Nihilistički pokret

Nihilistički pokret je bio kulturni pokret u Ruskoj Imperiji 1860—ih godina.

Obeležen je preispitanjem starih vrednosti, ideja i socijalnih normi. Naziv dolazi od latinske reči 'nihil', što znači ništa. Odbacivali su sve religiozne i političke autoritete, socijalne tradicije i tradicionalni moral. Branili su nezavisnost pojedinca i šokirali su rusko društvo. Zahtevali su demokratske reforme. Verovali su da su moguće reforme, koje vode do fundamentalne promene u društvu. Označeni su kao agitatori, a posle ubistva ruskoga cara Aleksandra II postali su poznati kao zagovornici destrukcije kao osnovnog načina političke promene u Evropi. Za terorom je posegla radikalno krilo nihilističkog pokreta, jer su smatrali da će pojedinačnim terorom dovoljno promeniti vlast da njihove reforme postanu moguće.

Istorija

Nihilisti su uglavnom bili deca aristokrata. Imali su pristup obrazovanju i bili su nadahnuti liberalnim idejama sa Zapada. Uočili su veliku razliku između ruskog polufeudalnog društva i zemalja kao što su Francuska, Engleska i Pruska. Odbacivali su sve stare vrednosti, označavajući ih kao „uobičajene laži civilizovanog čovečanstva“. Pokret je dobio ime po romanu iz 1862, Očevi i deca od Ivana Turgenjeva, gde je glavni lik bio nihilist. Nihilisti su odbijali da koriste bogatstvo svojih roditelja. Videli su da je to bogatstvo stvoreno kmetstvom i zato su nastojali da žive životom običnih ljudi. Odlazili bi u univerzitetske gradove. Nihilisti su želeli da postanu nezavisni učenjem i da svojim znanjem obrazuju ljude. Njihova kampanja „odlaska među narod“ dostigla je vrhunac 1870—ih, kada se pojavljuje mnoštvo grupa, kao što su „Krug od Čajkovskog“ i „Zemlja i sloboda“. Postale su poznate pod nazivom pokret Narodnik, a sledile su filozofiju narodizma.

Kako je rastao pokret narodnika, tako je vlast odlučila da ga uguši. Zbog toga se pojavilo radikalno krilo narodnika, koje se zalagalo za terorizam. Počeli su ubijati predstavnike vlasti pištoljima i bombama. Posle nekoliko pokušaja ubili su i ruskog cara Aleksandra II Romanova 1881. godine. Ubili su ga istog dana kada je doneo predlog da se sazove Duma kako bi se sprovele nove reforme kojima bi se izašlo u susret zahtevima revolucionara.

Istorijski kontekst

Posle jednog veka prihvatanja zapadnih ideja i vrednosti, razvila se ruska nacionalna svest početkom 19. veka i ogledala se u razvoju jedinstvene ruske književnost od strane autora kao što su Aleksandar Puškin i Mihail Ljermontov. Uprkos rastućem nacionalnom identitetu, evropska misao je nastavila da vrši značajan uticaj na ruske političke i kulturne institucije. Ruski reformatori su nastojali da se zalažu za promene unutar sistema. Posle Krimskog rata (1853—1856) sve više se počinje širiti nihilizam. Nihilisti iz 1850—ih i 1860—ih sukobljavali su se sa pronemački orijentisanim liberalima. Oba tipa reformatora sukobljavala se sa slavenofilima, koji su verovali da rešenje za Rusiju leži u ruskoj tradicionalnoj duhovnosti.

Fjodor Dostojevski je u svom romanu Zli dusi (1872) pesnički opisao sukob između tri grupe.

Politička filozofija

Nihilizam nije bio politički pokret nego kultura mladih. Međutim doveo je do politizacije i radikalizacije mladih. Nihilistička politička filozofija odbacivala je sve religiozne i političke autoritete, socijalne tradicije i tradicionalni moral. Njihova ideja je bila sloboda, kao krajnji ideal. Na taj način mogu ličiti na ekstreman oblik anarhizma, ali bez revolucionarnog programa ili strategije.

Nihilizam liči na anarhizam ali postoje razlike:

• Nihilizam ne smatra da je država apsolutno loša. Smatraju se mogućim reforme, koje vode do fundamentalne promene u društvu. Kod anarhista to nije slučaj.
• Nihilizam odbacuje sistem autoriteta i socijalne konvencije na kulturnoj liniji. Anarhizam ima političku strategiju sa revolucionarnim programom.
• Kao politički fenomen nihilizam je bio ruski fenomen.

Nihilistički pokret se razlikuje od filozofskog koncepta nihilizma, koji doslovce znači „verovati u ništa“, a koji smatra da ljudska egzistencija nema svrhu ili značenje. S druge strane ruski nihilisti imaju jaka verovanja i spremni su i život da žrtvuju. Oni su verovali samo da postojeća vlast nema vrednost.

Literatura

• Kropotkin, Peter. Memories of a Revolutionist. 
• Berkman, Alexander. Prison Memoirs of an Anarchist. 
• George Kennan and the Russian Empire: How America’s Conscience Became an Enemy of Tsarism by Helen Hundley
• Wasiolek, Edward (1993). Fathers and Sons: Russia at the Cross-roads. New York: Twayne Publishers. ISBN 978-0-8057-9445-8.