Margareta Ugarska

Margareta Ugarska (1175 - oko 1229) je bila ćerka ugarskog kralja Bele III (1172-1196) i Agnese od Antiohije. U prvom braku je bila udata za vizantijskog cara Isaka II Anđela (1185-1195), koji je umro 1203. godine. U drugom braku, bila je supruga solunskog kralja Bonifacija Monferatskog (1205-1207). U trećem braku, bila je udata za Nikolu I od Sent Omera. Nakon 1207. godine, bila je namesnica svom maloletnom sinu, solunskom kralju Dimitriju Monferatskom. Po povratku u domovinu, dobila je posede u južnim krajevima Kraljevine Ugarske, a prvenstveno u Sremskoj županiji.

Margareta Ugarska
Lični podaci
Datum rođenja	1175
Mesto rođenja	Kraljevina Ugarska,
Datum smrti	oko 1229
Mesto smrti	Kraljevina Ugarska,
Porodica
Supružnik	Isak II Anđeo, Bonifacije od Monferata, Nikola I od Sent Omera
Potomstvo	Manojlo Anđeo, Jovan Anđeo od Srema, Dimitrije Monferatski, Bela od Sent Omera, Vilijam od Sent Omera
Roditelji	Bela III Agnesa od Antiohije
Dinastija	Arpadovci
Vizantijska carica
Period	1185–1195
Prethodnik	Agnesa od Francuske (vizantijska carica)
Naslednik	Eufrosina Duka Kamaterina

Biografija

Margaretin prvi muž, vizantijski car Isak II Anđeo

Margareta je bila najstarija ćerka ugarskog kralja Bele III iz dinastije Arpada. Majka joj je bila Agnesa Antiohijska, ćerka antiohijskog kneza Renea i njegove supruge Konstance. Imala je starijeg brata Emerika, koji će naslediti oca nakon smrti. Takođe je imala i mlađeg brata Andriju II i sestru Konstancu. Moguće da je imala i dvojicu mlađe braće Solomona i Stefana, ali su oni umrli mladi.

Vizantijska carica

Margareta se 1185. godine udala za vizantijskog cara Isaka II Anđela (1185-1195, 1203-1204). To je bio politički brak zaključen nakon ugarsko-vizantijskog rata. Po dolasku u Carigrad, Margareta se krstila pod imenom Marija. Sa Isakom je imala dvojicu sinova:

• Manojlo Anđeo (umro 1212), pretendent na vizantijski presto 1205. godine
• Jovan Anđeo (oko 1193. - pre 1250), emigrirao u Ugarsku, gde je od 1235. godne javlja kao gospodar Srema

Car Isak II je svrgnut sa prestola i oslepljen 1195. godine od strane svog brata, cara Aleksija III (1195-1203). Isak je nakon svrgavanja utamničen, ali nije sigurno da je u tamnici završila i njegova supruga, koja je ostala u Carigradu. Aleksije IV Anđeo, Isakov sin iz prethodnog braka, uspeo se spasti zatočeništva i pokrenuo je pobunu protiv cara Aleksija III, došavši na presto uz pomoć krastaša (1203) i vrativši ujedno i oca na vlast. Aleksije IV je ubijen već početkom 1204. godine, a njegov otac Isak je ponovo zatvoren, nakon čega je ubrzo umro, već u februaru iste godine. Moguće je da je bio ubijen. U vreme smrti muža, Margareta se još uvek nalazila u Carigradu, zajedno sa svojim sinovima, Manojlom i Jovanom.

Solunska kraljica i namesnica

Krstaši su u proeće 1204. godine zauzeli Carigrad i osnovali niz krstaških država, od kojih je najmoćnije bilo Latinsko carstvo. Kada je Bonifacije Monferatski, komandant kopnenih snaga pri zauzeću Carigrada, došao u palatu Bukeleon, pronašao je Margaritu i oslobodio je. Bonifacije je bio jedan od mogućih kandidata za latinskog cara, ali je izgubio od Balduina IX Flandrijskog. Za uzvrat je dobio teritorije na azijskoj obali Bosfora. Bonifacije se potom oženio Isakovom udovicom Margaretom. Te iste, 1204. godine, Bonifacije je menjao svoje teritorije u Aziji za oblast oko Soluna, gde osniva Solunsku kraljevinu. Održavao je dobre odnose sa Margaretinim bratom Andrijom. Margaretina pastorka Agneza od Monferata udala se za latinskog cara Henrika Flandrijskog februara 1207. godine. Iste godine Bonifacije ratuje protiv Bugara. U jednoj od bitaka on je zarobljen i odveden bugarskom caru Kalojanu Asenu, gde je ubrzo i umro. Sa solunskim kraljem Margareta je imala sina Dimitrija, koji je nasledio oca kao novi kralj.

Kralj Bonifacije je ostavio testament kojim je Dimitrija odredio za svog naslednika u Solunu pod namesništvom njegove majke. Njegov sin Vilijam od Monferata, iz Bonifacijevog ranijeg braka, nasledio je markizat od Monferata u severnoj Italiji. Međutim, baroni su, znajući da je neophodna jaka vlada, konstituisali namesničko veće za mladog kralja Dimitrija. Car Henrik je nedugo potom krenuo za Solun, kako bi uredio pitanje regentstva. Postigavši sporazum sa kraljicom Margaretom, car je 1209. godine krunisao mladog Dimitrija za kralja Soluna. Kraljica Margareta je time obezbedila mesto namesnice, kako je bilo predviđeno testamentom njenog supružnika. Nova kriza je izbila 1216. godine, kada je Margareta bila primorana da se odrekne namesništva i napusti Solun.

Gospodarica Beotije

Glavni članak: Nikola I od Sent Omera

Po odlasku iz Soluna, Margareta se preudala za Nikolu I od Sent Omera, gospodara Beotije u krstaškom Atinskom vojvodstvu. Sa Nikolom je imala dva sina:

• Bela od Sent Omera
• Vilijam od Sent Omera.

Povratak u Ugarsku

Srednjovekovne županije u južnim oblastima Kraljevine Ugarske, sa Sremom u središnjem delu (plavo)

Ostavši udovica nakon smrti trećeg muža, Margareta se oko 1220. godine vratila u Ugarsku, gde je od svog brata, kralja Andrije II (1205-1235), dobila posede u južnim ugarskim oblastima, a prvenstveno u oblasti Srema. Rimski papa Honorije III je uzeo 30. marta 1223. godine u zaštitu Margeretu i njene posede. Poslednji put se u izvorima pominje 1229. godine, ali godina i mesto njene smrti nisu poznati.

Margaretine sremske posede nasledio je njen sin iz prvog braka Jovan Anđeo (r. oko 1193 - u. pre 1250), koji je bio oženjen Matildom od Požege, ćerkom Margarete od Kurtenea. Jovanova i Matildina ćerka Marija udala se oko 1253-1255. godine za francuskog plemića Anselma od Kajea, potonjeg namesnika anžujske Kraljevine Albanije (1273).

Na osnovu pojedinih napuljskih i dubrovačkih isprava u kojima se Marija pominje kao sestra (lat. soror) srpske kraljice Jelene, pojedini istraživači su ukazali na mogućnost da su Marija i Jelena bile rođene sestre po oba roditelja, ili barem polusestre (po ocu ili majci), što bi značilo da je i srpska kraljica Jelena mogla biti ćerka sremskog gospodara Jovana Anđela, a samim tim i unuka Margarete Ugarske.

Porodično stablo

Preci Margareta Ugarska

16. Almoš 8. Bela II Slepi 17. Predslava Kijevska 4. Geza II 18. Uroš I 9. Jelena Vukanović 19. Anna 2. Bela III 20. Vladimir Monomah 10. Mistislav I Veliki 21. Gita od Veseksa 5. Eufrosina Kijevska 22. Dmitrij Zavidič 11. Ljubava Dmitrijevna 1. Margareta Ugarska 24. Gaucher de Châtillon 12. Anri od Šatijona 6. Rene od Šatijona 26. Aubry de Montjay 13. Ermengarda od Monžea 3. Agnesa od Antiohije 28. Boemund Tarentski 14. Boemund II od Antiohije 29. Konstanca Francuska 7. Konstanca Antiohijska 30. Balduin II Jerusalimski 15. Alisa Antiohijska 31. Morfija od Melitene

Literatura

• Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204–1228). Leiden-Boston: Brill. 
• Van Tricht, Filip (2020). „Latin Emperors and Serbian Queens Anna and Helena: Genealogical and Geopolitical Explorations in the Post-1204 Byzantine World”. Frankokratia. 1 (1-2): 56—107. 
• Komatina, Ivana; Komatina, Predrag (2018). „Vizantijski i ugarski Srem od X do XIII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 55: 141—164. 
• Komatina, Ivana (2021). Kralj Stefan Uroš I Veliki i njegov vek. Beograd: Istorijski institut. 
• Mitrović, Katarina S. (2022). „Kraljica Jelena i Sinajska Gora” (PDF). Crkvene studije. 19: 89—95. 
• McDaniel, Gordon L. (1984). „On Hungarian-Serbian Relations in the Thirteenth Century: John Angelos and Queen Jelena” (PDF). Ungarn-Jahrbuch. 12 (1982-1983) [1984]: 43—50. 
• McDaniel, Gordon L. (1986). „The House of Anjou and Serbia”. Louis the Great: King of Hungary and Poland. Boulder: East European Monographs. str. 191—200. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Porčić, Nebojša (2020). „Serbia in the registers of the Angevin chancery (1265-1295): An attempt at reconstruction”. Initial: A Review of Medieval Studies. 8: 119—163. 
• Porčić, Nebojša (2021). „Documents of Mary of Cayeux concerning grants to the Abbey of Dommartin and an agreement with the king of England”. Initial: A Review of Medieval Studies. 9: 181—208. 
• Porčić, Nebojša (2021). „Marija, sestra srpske kraljice Jelene” (PDF). Istorijski časopis. 70: 31—68. Arhivirano iz originala 20. 01. 2025. g. Pristupljeno 31. 01. 2025. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Rokai, Petar (1983). „Gyletus dux Sirmii”. Zbornik za istoriju. 27: 121—127. 
• Rokai, Petar (1980). „O jednom naslovu Kalojana Anđela”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 19: 167—171. 
• Rokai, Peter (2002). „Istorija Mađara od najstarijih vremena do Mohačke bitke 1526. godine”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 7—183. 
• Ćirković, Sima (2008). „Zemlja Mačva i grad Mačva”. Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor. 74: 3—20. 
• Uzelac, Aleksandar (2021). „Marija de Kajo, sestra kraljice Jelene”. Između Podunavlja i Sredozemlja. Požarevac; Niš: Narodni muzej; Centar za crkvene studije. str. 187—206. 
• Uzelac, Aleksandar (2025). „Patrimony of Queen Jelena (On the Background of Serbian-Hungarian Conflicts in the Thirteenth and Fourteenth Centuries)” (PDF). Crkvene studije: Church Studies. 22: 303—315. Arhivirano iz originala 08. 02. 2025. g. Pristupljeno 10. 02. 2025. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 
• Hardi, Đura (2009). „Gospodari i banovi onostranog Srema i Mačve u XIII veku”. Spomenica Istorijskog arhiva Srem. 8: 65—80. 
• Hardi, Đura (2017). „Jedan prilog pitanju vizantijskog nasleđa na tlu Ovostranog Srema (Sirmie Citerioris)” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 54: 117—142. Arhivirano iz originala 08. 05. 2020. g. Pristupljeno 31. 01. 2025. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)