Википедија

M4 Šerman

M4 Šerman (engl. M4 Sherman) je bio američki srednji tenk i glavni američki tenk tokom Drugog svetskog rata.

M4 Šerman

{{{opis_slike}}}

Osnovne karakteristike
Zemlja porekla  SAD
Namena srednji tenk
Brzina na putu 48 km/h
Doseg 240 km km
Dimenzije i masa
Dužina 5,92 m
Širina 2,62 m
Visina 2,74 m
Težina 29,7 t
Oprema
Glavno naoružanje top 75 mm M3 76.2 mm
Sporedno naoružanje mitraljez .50 Browning M2 (12.7 mm)
dva mitraljeza .30 Browning M1919 (7.62 mm)
Oklop 51/38/38 mm
Vešanje lisnate opruge
Posada
Posada zapovednik, tobdžija, vozač, radista, punilac

Razvoj uredi

Osnova ovoga tenka je dizajn njegovog prethodnika M3 Li, čije su performanse procenjene nezadovoljavajućim početkom Drugog svetskog rata. Jedina konkretna razlika između ova dva tenka je bila upotreba dva topa u M3 Liju, što se pokazalo kao nepraktično rešenje koje je zamenjeno klasičnom kupolom kakvu su imali svi tada moderni tenkovi. To na kraju nije otklonilo sve greške dizajna, koje se mogu najbolje uočiti ako se uporedi slika Pancer III tenka ili Pancer IV tenka s Šermanom. To je jednostavno bio previsok tenk, što kao posledicu ima njegovo rano otkrivanje pozicije u sukobu s protivnikom.

Pozitivna strana Šermanovog dizajna je bila mogućnost njegove proizvodnje u fabrikama M3 tenkova, čime se uštedelo mnogo vremena koje bi bilo izgubljeno u gradnji novih fabrika ili prenameni starih. Prvi primerci ovog tenka su tako izašli iz fabrika već u februaru 1942.

Oprema uredi

Osnovno naoružanje ovog tenka je činio top M2 kalibra 75 mm, zahvaljujući kojem se Šerman mogao bez problema nositi s oklopom tenkova Pancer III i Pancer IV na zadovoljavajućoj udaljenosti, dok je protiv teških nemačkih tenkova Pancer VI imao šanse samo u bliskoj borbi i to ako bi dejstvovao po neprijateljskom zadnjem ili bočnom oklopu. U septembru 1940. godine, američka armija je zatražila da se u Šerman ugradi top sa većom početnom brzinom zrna. Prenaoružavanje Šermana sa novim topom istog kalibra ali sa dužom cevi, koji je dobio oznaku M3 i koji je imao početnu brzinu zrna od 619 m/s, počelo je u junu 1941. Novi top je u svom bojevom kompletu imao protivoklopno zrno i bio je bolje prilagođen za tenkovsku upotrebu, tj. bio je žiroskopski stabilizovan i imao je veću elevaciju.[1]

Konstrukcijska greška Šermana je bila njegova laka zapaljivost u slučaju da bilo kakav projektil uspe i u najmanjoj meri da probije oklop. Iz tog razloga prvobitni oklop od 50 mm je uvećan na 75 mm, ali to nije bilo dovoljno, tako da su pred kraj rata posade tenkova povećavale oklopnu zaštitu tako što su na prednje i bočne strane tenka postavljale vreće sa peskom, balvane, oklopne ploče sa drugih vozila, pa čak i beton. Posebna verzija 'Džambo' razvijena je s dodatnim oklopom kako bi predvodila oklopne kolone i služila kao mamac za protivoklopne topove.

Glavna prednost Šermana prema nemačkim tenkovima bila jednostavnost održavanja i mehanička pouzdanost, što nije bilo slučaj sa tenkovima tipa Panter i Tigar, a pogotovo Tigar II, kod kojih je veliki broj morao biti napušten zbog kvarova i uništen zbog nemogućnosti popravke ili izvlačenja.

Naslednik ovog tenka, koji je trebalo da ukloni većinu njegovih nedostatka izlazi tek krajem rata pod imenom M26 Peršing.

Operativna istorija uredi

 
M4 Šerman na bojištu u Evropi

Početno oduševljenje Amerikanaca i Britanaca pojavom ovog tenka, koji u vreme svog izlaska iz fabrika predstavljao značajno poboljšanje prethodnih modela, splasnulo je odmah po izlasku na bojno polje. Realno očekivanje od novog modela svakog tenka koji se prvi put pojavljuje na bojištu je da on bude bolji od najmodernijih protivničkih modela, izjalovilo se već u njegovoj prvoj bici 1942. godine, kada su ga Britanci koristili protiv Nemačke kod El Alamejna. Već tada je postalo primetno da je Šerman bolji od svih italijanskih tenkova i Pancer III tenka, dok je pri susretu s tenkom Panzer IV uglavnom je bilo presudno iskustvo posade, u čemu su Nemci nakon tri godine rata imali veliku prednost.

Zbog lake zapaljivosti američki vojnici su Šermanu koji je bio njihov glavni tenk dali nadimak „Upaljač“ po tada popularnoj reklami za upaljač koja je glasila: „Upali iz prve prvi i svaki sledeći put“. Nemci su mu dali nadimak „Peć za Tomija“. Istiniti nadimak s kojim bi se obe strane složile je onaj koji se počeo upotrebljavati nakon rata. On glasi „Smrtonosna klopka“.

Razlog za to je bila njegova greška u konstrukciji koja bi dovodila do zapaljenja municije koja nije bila zaštićena u mokrim magacinima (magacini za municiju okruženi vodom), što je rezultovalo zapaljenjem 60% pogođenih tenkova. S uvođenjem mokrih magacina taj broj pada na samo 10%, ali zbog odluke da se radi lakše logistike u tenkove stavlja dodatna municija izvan mokrih magacina, postotak ponovno raste.

Za realni prikaz efikasnosti M4 Šermana u bici najbolje nam mogu poslužiti javnosti dostupni podaci američke 3. oklopne divizije. Početni broj tenkova Šerman s kojima ova jedinica dolazi 1944. godine u Evropu je 232. Tokom razdoblja kraćeg od deset meseci njoj je potpuno uništeno 648 tenka, dok je još 700 Šermana bilo nakratko izbačeno iz borbe i poslato u pozadinu na popravke.[2] To znači da je u proseku svaki od 232 početna Šermana bio potpuno ili delimično uništen više od 6 puta u tako kratkom vremenskom razdoblju, kada su Amerikanci imali potpunu vazdušnu kontrolu bojnog polja. Još jedan od uzroka katastrofalnih rezultata ovih tenkova je bila neobučenost posade; vojnici su često sa jednim danom obuke upravljanja tenkom slati u borbu.

Upotreba nakon rata uredi

Pobedom u Drugom svetskom ratu SAD su ostvarile opštu dominaciju na svetskom tržištu, pa tako i u tenkovima. Posledica toga je da se ovaj neuspešni tenk našao u oružanim snagama svih nekomunističkih država, te i u zemljama koje su SAD podupirale posle Drugog svetskog rata kao što je Jugoslavija tokom perioda sukoba sa Informbiroom. Upotreba ovih tenkova je trajala sve do 1989. godine, kada Čile povlači poslednje Šermane iz svog arsenala.

Varijante uredi

Zbog velikog broja ovih tenkova od njega je napravljen i veliki broj promena koje u stvarnosti nisu bile ništa drugo nego opcije prikačene na standardni tenk, tako da se to samo se sebi ne može nazvati verzijom. Primer toga je bio tenk koji, kako se kreće, udara lancima po zemlji ispred sebe da aktivira mine i slično.

Jedina konkretna verzija ovog tenka je bio protivtenkovsko oklopno vozilo M10, koje je koristilo efikasniji 76 mm (3 inča) top od Šermana. Za razliku od Nemačke, SAD su tokom ovog rata proizvodile protivtenkovska vozila s kupolom, tako da stvarne razlike između M10 i klasičnih tenkova nema.

Nakon što se top od 76 mm pokazao nedovoljnim, napravljena je nova kupola s topom od 90 mm, vozilo je dobilo oznaku M36.

M4A3E2 "Džambo" uredi

 
M4A3E2 "Džambo"

Predviđajući da će, tokom operacija u Nemačkoj, američke jedinice morati da razbijaju snažna i dobro utvrđena neprijateljska uporišta, uključujući i Zigfridovu liniju koja je čuvala zapadne granice nacističke Nemačke, američka vojska je ispitivala prototip teškog probojnog tenka T 14. Kako prototip nije pokazao zadovoljavajuće rezultate, odlučeno je da se ovaj zadatak poveri specijalno modifikovanoj verziji tenka M4 Šerman.

Za modifikaciju je izabran model M4A3, sa novim oklopnim telom kod kojeg je prednja oklopna ploča bila iskošena pod uglom od 47°. Modifikacija tenka izvršena je tako što su na prednje i bočne strane tela zavarene čelične ploče debljine 38 mm, čime je debljina prednjeg oklopa povećana na 100 mm, a bočnog na 76 mm. U tenk je ugrađena potpuno nova kupola sa prednjim oklopom debljine 76 mm, koji je dodatno ojačan blendom topa debljine 177 mm. Bočni oklop kupole bio je 152 mm debeo, a zadnji oklop kupole je bio debljine 63 mm. Na krov kupole navarena je čelična ploča debljine 25 mm. Zbog dodatne oklopne zaštite, masa tenka porasla je na 42 tone, a brzina tenka je opala na 35 km/h na putu. Od naoružanja je zadržan top M3 kalibra 75 mm.

Džambo je bio izuzetno otporan na neprijateljsku vatru. Nemački tenkovi Pancer IV, mogli su da ga izbace iz stroja samo sa malih rastojanja i to ako su koristili malobrojne probojne granate velike brzine, koje su imale jezgro od tungstena. Zbog velike debljine oklopa, čak ni Panteri nisu mogli da ga unište sa većih razdaljina.

Zbog dobre oklopne zaštite M4A3E2 Džambo su najčešće predvodili oklopne kolone na maršu, sa zadatkom da na sebe privuku vatru nemačke protivoklopne artiljerije i tako je primoraju da otkrije svoje položaje.[3]

T34 Kaliope uredi

Glavni članak: T34 Kaliope

M50 i M51 "Super Šerman" uredi

 
M50 "Super Šerman"

Izrael je nakon Drugog svetskog rata dobio veliki broj Šermana u vidu vojne pomoći od Sjedinjenih Američkih Država. Da bi mu povećali efektivnost u modernim sukobima, Izraelci su zamenili američki top od 76 mm francuskim topovima CN 75-50 (76 mm) i Modèle F1 (105 mm).

Ovi tenkovi su se pokazali dobro u Šestodnevnom ratu i Jomkipurskom ratu protiv arapskih tenkova sovjetske i nemačke proizvodnje iz Drugog svetskog rata, a u nekim slučajevima su čak uspevali da probiju oklop znatno modernijeg T54/T55 sa kumulativnom municijom.

Nakon Jomkipurskog rata, većina M51 je prodana Čileu i donirana libanskim hrišćanima u Libanskom građanskom ratu.

Šerman "Firefly" uredi

 
Firefly tokom Ardenske bitke

Na osnovu iskustava iz severne AFrike, Britanci su odlučili da poboljšaju Šerman, koji su uveliko koristili u svojoj vojsci. Firefly je bio britanska verzija M4 Šermana, sa većim britanskim topom kalibra 76,2 mm (17 inča). Ušao je u upotrebu u Britanskoj vojsci 1944. godine, a prvi put je doživeo borbu tokom iskrcavanja u Normandiji.

Šerman Firefly se pokazao uspešnim tokom borbi zbog svoje mogućnosti da probije oklop većine nemačkih tenkova.

Korisnici uredi


Reference uredi

  1. ^ Foss 1981, str. 130.
  2. ^ Belton 1998.
  3. ^ Culver, Bruce (1984). Sherman in Action, Armor NO 16. Squadron/Signal Publications. str. 39. ISBN 978-0-89747-049-0. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
M4 Šerman na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=М4_Шерман&oldid=27456119”