Nacionalni park

Nacionalni park je oblast zemlje, često u vlasništvu države u kojoj se nalazi, većim delom zaštićena od ljudskog uticaja. Nacionalni parkovi su zaštićena oblast Međunarodnog udruženja za zaštitu prirode — Kategorija II. Kao pojam se prvi put definiše na području Jeloustouna (engl. Yellowstone) u SAD, 1872. godine na površini od 888.708 hektara.

Nacionalni park Jeloustoun (SAD)

U Evropi prvi takav park je osnovan u Švedskoj, a zatim 1909. u švajcarskom Engadinu.

Na teritoriji (bivše) Jugoslavije prvi park osnovan je još 1924. godine u dolini Triglavskih jezera. U međuvremenu su osnovani i drugi nacionalni parkovi sa ciljem zaštite i proučavanja prirodnih celina.

Prema podacima iz 1990-ih na svetu ima 1.500 nacionalnih parkova ili rezervata odgovarajućeg nivoa zaštite.

Veličina i tipovi

Nacionalni park može da zauzima površinu različite veličine — od nekoliko miliona hektara u SAD, Kanadi i Rusiji, pa do nekoliko hiljada hektara u Evropi.

U Srbiji je minimalna površina od 3.000 ha.

U Karakasu je 1992. godine održan Svetski Kongres o nacionalnim parkovima kada je usvojena preporuka da svaka država zaštiti najmanje 10% svoje teritorije.

U Srbiji je zaštićeno oko 3%, a u Crnoj Gori 9,7%.

Na desetoj Generalnoj Skupštini UICN (Međunarodna unija za očuvanje prirode), koja je održana 1969. godine u Nju Delhiju, data je definicija nacionalnog parka čije su glavne odrednice:

• da je to šire prostorno područje koje predstavlja jedan ili više ekosistema malo ili nikako izmenjen ljudskom delatnošću ili nastanjivanjem, kome životinjske i biljne vrste, geomorfološki elementi i biljna i životinjska staništa daju poseban naučni, obrazovni i rekreativni značaj ili u kome postoje prirodni pejzaži velike lepote.

Nacionalni parkovi se mogu svrstati u najmanje dva tipa:

• američki i
• evropski.

Američki tip odgovara prvom parku Jeloustoun koji je formiran za turizam i rekreaciju građana, dok evropski tip odgovara parku Engaden u Švajcarskoj, ima karakteristike rezervata. U rezervatima se živi svet potpuno slobodno razvija i živi, a samo je zaštićen od svakog uticaja čoveka.

Nacionalni parkovi u našoj zemlji odgovaraju evropskom tipu, odnosno modelu rezervata, a istovremeno se u njima intenzivno razvija turizam sa svim pratećim dešavanjima od gradnje objekata preko dozvoljenih kapaciteta i seče šuma pa čak do organizovanja automobilskih trka (JU reli na Tari u nekadašnjoj Jugoslaviji). Najdrastičniji primer takvog neplanskog i nestručnog gazdovanja prirodnim bogatstvima i resursima je nacionalni park Kopaonik (problem otpadnih voda, erozija tla zbog izgradnje žičara i staza kojima se ugrožavaju stoletne šume, stihijska gradnja i dr.)

Vidi još

• Zaštićeno područje
  • Park prirode
• Nacionalni parkovi Bosne i Hercegovine
  • Nacionalni parkovi Republike Srpske
• Nacionalni parkovi Makedonije
• Nacionalni parkovi Slovenije
• Nacionalni parkovi Srbije
• Nacionalni parkovi Crne Gore
• Nacionalni parkovi Hrvatske

Literatura

• Tatić, B, Kostić, G: Naša prirodna dobra i potreba njihove zaštite, CEA i ZUNS, Beograd, 1996.
• Janković, M: Biodiverzitet, Beograd, 1995.