	6.400 mrtvih (Herodot)

Danas mnogi smatraju ishod Maratonske bitke, sudbonosnim ne samo za Grčku istoriju već i za istoriju Evrope. Interesantno je u tome što je takav ishod nije mogao da zaustavi persijske pohode na Grčku ali je značajno preokrenuo odnos snaga u korist grčkih polisa, i dokazao je da Grci mogu da pruže otpor daljoj ekspanziji moćnog Persijskog carstva. Trčanje na duge staze, poznatije kao Maraton uzelo je zapravo svoje ime od istoimene bitke gde je prema legendi Atinjanin Fidipid (?) otrčao iz Maratona u Atinu kako bi najavio pobedu, kada je najavio pobedu Atinjanima onda je izdahnuo.

Uvod

Početkom 6. veka p. n. e. Jonija i ostale grčke obale Male Azije su bili najprosperitetniji deo helenskog sveta. Oko 560. p. n. e. kralj Lidije Krez, je pokušao da ispostavi kontrolu nad egejskom obalom Male Azije, tada je došlo do sukoba između grčkih polisa iz Jonije i Lidije. Krez je uspeo da zauzme neke važne gradove kao što su bili Efes, ali neki druge nije uspeo da stavi pod kontrolu, kao na primer Milet. Međutim Krez je bio veoma blag prema Grcima jer je poštovao grčku kulturu i finansirao je izgradnju Artemidinog hrama u Efesu. Krez je pustio grčke gradove da imaju svoj sopstveni ekonomski i politički sistem. Grčki gradovi su morali samo da mu plaćaju godišnju taksu. Na taj način grčki gradovi su zadržali vlastiste političke sisteme i to ime je omogućilo da nastave sa svojim kulturnim i ekponomskim procvatom. Međutim kada je 546. p. n. e. Lidija poražena u ratu sa Persijskim carstvom, grčki gradovi su izgubili svoju autonomiju i zatražili su pomoć iz najjače grčke države, Sparte koja nije im pružila tu pomoć zbog velike udaljenosti i rizika takve kampanje. Persijanci su ukinuli privilegije koje su Grci uživali pod pokroviteljstvom Lidije i to je dovelo propersijski nastrojenu aristokratiju na čelu grčkih maloaziskih gradova. Taj događaj je prekinuo prosperitet Grka i ispostavio je čvstu persijsku vlast nad tim delom helenskog sveta.

Ekspanzija Ahemenidskog kraljevstva

Glavni članak: Ahemenidsko kraljevstvo

Sredinom 6. veka p. n. e. Persija pod vođstvom Kira Velikog iz dinastije Ahemenida je porazila Međansko i Neovavilonsko carstvo i dokazala se kao vodeća sila na Bliskom istoku. Kir je sredinom 6. veka p. n. e. krenuo u pohod protiv Lidijskog carstva, posle vešto izvedene kampanje on je porazio trupe kralja Lidije Kreza i lično zarobio lidijskog kralja. Onda je Kir zauzeo grčke gradove Male Azije i ukinuo im je autonomiju koju su imali, postavljajući aristokratsku vlast na njihovom čelu. Njegov naslednik Kambiz je osvojio Egipat i tako proširio Ahemenidsko kraljevstvo koje je postalo najveće carstvo do tada u istoriji čovečanstva. Zauzimanje Egipta je još više ugrozilo ekonomske interese jonskih gradova.

Jonski ustanak

Glavni članak: Jonski ustanak

Grčki gradovi Male Azije koji su tokom persijskog osvajanja Lidije pružili otpor Persijancima i uprkos zahtevu Kira da dignu ustanak protiv Lidije, odlučili se na otpor, bili su primorani da se pokore persijskoj vlasti. Persija je primorala Grke da plaćaju porez Persijskom carstvu i da šalju kontingente trupa persijskoj vojsci. U Joniji, u međuvremenu su se nalazili na vlast tirani koji su bili otvoreno propersijanski nastrojeni. Jedan od njih je bio Histija, tiranin Mileta, koji je bio pridobio poverenje Persijskog kralja Darija, tokom neuspešnog vojnog pohoda protiv Skita, 513. p. n. e. Tu se Histija dokazao kao izuzetno veran prema Persijancima čije je poverenje uživao. U tim događajima učestvovao je i Mitlijad mlađi koji je bio tiranin Hersonesa. Kada se Histija vratio u Milet počeo je izgradnju utvrđenja oko Mileta. Persijanci su posumnjali da je on pripremao ustanak protiv Persije i smenili ga sa njegovim zetom, Aristagorom. Sam Histija je bio zadržan u Sardu gde je bio kao gost satrapu Artefernu. U pogoršanju veza između Jonskih Grka i Persijanac je značajno doprineo i neuspešni zajednički vojni pohod Milećana i Persijanaca protiv ostrva Naksa. Aristagora je bio ubedio Persijance da krenu u pohod protiv Naksa kako bi proširili svoj utivaj u Egejskom moru. Nakon neuspeha tog pohoda Histija i Aristagora su zajedno, 499. p. n. e. organizovali masovni ustanak Grka Jonije, Eolide i Doride, kao i Trakije i Kipra protiv Velikog kralja. Aristagora je za to zatražio pomoć od grčkih gradova, ali samo Atina i Eretrija su se odazvale njegovoj molbi.

Atina je poslala u pomoć Jonjanima 20 trirema dok Eretrija je poslala 5. Nakon početnih uspeha, što je uključilo i zauzimanje Sarda, koje bio spaljen, Persijanci su prešli u kontranapad i odlučno porazili grčke ustanike. Do 494. p. n. e. Jonski ustanak je bio potpuno ugušen a grčka intervencija na strani Jonskih Grka pružala je kralju Dariju, dovoljan razlog za proširenje ka zapadu. Herodot navodi da je Darije bio toliko ljut zbog učešća Atine u Jonskom ustanku da je naredio svom slugi da svaki dan po tri puta mu govori da ne zaboravi Atinjane. Takođe, Darije je navodno uzeo luk i strelu i odstrelio u vazduh, zatraživši od bogova da mu daju šansu da se osveti Atinjanima.

Političko i vojno uređenje Atine

Glavni članak: Antička Atina

Početkom 5. veka p. n. e. Antička Atina je još uvek živela u duhu Klistenovih demokratskih reformi. Većim delom 6. veka p. n. e. Atinom su vladali tirani Pizistratidi. Godine 514. p. n. e. ubijen je tiranin Hiparh, brat tiranina Hipije što je dovelo do pogoršavanja odnosa između atinskog naroda i tiranide. Hipija je uz pomoć Sparte proteran iz Atine, 510. p. n. e. On je prebegao u Persiju. Godine 508. p. n. e. Klisten, politički vođa iz velike porodice Alkmeonida stupio je na vlast, eliminašući potencijalnog tiranina Isagoru, koji je imao podršku Sparte. Uprkos njegovom aristokratskom poreklu, on je u Atini uveo demokratiju. Klisten je to postepeno činio, zadržavajući deo Solonovih političkih reformi koje se bile sprovedene početkom 6. veka p. n. e. Glavna Klistenova reforma je bila ukidanje dotadašnjih 4 fila koje su sačinjavale atinsku državu. On je napravio 10 novih fila i podelio je Atiku na 30 novih delova. Ta radikalna državna reforma je dovela i do promene u vojnoj vlasti Atine. Svaka atinska fila, odnosno pleme, je imala po jednog generala (strategosa) koji je biran od članova file na jednogodišnju dužnost. Na taj način Atina je imala 10 generala. Njih desetoro se nalazilo pod komandom vrhovnog komandanta, ili arhonta polemarha. Arhon polemarh je bio član arhontskog veća, koji se sastojao od devet arhonta (arhon polemarh, arhon vasileus, eponimos arhon i šestoro članova arhontata). Preko vremena međutim dužnosti arhonta polemarha počele su da ustupaju mesto u korist desetoro generala. Glavne političke institucije u Klistenovoj Atini su bile Eklesija i Veće 500. U veću je učestvovalo po 50 atinskih građana iz svake file. Veće je imalo odgovornost nad vojskom, diplomatijom i državnom bezbednošću. Međutim pravo objave rata ili ne, nalazilo se u rukama narodnog veća (Eklesije). Atina krajem 6. i početkom 5. veka p. n. e. je još uvek zadržala neke elemente stare aristokratije i još uvek nije postala onaj tip demokratije, kakav će postati tokom 5. veka p. n. e.

Prva persijska invazija

Glavni članak: Prva persijska invazija Grčke

Darije I kralj, Persije je 492. p. n. e. odlučio da krene u vojni pohod, ne samo protiv Atine već i protiv Trakije koja iako nije učestvovala u velikoj meri u Jonskom ustanku, ipak persijska vlastje tamo bila uzdrmana. Darije je poslao svog zeta Mardonija sa velikom vojskom u Grčku. Mardonije je krenuo preko Trakije gde je trebalo da osigura persijsku vlast. Međutim persijska flota je u velikoj oluji bila uništena kod rta Atos, gde je prema antičkim izvorima potonulo oko 300 brodova i nastradalo oko 20.000 Persijanaca. Pored toga sam Mardonije koji je išao kopnenim putem, našao se u velike nevolje kada je njegova vojska napadnuta od strane tračkog plemena Vriga. U tom sukobu, sam Mardonije je bio ranjen. Uprkos tome, Persijanci su uspeli da povrate svoju vlast nad severnim delom Egejskog mora i da prisile kraljevinu Makedoniju da prizna persijskog kralja. Time je konačna kampanja odložena.

U međuvremenu, u Grčkoj, vodeća sila je bila Sparta, najjača ekonomskisila je bio Korint, dok Atina se nalazila pri velikom usponu. U Atini je u to vreme naročito popularan političar bio Temistokle, sin Neokla, koji nije poticao iz aristokratske familije. On je čvrsto verovao da budućnost Atine se nalazi na moru. Opozicija njegovim idejama i predlozima u Atini, u ono vreme je bila relativno velika, naročito od strane seljaka i zemljoradnika, čiji bi uticaj bio smanjen ukoliko bi Atina postala pretežno pomorska sila. Takođe u Atini u isto vreme, naročito popularan je bio Miltijad mlađi, tiranin Hersonesa, koji je imao veliko iskustvo u ratovima sa Persijancima sa kojima je učestvovao u Skitskom pohodu. Miltijad je bio proteran sa Hersonesa nakon gušenja Jonskog ustanka. On je sam bio veliki poznavalac persijske ratne veštine.

Nakon propasti Jonskog ustanka, u Atini je vladala velika politička kriza. Demokrati, koji su pružili podršku pobenjenim Jonskim Grcima, našli su se bili na meti svojih političkih protivnika. U proleće 493. p. n. e. tragički pisac Frinih je u Atini, predstavio svoju predstavu koja se zvala, Pad Mileta. Pad Mileta je izazvao burne reakcije kod Atinjana jer ih je podsetio tragičnom sudbinom Jonije. Sam Frinih je bio kažnjen novčanom kaznom od 1.000 drahmi. Godine 491. p. n. e. Miltijad je bio biran od strane demosa za jednog od deset stratega, zajedno sa Aristidom. Uprkos lošem glasu u Atini, koji je Miltijad imao, i koje se odnosilo da je bio tiranin Hersonesu i prijatelj Persijanaca, njegovo iskustvo je moglo biti od velike koristi Atinjanima, zbog dobrog poznavanja persijskih vojnih taktika.

Herodot piše da je 491. p. n. e. Darije poslao glasnike širom Grčke kako bi simbolično zatražili zemlju i vodu, kao simbole priznavanja persijske vlasti. U većini grčkih polisa, zahtevi persijskog kralja su bili zadovoljeni, međutim u Atini i u Sparti to nije bio slučaj. Atinjani su bacili persijske izaslanike sa jednog brda, dok Spartanci su ih bacili u jedan bunar. Informacije Herodota, nisu baš verodostojne iz razloga zašto cilj budućeg persijskog pohoda je bio kažnjavanje Atine i Eretrije, a ne pokoravanje Grčke.

Bitka

Mesto bitke

Maratonska ravnica je okružena obroncima Pantelikona i Parnasa na jugu, zapadu i severu, a na istoku je more. Prosečna dužina ravnice je 9 km a širina 3 km. Tri četvrtine ukupne površine potpada pod bare i močvare. Persijanci su se iskrcali na severnom delu, međutim ne zna se tačan položaj na kome su Grci bili postavljeni. Herodot daje podatak da su se nalazili u neposrednoj blizini Heraklovog hrama ali ovo nije od pomoći jer se ne zna gde se taj hram nalazio. Logična razmišljanja navode na to da je Grčka vojska kao strateški početni položaj zauzela breg u južnom delu maratonske ravnice jer je tu vodio put iz Atine pa je verovatno da su postavili vojsku na tom mestu kako bi se našla ispred Persijananca ako bi krenuli ka gradu. Persijska vojska je bila severno od atinske, između njih se prostirala ravnica – poprište predstojeće bitke.

Maratonska bitka u kulturi

Olimpijska disciplina Maraton je osnovana po uzoru na Maratonsku bitku u kojoj je grčki vojnik pretrčao 42 kilometara od mesta bitke do Atine.

Vidi još

• Grčko-persijski ratovi

Spoljašnje veze

• http://www.ekivolos.gr