Википедија

Matija Ban

српски политичар и дипломата

Matija Ban (Petrovo Selo kod Dubrovnika, 16. decembar 1818 — Beograd, 1/14. mart 1903) bio je srpski profesor, političar, književnik, diplomata i akademik. Jedan je od najpoznatijih predstavnika nacionalnog pokreta Srba u Dubrovniku.[1][2][3]

Matija Ban
Portret Matije Bana (autor: Poleksija Todorović; ulje na platnu, Galerija Matice srpske, Novi Sad)
Lični podaci
Datum rođenja(1818-12-16)16. decembar 1818.
Mesto rođenjaPetrovo Selo, Austrijsko carstvo
Datum smrti14. mart 1903.(1903-03-14) (84 god.)
Mesto smrtiBeograd, Kraljevina Srbija

Školovao se u Dubrovniku, gde je završio gimnaziju, filozofske i pedagoške nauke. Radio je prvo kao pisar u jednoj advokatskoj kancelariji, a potom u katastru u Dubrovniku. Proveo je nekoliko godina na Istoku, na ostrvu u carigradskoj okolini, Carigradu i Brusi, povremeno podučavajući druge, učeći i sam, a povremeno je živeo na svom imanju u Anadoliji. Godine 1844. došao je u Beograd, gde postaje vaspitač kćeri kneza Aleksandra Karađorđevića. Bio je šef pres-biroa i vodio je poslove nacionalne propagande i član Srpske kraljevske akademije, a u isto vreme jedan od najplodnijih srpskih pisaca.

Pisao je drame u duhu klasicizma i tragedije u stihu, sa istorijskom tematikom; poznate su i njegove pedagoške rasprave. Njegove najpoznatije drame su: Merima, Smrt Uroša V, Kralj Vukašin, Knez Nikola Zrinjski, Jan Hus i mnoge druge.

Po njegovom imanju i kući jedan deo Beograda nosi naziv Banovo Brdo.

Porodica uredi

Supruga mu je bila poreklom Grkinja, Margarita, a starija ćerka im je bila Poleksija Todorović.[4] Poleksija je bila slikarka i supruga slikara Steve Todorovića. U Rimu je u vreme Prvog svetskog rata osnovala i bila na čelu društva „Komitet srpskih žena“.[5]

Školovanje uredi

Školovao se u Dubrovniku, gde je završio gimnaziju, filozofske i pedagoške nauke. Godine 1834. stupio u franjevački red, ali je ubrzo iz njega istupio.

Pedagoški rad i diplomatske misije uredi

Radio je prvo kao pisar u jednoj advokatskoj kancelariji, a potom u katastru u Dubrovniku. Proveo je nekoliko godina na Istoku, na ostrvu Halki u carigradskoj okolini, Carigradu i Brusi, povremeno podučavajući druge, učeći i sam, a povremeno je živeo na svom imanju u Anadoliji. Godine 1844. došao je u Beograd, gde postaje vaspitač kćeri kneza Aleksandra Karađorđevića. Kao rezultat tog pedagoškog rada su tri sveske Vospitatelja ženskog (1847) Bio je šef pres-biroa i vodio je poslove nacionalne propagande i član Srpske kraljevske akademije, a u isto vreme jedan od najplodnijih srpskih pisaca. Pisao je drame u duhu klasicizma i tragedije u stihu, sa istorijskom tematikom; poznate su i njegove pedagoške rasprave. Njegove najpoznatije drame su: Merima, Smrt Uroša V, kralj Vukašin, knez Nikola Zrinjski, Jan Hus i mnoge druge.

Matija Ban je osnivač jednog političkog programa nacionalnog ujedinjenja i oslobođenja Južnih Slovena. Država bi trebalo da bude neka vrsta unije Hrvatske i Srbije, kojoj bi se potom, po želji, priključila i velika Bugarska. Bugarski knez Ferdinand ga je odlikovao 1897. godine najvišim stepenom bugarskog ordena za građanske vrline.[6] Prema Banovom konceptu federalne jugoslovenske države, Srbija treba da ima ulogu kolovođe, i granice bi joj bile istorijske srpske zemlje od rijeka Vrbas i Cetina do grada Sofija, ujedinjenjem: Srbija, Srem, Bačka, Banat, Bosna, Hercegovina, Crna Gora, Stara Srbija, sjeverna Albanija, Boka kotorska, Dalmacija i Bosanska krajina. Hrvatsko-slavonski ostatak jugoslovenskih teritorija na zapad bi zajedno i sa slovenačkim oblastima i primorjem do Trsta uključivao Veliku Hrvatsku. Ovaj plan je uručio Stevanu Knićaninu.

U svome obraćanju Jovanu Ristiću, tadašnjem ministru inostranih dela Kneževine Srbije, 23. marta 1879. godine Matija Ban predlaže osnivanje Odbora za Makedoniju pod zaštitom Sv. Save. Zadatak tog Odbora bio bi štampanje knjiga za to područje, kao i »da odbor traži srpske učitelje za tamošnje predele i označava decu koja bi se otud primala sa blagodejanjem u naše škole«. Uz to, predložio je i osnivanje pododbora u Vranju, Skoplju, Tetovu, Kumanovu, Prizrenu, Kičevu, Prilepu, Kosturu, Ohridu.[7]

Ban je 1848. skovao reč četnik po uzoru na poljski jezik da bi označio gerilca u Grbaljskoj buni.[8]

Karijera uredi

U prvo vreme je službovao pri advokatskoj kancelariji jednog dubrovačkog advokata, a potom i u katastru Dubrovnika, da bi 1839. godine prešao u Carigrad, gde je kao profesor italijanskog jezika predavao u grčkoj školi na Halki. Savladao je i francuski i grčki jezik i u francuskoj školi na Halki fakultativno pohađao predavanja iz oblasti vojnih nauka. U školu Sv. Vendikta u Carigradu prešao je 1840. godine kao nastavnik istorije i geografije, a istovremeno je u  školi Bebeka predavao francuski jezik. U Anadoliju je prešao 1841. godine i kupio imanje u Bursi, koje je prodao 1844. godine i prešao u Beograd, odbivši prethodno sve ponuđene mu profesorske službe u Carigradu. U Beogradu je počevši od 1845. godine radio kao vaspitač ćerke kneza Aleksandra Karađorđevića, Kleopatre (1835—1855), na osnovu čega je objavio i knjigu Vospitač ženski (u tri toma) 1847. godine. Na Liceju u Beogradu je 1850. godine predavao francuski jezik i istoriju književnosti. Od osnivanja Škole za telegrafiste i na Vojnoj akademiji, predavao je francuski jezik od 1858. godine. Po osnivanju Presbiroa Ministarstva inostranih dela Kneževine Srbije 1861. godine, bio je njegov prvi načelnik, gde se zadržao do penzionisanja 1880. godine.[9]

U vreme Srpskog pokreta u Ugarskoj 1848-1849 godine bio je izuzetno aktivan na diplomatskom polju, kao i kasnije u vreme Krimskog rata 1853-1856 godine. U diplomatskim misijama boravio je u Karlovcima kod patrijarha Josifa (Rajačića) 1848, a iste godine i kod bana Josipa Jelačića i kod Ljudevita Gaja u Zagrebu; po nalogu srpske vlade. U Novom Sadu je Matija Ban 1848. godine sastavio proklamaciju kojom poziva Srbe da to da od centralnih vlasti traže samoupravu u Austrijskoj Carevini. Držao je i patriotske i političke govore po srpskim mestima u Austriji, a u Zadru je objavio još jednu proklamaciju narodu Dalmacije, da se pridruži srpskom pokretu. Na povratku je boravio i u Dubrovnik, gde je sastavio srpsko-dubrovačku himnu; kao i na Cetinju, na dvoru Petra II Petrovića Njegoša. Na Cetinju i u Dubrovniku, ponovo je boravio već naredne, 1849. godine, za vreme srpsko-mađarskih borbi. U Beograd se vratio 1850. godine. U vreme Krimskog rata je 1854. i 1855. godine išao diplomatskim poslom u Carigrad i na Cetinje, na dvor kneza Danila Petrovića Njegoša. U Karlovce i Beč putovao je 1860. i 1861. godine, opet u diplomatske misije po nalogu srpske vlade.[10]

Matija Ban se zalagao za ideje liberalnog katolicizma i bio jedan od vodećih predstavnika srpskog katoličkog pokreta u Dubrovniku. U Beogradu je bio blizak krugu Ilije Garašanina, kao izraziti pristalica južnoslovenskog ujedinjenja. Prema njegovom nacrtu, koji je sastavio u Beogradu, južnoslovensko ujedinjenje bi trebalo da bude izvršeno spajanjem ujedinjenih srpskih zemalja sa hrvatskim u konfederaciju, kojoj bi se mogla priključiti i Bugarska, u čemu se ogleda i velika sličnost sa Garašaninom. Ban je skovao i izraz „Jugosloven“ 1835. godine, a u vreme Srpskog pokreta 1848-1849 godine i reč „četnik“ i sastavio Pravila o četničkom ratovanju, čime je postao rodonačelnik, osnivač srpskog četničkog pokreta.[11]

Matija Ban se ostvario i kao jedan od najplodnijih srpskih pisaca. Pisao je pesme, prozna književna dela i istorijske radove. Sarađivao je sa brojnim listovima koji su izlazili u Srbiji ili među Srbima u Austriji, u Carigradskom glasniku (listu Srba iz Osmanskog carstva) i u listu L’Avenire (Budućnost) u Dubrovniku. Od književnih dela, najveći trag je ostavio dramama sa istorijskom tematikom u duhu klasicizma i stihovanim tragedijama, od kojih su najpoznatije Smrt Uroša V, Kralj Vukašin, Merima. U istoriografiji je ostavio nešto manje značajno delo, prvenstveno naučno-popularne i publicističke rasprave, među kojima se ističu Prvobitni i kasniji sloveni na Balkanskom poluostrvu, O rešavanju istočnog pitanja u vezi sa starijom i novijom srpskom istorijom, O Karađorđevom radu na unapređenju prosvete...[12]

U nacionalnom radu, Ban se posebno isticao. Predložio je osnivanje Društva Svetog Save, podizanje crkve svetom Savi na Vračaru, gde su njegove mošti spaljene 1594. godine.

Njegov rad u Srbiji bio je priznat i Ban je primljen u članstvo Družstva srpske slovesnosti 12. januara 1858. godine, Srpsko učeno društvo 29. juna 1864. i u Srpsku kraljevsku akademiju 5. aprila 1887 godine, čiji je i sekretar bio od 27. maja 1887. do 22. februara 1892. godine.[13]

Zanimljivosti uredi

Dok je bio u Beogradu, Matija Ban je 1879. godine prvi izneo ideju podizanja crkve Svetog Save na Vračaru.[14][15] Kasnije, 1895. godine je osnovano Društvo za podizanje hrama svetog Save na Vračaru, a 1905. godine raspisan javni konkurs za izradu projekta hrama.[16]

Po njegovom imanju i kući jedan deo Beograda nosi naziv Banovo Brdo.[17]

Prvi je uveo termin „Jugosloven”, a to je učinio u jednoj svojoj pesmi iz 1835. godine.[18]

Spada među najproduktivnije srpske pisce.[19]

U maju 2022. postavljen je spomenik Matiji Banu ispred zgrade opštine Čukarica.[20][21][22][23]

Članstvo u naučnim institucijama uredi

Dela uredi

  • Ban, Matija: „Vospitatelь ženskій piše Matія Banъ“ Prva svezka (Beograd: Knьigopečatnя Knяžestva Srbskogъ, 1847)
  • Ban, Matija: „Pravila o četničkoй voйni. Protolmačіo izъ polьskoga sa nekimъ promenama, izmetcima i dodatcima Matія Banъ.“ (Beograd: Knьigopečatnя Knяžestva Srbskogъ, 1848)
  • Ban, Matija: „Osnovi rata. Sastavio po načelama naйiskusnіi voйvoda Matія Banъ.“ (Beograd: Knьigopečatnя Knяžestva Srbskogъ, 1848)
  • Ban, Matija: „Meйrima ili Bošnяaci: Pozorišno dѣlo u petъ razdѣla. Spisao Matія Banъ Dubrovčaninъ“ (Novi Sad: Nar. Knъigopečatnя Dr. Danila Medakovića, 1851)
  • Ban, Matija: „Dubrovnik cviet narodnoga književstva: Svezak drugi za godinu MDCCCLI“ (Zagreb: Tiskarnica Dra. Ljudevita Gaja, 1851)
 
Matija Ban: Zanosi. - U: Slovinac, broj 4, str. 61, 1883.
  • Ban, Matija: „Cvieti srbske: Drama u petъ razdѣla. Napisao Matія Banъ za pedeseto-godišnю svetkovinu oslobođenя Srbiє“ (Beograd: Knьigopečatnя Aleksandra Andrića, 1866)
  • Ban, Matija: „Car Lazar ili Propast na Kosovu: Tragedija u 5 razdjela“, Dubrovnik: Zabavnik Narodne štionice dubrovačke za godinu 1867 (Split: Brzotiskom Antuna Zannoni, (1866). str. 25-144)
  • Ban, Matija: „Smrt posljednjega Nemanjića: Tragedija u 5 razdiela“, Dragoljub: Zabavni i poučni list Broj 19 (Zagreb: Gjuro Dreželić, (1867). str. 289-296)
  • Ban, Matija: „Uroš V i mati mu Jelena: Tragedija u pet razdjela“, Dubrovnik: Zabavnik Narodne štionice dubrovačke za godinu 1868 (Split: Brzotiskom Antuna Zannoni, (1868). str. 3-55)
  • Ban, Matija: „Vanda kraljica poljska: Tragedija M. Bana u 5 činova“ (Dubrovnik: Naklada tiskarnice Dragutina Pretnera, 1882, Slovinac Broj 7. str. 98-105)
  • Ban, Matija: Zanosi, 1883, (Slovinac Broj 4. str. 61-62)
  • Ban, Matija: „Jan Hus: Tragedija u 5 činova“ (Dubrovnik: Naklada tiskarnice Dragutina Pretnera, 1884, Slovinac Broj 3 – pp. 34–42, Broj 4 – pp. 50–57, Broj 5 – pp. 65–74, Broj 6 – pp. 83–90, Broj 7 – pp. 97–105)
  • Ban, Matija: „Solution de la Question d'Orient: par l'Europe ou par La Porte?“ (Beograd: Imprimerie d'État, 1885)
  • Ban, Matija: „Knez Nikola Zrinjski: Junačka drama u pet činova“ (Zagreb: Matica hrvatska, 1888)
  • Ban, Matija: „Moralne i politične iskrice iz slovenske istorije“ (Beograd: Kraljevsko-srpska državna štamparija, 1888)
  • Ban, Matija: „O Ivanu Gunduliću“ (Beograd: Kraljevsko-srpska državna štamparija, 1888)
  • Ban, Matija: „Marta Posadnica ili Pad Velikog Novgoroda“ (Beograd: Kraljevsko-srpska državna štamparija, 1889)
  • Ban, Matija: „Život majora Miše Atanasijevića“, Glasnik srpskog učenog društva Knjiga 71 (Beograd: Srpsko učeno društvo, 1890)
  • Ban, Matija: „Djela“ I-VIII (Beograd: Kraljevsko-srpska državna štamparija, 1889-1892)

Galerija uredi

  •  
    Matija Ban (1818—1903), šef pres-biroa (i prvi čovek) za nacionalnu propagandu Kneževine Srbije
  •  
    Grob Matije Bana na Novom groblju u Beogradu, parcela 7
  •  
    Grob Matije Bana na Novom groblju u Beogradu, parcela 7
  •  
    Matija Ban (1818—1903), srpski pesnik, istoričar i prosvetni radnik.
  •  
    Knjiga „Pravila o četničkoй voйni. Protolmačіo izъ polьskoga sa nekimъ promenama, izmetcima i dodatcima Matія Banъ.“, čiji je autor Matija Ban (1818—1903), otac srpskog četničkog pokreta i četničke vojne organizacije

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Ivo Banac: The Confessional Rule and the Dubrovnik Exception: The Origins of the Serb-Catholic Circle in Nineteenth-Century Dalmatia
  2. ^ Vlasta Švoger: „Ideali, strasti i politika, Život i djelo Andrije Torkvata Brlića“, Hrvatski institut za povijest, Zagreb 2012, na 37. strani piše: „Brlić je katkad i vlastiti nacionalni identitet nazivao srpskim... prihvatili nacionalno jezičku klasifikaciju Vuka Stefanovića Karadžića, koji je sve štokavce, bez obzira na vjeru smatrao Srbima. Toj skupini su pripadali i ... Imbro Ignjatijević Tkalac, Matija Ban, Mihovil Pavlinović, Luka Botić i Natko Nodilo."
  3. ^ Luko Zore: "Dubrovčani su Srbi". str. 85.
  4. ^ „KUĆA MATIJE BANA”. Ilustrovana Istorija Srbije. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  5. ^ Milanović, Jasmina (2012). DELFA IVANIĆ, USPOMENE. Beograd: INSTITUT ZA SAVREMENU ISTORIJU. str. 182. ISBN 978-86-7403-172-8. 
  6. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 24. jul 1897. godine
  7. ^ Arsić, Irena: „Matija Ban i pokušaj osnivanja Društva Svetog Save“ (pp. 64-75), Bratstvo IX (Beograd: Društvo „Sveti Sava“, (2005). str. 67)
  8. ^ Urednik (2020-09-28). „SRBIN KATOLIK TVORAC POJMA „ČETNIK“! Dubrovčanin za koga mnogi nisu čuli, a čak jedan deo Beograda nosi naziv po njemu”. Šajkača (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 07. 02. 2021. g. Pristupljeno 2021-02-03. 
  9. ^ Irena P. Arsić, The Culture of Chatolic Serbs from Dubrovnik in Contemporary Croatian Historiography, Philologia Mediana 9, Filozofski fakultet u Nišu, Niš 2017, 49-62.
  10. ^ Anonim, Matija Ban, Godišnjak Srpske kraljevske akademije 1, Srpska kraljevska akademija, Beograd 1888, 151-159.
  11. ^ Građa za biografski rečnik članova Društva srpske slovesnosti, Srpskog učenog društva i Srpske kraljevske akademije 1841-1947, (prir. Ljubomir Nikić, Gordana Žujović, Gordana Radojčić-Kostić), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd 2007, 14-15.
  12. ^ Enciklopedija srpske istoriografije (prir. Sima Ćirković, Rade Mihaljčić), Knowledge, Beograd 1997, 269-270.
  13. ^ Irena Arsić, Matija Ban i osnivanje Društva Svetog Save, Bratstvo 9, Društvo Svetog Save, Beograd 2005, 61-73.
  14. ^ Arsić, Irena P. (13. 1. 2017). „THE CULTURE OF CATHOLIC SERBS FROM DUBROVNIK IN CONTEMPORARY CROATIAN HISTORIOGRAPHY”. Philologia Mediana (Broj 9 - 2017): 52. Pristupljeno 2. 12. 2017. 
  15. ^ Soleša, Biljana S. (2013). „NjEGOŠ U MEMOARSKOJ PROZI MATIJE BANA” (PDF). Sinteze. br. 4: 31. Pristupljeno 3. 12. 2017. 
  16. ^ „Pre 120 godina doneta odluka o podizanju Hrama (SPC, 9. maj 2015)”. Arhivirano iz originala 21. 01. 2019. g. Pristupljeno 20. 12. 2017. 
  17. ^ Kako je Banovo Brdo dobilo ime? („Portal Dnevno.rs“ 21.avgust 2014)
  18. ^ Anzulovic 2000, str. 195
  19. ^ Stanković, Branislav; Ninković Tašić, Aleksandra (2019). Dubrovački Srbi: Izgubljeno nasleđe. Beograd: Catena Mundi. str. 68. 
  20. ^ „SPOMENIK U ZAVRŠNOJ FAZI: Matija Ban na proleće dobija obeležje ispred zgrade Opštine Čukarica”. Večernje novosti. 13. 3. 2022. Pristupljeno 17. 3. 2022. 
  21. ^ „ZAHVALNOST DUBROVAČKIM SRBIMA: Podignut spomenik Matiji Banu”. Večernje novosti. 12. 5. 2022. Pristupljeno 12. 5. 2022. 
  22. ^ „Spomenik Matiji Banu na Čukarici”. Politika. 13. 5. 2022. Pristupljeno 13. 5. 2022. 
  23. ^ Marović, Š. (13. 5. 2022). „ISPUNjEN DUG PREMA MATIJI BANU: Monument književniku, diplomati, političaru juče otkriven na platou ispred zgrade Opštine Čukarica”. Večernje novosti. Pristupljeno 17. 5. 2022. 
  24. ^ a b v g Nikić, Ljubomir / Stipčević, Nikša / Žujović, Gordana-Teodora Đ. / Radojčić-Kostić, Gordana: „BAN Matija“, Građa za Biografski rečnik članova Društva srpske slovesnosti, Srpskog učenog društva i Srpske kraljevske akademije 1841-1947 (Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti, (2007). str. 14)

Literatura uredi

  • Anzulovic, Branimir (2000). Heavenly Serbia: From Myth to Genocide. Australia: Pluto Press Australia. str. 195. ISBN 978-1-86403-100-3. 
  • Ljubomir Nikić (1925—1990) / Nikša N. Stipčević (1929—2011) / i dr.: „BAN Matija“, Građa za Biografski rečnik članova Društva srpske slovesnosti, Srpskog učenog društva i Srpske kraljevske akademije 1841-1947 (Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti, 2007)

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Матија_Бан&oldid=27700278”