Nekropola Panjevac u Čukojevcu kod Kraljeva

Nekropola Panjevac u Čukojevcu kod Kraljeva je srednjovekovna nekropola, smeštena na ušću Gruže u Zapadnu Moravu. Nekropola je datovana u 12. i početak 13. veka, a postoje i indicije da je sahranjivanje u ovoj nekropoli nastavljeno i tokom poslednjih decenija postojanja nezavisne srednjovekovne srpske države. U blizini nekropole nađeni su i ostaci ciglarske peći i fibule iz 4. veka nove ere.

Panjevac

Prikaz na mapi Srbije
Mesto	Srbija
Regija	Grad Kraljevo
Koordinate	43.7193974° S; 20.8111515° I / 43.7193974; 20.8111515
Oblast	Čukojevac
Istorija
Period	Srednji vek

Istorijat

Lokalitet Panjevac nalazi se u Čukojevcu kod Kraljeva, pored ušća reke Gruže u Zapadnu Moravu. Reč je o prvoj moravskoj rečnoj terasi, koja se nalazi ispod kasnoantičkog utvrđenja sa refugijem, odnosno lokaliteta Gradište. Prva istraživanja na lokalitetu Panjevac obavio je Narodni muzej Kraljevo 1984. godine, kada je otkrivena ciglarska peć iz 4. veka nove ere.

Vlasnik zemljišta na kome je otkrivena gorepomenuta peć je prijavio da je tokom izgradnje svojih kuća pronalazio ljudske kosti. Kuće su udaljene oko stotinak metara od mesta na kom je bila pronađena peć. U dvorištu u kom se kuće nalaze otkriveno je nekoliko grobova. Dva groba orijentacije zapad-istok pronađena su u delu dvorišta iza pomoćnih prostorija. U grobu 1 je nađena lobanja i deo kostiju karlice i nogu, dok je skelet iz groba 2 bio gotovo potpuno očuvan. Prvi grob je pripadao osobi starosti između 17 i 25 godina, najverovatnije muškog pola, grob 2 je pripada muškarcu starosti oko 50 godina. Oba skeleta leže na istoj niveleti, jedan pored drugog, ali je iznad groba 2 sagrađena konstrukcija. Grobovi su bili bez priloga.

U grobu 3 pronađena je lobanja koja je pripadala petogodišnjem detetu, a u grobu 4 je pronađena lobanja žene koja je imala između 18 i 25 godina. Sa desne strane lobanje u grobu 4 pronađena je bronzana naušnica sa tri granulirana kolenca, koja se retko nalazi u srednjovekovnim grobovima s obzirom da su naušnice sa dva kolenca znatno zastupljenije. Njoj najsličnije su naučnice u nekropolama u okolini Čačka, u Mrčajevcima i na srednjovekovnoj nekropoli u centru Čačka, kod antičkih termi. Skeleti su u zemlju polagani bez sanduka, a zbog velike kiselosti tla su gotovo potpuno devastirani.

Na lokalitetu je otkrivena i krstasta fibula od bronze. Ove fibule su široko rasprostranjene u Gornjoj Meziji i deo su muške odeće iz 4. veka nove ere, a posebno su prisutne kod vojske. Ovakva fibula pripada tipu fibula vezanih za period vladavine cara Teodosija (379-395) i njegovog sina Arkadija (380-408). Ovo datovanje fibule se uklapa sa datovanjem ciglarske peći koja je pronađena u blizini prilikom ranijih iskopavanja.

Otkriveni su i mogući ostaci groba 5, koji se nalazio u potpunosti u sloju žute gline, pa je skelet zbog kiselosti tla potpuno uništen. Odavde najverovatnije potiču dve naušnice koje su ostale u grumenu zemlje. Prva je bronzana naušnica sa jednom okruglom jagodom na donjem kraju karike. Ukrašena je pseudogranulacijom sa 2 namotaja filigranske žice sa jedne strane, dok je sa druge završetak karike oblikovan u petlju. Naušnice poput ove pronađene su na srednjovekovnim nekropolama datovanim u drugu polovinu 12. i početak 13. veka. Druga naušnica iz Panjevca je bronzana alka, na kojoj je dekoracija uništena. Ovi nalazi nekropolu u Panjevcu datuju u 12. i početak 13. veka, u isto vreme kada su u blizini nekropole podignuti manastiri Studenica i Žiča. Kako je reč o seoskom groblju, verovatno je socijalni status sahranjenih bio skroman.

Postoje i indicije da je deo nekropole poticao iz perioda poznog srednjeg veka. Naime, povrede na lobanji skeleta pronađenog u grobu 2 zadobijene su tokom borbi. Na lobanji je pronađena mlađa povreda, naneta sečivom, koja je zarasla tokom života. Najverovatnije je grob 2 bio grob ratnika, koji je udarac u glavu preživeo zahvaljujući nekoj vrsti zaštite koju je nosio na glavi. Kako je povreda naneta tankim sečivom, moguće je da je povredu naneo vojnik koji je nosio lako naoružanje, koje je imala turska vojska. Pored nje, na lobanji se nalazi i starija povreda, naneta tupim predmetom. Takođe, na svega 10 kilometara od Čukojevca, u pravcu ka Kragujevcu je i srednjovekovni grad Čestin. Ovaj grad je bio značajan krajem 14. i početkom 15. veka, a ugarski kralj Žigmund ga je pomenuo u više svojih povelja. Selo Godačica, svega 2 kilometra udaljeno od Čukojevca, pripadalo je županu Altomanu i njegovom sinu Nikoli Altomanoviću. Dakle, u ovim krajevima se život intenzivno odvijao i u drugoj polovini 14. i u prvoj polovini 15. veka.

Kako je svako istraživanje nekropola u okolini Kraljeva pokazalo da one potiču iz 12. i početka 13. veka, isto kao i nekropola u Panjevcu, može se zaključiti da je ovaj kraj u tom periodu bio intenzivno naseljen. Jedan kilometar zapadno od Panjevca, prema selu Stublu, evidentirano je srednjovekovno naselje u delu poznatom kao Ćirkovska kosa. Meštani su na toj lokaciji pri obradi zemlje nalazili keramiku i novac. Otkriće nekropole u Panjevcu ukazuje na kontinuiranu naseljenost od perioda srednjeg veka do danas na mnogo širem prostoru Čukojevca. Sa druge strane, nalazi antičke fibule ukazuju na antičke slojeve, ali kontrolni radovi u zoni pretpostavljenog antičkog naselja nisu dali rezultate zbog velike devastacije lokaliteta tokom 19. i naročito 20. veka. Naime, u periodu između dva svetska rata, selo je obnavljano, a za nasipanje puteva je korišćen upravo antički materijal sa obližnjih lokaliteta.