Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen
Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen ili Kraljevstvo Jemen (arap. المملكة المتوكلية اليمنية, ал-Мамлаках ал-Мутавакилијах ал-Yаманијах), bilo je kraljevina koja je postojala od 1918. do 1962. godine na jugozapadu Arapskog poluostrva.
| al-Mamlakah al-Mutavakilijah al-Jamanijah المملكة المتوكلية اليمنية Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Azija | ||
| Regija | Arapsko poluostrvo | ||
| Prestonica | Taiz, Sana | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | arapski | ||
| Religija | islam | ||
| Oblik države | monarhija | ||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 1918. | ||
| — Ukidanje | 1962. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Valuta | Severnojemenski rijal | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Jemena | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
|
| ||
Istorija uredi
Verski vođe iz šijitske islamske sekte Zejdije uspeli su da proteraju snage Osmanskog carstva iz planinske teritorije koja je kasnije postala Severni Jemen negde oko sredine 17. veka. Ali je čitav naredni vek taj deo Jemena ostao jako razjedinjen i praktički bez ikakve centralne vlasti, zbog izuzetno slabih mogućnosti kretanja po planinskom terenu Severnog Jemena. Osmansko carstvo vratilo se u Jemen 1849. godine, i uspelo da zauzme obalni pojas Severnog Jemena, Tihamah. Pritiscima na Zejdijske imame uspeli su ih naterati da potpišu sporazum kojim priznaju osmanski suverenitet i dopuštaju da se jedan manji turski garnizon stacionira u Sani.
Međutim Osmanlije nisu nikada uspeli da zadobiju potpunu kontrolu nad Jemenom i nikada nisu uspeli u potpunosti da eliminišu otpor mesnog zejdijskog sveštenstva (koje je imalo stvarnu vlast). Netom pred početak Prvog svetskog rata 1913. godine, Osmansko carstvo je bilo prisiljeno da i službeno prepusti deo svoje vlasti planinskoj svešteničkoj oligarhiji Zeidi.
Nakon sloma Osmanskog carstva, 30. oktobra 1918, imam Jaija Muhamed iz dinastije al-Kasimi proglasio je nezavisnost Severnog Jemena. Imam Jaija Muhamed se 1926. godine proglasio kraljem Mutaveklijskog kraljevstva Jemen, i tako je postao svetovni a ne samo duhovni vođa Jemena. Nakon tog su Jemen priznale brojne države.
Jaija Muhamed uspeo je 1920-ih proširiti teritoriju svoje države na obalni deo Jemena, Tihamah, a i prema severu na južni Asir. Na severu su se njegove ambicije sudarile sa saudijskim kraljem Abdul Aziz ibn Saudom. Zbog tog su izbijali i vojni sukobi. Ranih 1930-ih saudijske snage uspele su ponovo da zauzmu dobar deo ranije izgubljenih područja, uključujući i grad Al Hudaida na jugu obalnog pojasa Tihamah. Današnje granice sa Saudijskom Arabijom ustanovljene su tek 20. maja 1934. godine, nakon potpisivanja Mirovnog sporazuma u Taifu (Saudijska Arabija). Imam Jaija međutim nikad nije priznao južne granice svoje države prema britanskom Protektoratu Aden. Držao ih je ilegalnima i rezultatom pregovora tuđinaca. Zbog tog je ta granica bila poprište vojnih sukoba i incidenata s britanskom vojskom.
Kraljevina Jemen, bila je jedan od osnivača Arapske lige 1945. godine, te potom i Ujedinjenih naroda 30. septembra 1947. godine
Imam Jaija umro je za vreme vojnog udara 1948. godine. Na vlast su se uspeli pučisti. Ali je ubrzo imamov sin Ahmed ibn Jaija, uspeo srušiti pučiste i vratiti se na tron nakon nekoliko meseci. Njegova je vladavina bila je obeležena rastućom represijom, on je obnovio granične sukobe s Ujedinjenim Kraljevstvom koje je stajalo na putu njegove težnje da stvori jedinstveni Veliki Jemen. U martu 1955, izveden je pokušaj vojnog udara koji je vodila skupina oficira i dvoje nezadovoljne braće Ahmed ibn Jaije. Čak su ga nakratko uspeli i svrgnuti s prestola, ali su ubrzo pobeđeni.
Ahmad ibn Jaija nakon toga morao se nositi s rastućim pritiskom na njega za potporu arapskim nacionalističkim ciljevima mladog egipatskog predsednika Gamala Abdela Nasera, tako da mu nije ništa drugo preostalo već je u aprilu 1956, potpisao pakt s Egiptom o zajedničkoj odbrani. Te iste 1958. godine, Jemen se pridružio konfederaciji Ujedinjenoj Arapskoj Republici (uz Egipat i Siriju). Ta tvorevina je raspuštena u septembru 1961, a nakon tog su se odnosi između Egipta (koji je i dalje nosio naziv UAR) i Jemena znatno pogoršali.
Ahmed ibn Jaija je umro septembra 1962, a nasledio ga je njegov sin Muhamed al-Badr međutim on je vladao vrlo kratko jer je iste godine svrgnut vojnim udarom. Vojni oficiri školovani u Egiptu bili su opčinjeni Naserovim arapskim nacionalizmom, pa tako i mladi zapovednik kraljevske garde, Abdulah Salal, koji je poveo pučiste. Pučisti su preuzeli kontrolu nad glavnim gradom Sana, i stvorili Arapsku Republiku Jemen. Egipat je na brojne načine pomagao Arapsku Republiku Jemen, jer se rojalisti nisu tako lako pomirili s gubitkom vlasti. Oni su imali pristalice u kraljevskim kućama Saudijske Arabije i Jordana tako je zemlja ušla u građanski rat, koji je trajao sa različitim intenzitetom sve do 1967, kad je Egipat povukao svoje jedinice. Nakon toga rojalističke snage su uspele da nadjačaju i u završnim operacijama 1968, zauzmu glavni grad Sanu. Nakon toga opkoljeni republikanci pristali su na nacionalno izmirenje. Potom je usledilo i službeno priznanje republikanske Arapske Republike Jemen, od strane moćnog suseda Saudijske Arabije 1970. godine.
Arapska Republika Jemen se 22. maja 1990. ujedinila s Narodnom Republikom Južni Jemen u današnju Republiku Jemen.
Kraljevi Mutaveklijskog kraljevstva Jemen uredi
- Jaija Muhamed ibn al-Kasimi,- 1926-1948.
- Ahmad ibn Jaija,- 1948-1962.
- Muhamed al-Badr,- 1962-1967.
Vidi još uredi
Bibliografija uredi
- Paul Dresch: A History of Modern Yemen.Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2000. (jezik: engleski)
- History of Arabia, Encyclopedia Britannica (Macropedia Vol. 1). Chicago: Encyclopedia Britannica, 1979. 1043–1051 (jezik: engleski)
- Tom Little: South Arabia: Arena of Conflict. London: Pall Mall Press, 1968. (jezik: engleski)
