Википедија

Obrazovanje u Albaniji

Obrazovanje u Albaniji za osnovno, srednje i tercijarno obrazovanje uglavnom podržava država. Akademska godina je mnogo slična onoj kao u Sjedinjenim Državama, nastava počinje skoro u septembru ili oktobru i završava se u junu ili julu. Albanski je jezik nastave u svim državnim školama. Obrazovanje se odvija u tri faze kao što su osnovno, srednje i preduniverzitetsko obrazovanje.[2] Postoji oko 5000 škola širom zemlje.

Obrazovanje u Albaniji
Pismenost (2001.)
Ukupno98,7[1]
Osnovna šk.274233
Srednja šk.377936
Politehnički univerzitet u Tirani
Albanski koledž u Draču
Mesonjetorja je bila prva škola na albanskom jeziku koja je osnovana u Otomanskoj Albaniji

Osnovno obrazovanje je obavezno od 1. do 9. razreda, ali većina učenika nastavlja najmanje do srednjeg obrazovanja. Učenici moraju položiti maturske ispite na kraju 9. razreda i takođe na kraju 12. razreda da bi nastavili školovanje. Akademska godina je podeljena na dva semestra. Školska nedelja počinje u ponedeljak i završava se u petak.

„Očekivani životni vek u školi (od osnovnog do tercijarnog obrazovanja)“ u Albaniji je 16 godina. Nacija je na 25. mestu od 167 zemalja.[3] U 2015. godini, ukupna stopa pismenosti u Albaniji bila je 98,7%; stopa pismenosti muškaraca bila je 99,2%, a stopa pismenosti žena 98,3%.

Inicijativa za merenje ljudskih prava (HRMI)[4] nalazi da Albanija ispunjava samo 87,4% onoga što bi trebalo da ispuni za pravo na obrazovanje na osnovu nivoa prihoda u zemlji.[5] HRMI razlaže pravo na obrazovanje posmatrajući prava na osnovno i srednje obrazovanje. Uzimajući u obzir nivo prihoda Albanije, nacija postiže 86,3% onoga što bi trebalo da bude moguće na osnovu svojih resursa (prihoda) za osnovno obrazovanje i 88,5% za srednje obrazovanje.[5]

Predkomunistički period uredi

Već 1945. godine stopa pismenosti u zemlji je podignuta na oko 40% [6], a krajem 1946. stopa nepismenosti je bila 60%.[7] Ovaj nizak procenat je uglavnom bio prisutan zato što su škole koje su koristile albanski jezik bile praktično veoma male u zemlji pre nego što je postala zvanično nezavisna 1912. To je zato što Albanci nisu osećali potrebu za masovnim obrazovanjem na svom jeziku u školskom sistemu zbog toga što su uglavnom bili zaposleni kao službenici i plaćenici/vojnici u Otomanskom carstvu, a takođe i zbog albanskih plemena. Međutim, tokom druge polovine devetnaestog veka, posebno u određenim periodima u periodu Abdul Hamida II, osmanski vladari su zabranili upotrebu albanskog jezika u školama.[7] U nekoliko škola koje su služile muslimanskom stanovništvu govorio se otomanski turski. Ove institucije su se nalazile uglavnom u gradovima i velikim mestima. Škole za pravoslavnu decu bile su pod nadzorom Carigradske Vaseljenske Patrijaršije. Učitelji u ovim školama obično su regrutovani iz redova pravoslavnog sveštenstva, a nastavni jezik je bio grčki. Prva škola za koju se znalo da koristi albanski u modernom vremenu bila je franjevačka bogoslovija koja je otvorena 1861. u Skadru, mada se albanske škole franjevaca pominju od 1638. godine u Pdani.[8]

Otprilike od 1880. do 1910. godine, nekoliko albanskih rodoljuba sa namerom da stvore osećaj nacionalne svesti osnovalo je osnovne škole u nekoliko gradova i mesta, uglavnom na jugu, koje su brojale desetak, ali su te ustanove zatvorile osmanske vlasti 1905. Sultan Abdul Hamid II se plašio da bi ovo moglo da izazove odvajanje Albanaca od Otomanskog carstva. Pojava mladoturskog pokreta 1908. godine motivisala je albanske patriote da pojačaju svoje napore, a iste godine se grupa intelektualaca sastala u Bitolju da izaberu albansko pismo. Knjige napisane na albanskom pre 1908. koristile su mešavinu alfabeta, koja se uglavnom sastojala od kombinacija latiničnih, grčkih i tursko - arapskih slova.

Učesnici bitoljskog skupa razvili su jedinstveno pismo zasnovano na latiničnom pismu. Ubrzo je napisano više udžbenika na novom pismu, a albanske osnovne škole otvorene su u raznim delovima zemlje. Godine 1909, da bi se zadovoljila potražnja za nastavnicima koji bi mogli da predaju na maternjem jeziku, osnovana je normalna škola u Elbasanu. Ali 1910. Mladoturci su, plašeći se pojave albanskog nacionalizma, zatvorili sve škole koje su koristile albanski kao nastavni jezik.

Čak i nakon što je Albanija postala nezavisna, škole su bile malobrojne. Nesređene političke prilike izazvane Balkanskim ratovima i Prvim svetskim ratom ometale su razvoj jedinstvenog obrazovnog sistema. Kada je izbio Prvi svetski rat (1914), albansko obrazovanje u Albaniji je bilo oskudno. Osim otomanskih obrazovnih institucija, lokalne škole su uglavnom koristile grčki i nekoliko arumunskog jezika:[9]

Jezik Škole Regioni
grčki 150
(20.000 studenata) 		uglavnom na jugu zemlje
rumunski 20 Korče region
Srpski 1 Skadarski kraj

Strane okupacione sile su, međutim, otvorile neke škole u svojim oblastima kontrole, pri čemu je svaka sila nudila nastavu na svom jeziku. Nekoliko od ovih škola, posebno italijanske i francuske, nastavile su sa radom nakon Prvog svetskog rata i odigrale su značajnu ulogu u uvođenju zapadnih obrazovnih metoda i principa. Naročito je značajan bio Nacionalni licej Korče, na kojem je nastava bila francuskom jeziku.

Ubrzo nakon uspostavljanja nacionalne vlade 1920. godine, koja je uključivala ministarstvo obrazovanja, postavljeni su temelji za nacionalni obrazovni sistem. Otvorene su osnovne škole u gradovima i nekim većim mestima, a ojačane su italijanske i francuske škole koje su otvorene tokom Prvog svetskog rata. U međuvremenu su osnovane dve važne američke škole: Američka stručna škola u Tirani, koju je osnovao američki Crveni krst za mlađe uzraste 1921. godine, i Američka poljoprivredna škola u Kavaji, sponzorisana od Fondacije Bliskog istoka. Nekoliko budućih članova komunističke partije i vlade školovalo se u stranim školama: Enver Hodža je diplomirao na Nacionalnom liceju 1930. godine, a Mehmet Šehu, koji će postati premijer, završio je studije na Američkoj stručnoj školi 1932. godine.

Tokom 1920-ih, u periodu kada su postavljeni temelji moderne albanske države, napravljen je značajan napredak ka razvoju istinski albanskog obrazovnog sistema. Godine 1933. Kraljevski ustav je izmenjen tako da obrazovanje građana postane isključivo pravo države. Sve škole na stranim jezicima, osim američke poljoprivredne škole, bile su zatvorene ili nacionalizovane. Ovaj potez je imao za cilj da zaustavi brzo širenje škola koje je direktno sponzorisala italijanska vlada, posebno među rimokatolicima na severu.

Nakon nacionalizacije škola 1934. godine usledila je dalekosežna reorganizacija celokupnog obrazovnog sistema. Novi sistem je zahtevao obavezno osnovno obrazovanje od četiri do četrnaest godina. Takođe je predviđeno proširenje srednjih škola raznih vrsta; osnivanje novih tehničkih, stručnih i komercijalnih srednjih škola; i ubrzanje i proširenje obuke nastavnika. Obavezne odredbe Zakona o reorganizaciji iz 1934. nikada nisu sprovedene u seoskim sredinama jer su seljacima bila potrebna njihova deca za rad u polju, kao i zbog nedostatka školskih objekata, učitelja i prevoznih sredstava.

Jedine manjinske škole koje su radile u Albaniji pre Drugog svetskog rata bile su one za grčku manjinu koja živi u okrugu Đirokaster. I ove škole su zatvorene ustavnim amandmanom iz 1933. godine, ali je Grčka prosledila slučaj Međunarodnom stalnom sudu pravde, koji je primorao Albaniju da ih ponovo otvori.

Albanija pred Drugi svetski rat nije imala univerzitetsko obrazovanje i sve napredne studije su pohađane u inostranstvu. Svake godine država je dodeljivala ograničen broj stipendija zaslužnim maturantima, koji inače ne bi mogli da priušte nastavak školovanja. Ali najveći broj univerzitetskih studenata dolazio je iz dobrostojećih porodica i tako je bio privatno finansiran. Velika većina studenata pohađala je italijanske univerzitete zbog njihove blizine i zbog posebnog odnosa između vlada Rima i Tirane. Sama italijanska vlada je, prateći politiku političkog, ekonomskog, vojnog i kulturnog prodora u zemlju, dodelila niz stipendija albanskim studentima koje je preporučila njena misija u Tirani.

Ubrzo nakon što su Italijani okupirali Albaniju u aprilu 1939. godine, obrazovni sistem je došao pod potpunu italijansku kontrolu. Upotreba italijanskog jezika je postala obavezna u svim srednjim školama, a fašistička ideologija i orijentacija su ugrađeni u nastavne planove i programe. Međutim, posle 1941. godine, kada su gerilske grupe počele da deluju protiv italijanskih snaga, ceo obrazovni sistem je bio paralizovan. Srednje škole postale su centri otpora i gerilskog regrutovanja, a mnogi nastavnici i učenici otišli su u planine da se pridruže grupama otpora. Do septembra 1943, kada je Italija kapitulirala pred saveznicima i kada su nemačke trupe izvršile invaziju i okupirale Albaniju, obrazovanje je potpuno zastalo.

Komunistički period uredi

Po preuzimanju vlasti krajem 1944. godine, komunistički režim je dao veliki prioritet ponovnom otvaranju škola i organizovanju čitavog obrazovnog sistema kako bi odražavao komunističku ideologiju. Ciljevi režima za novi školski sistem bili su da što pre iskorijeni nepismenost u zemlji, da se bori protiv „buržoaskih opstanaka“ u kulturi zemlje, da se albanskoj omladini prenesu ideje i principi komunizma kako ih tumači partija, i konačno da na osnovu ovih principa vaspitava decu svih društvenih slojeva. Komunistički ustav iz 1946. jasno je stavio do znanja da je režim nameravao da svu decu stavi pod kontrolu države. Sve škole su ubrzo stavljene pod državnu upravu. Istovremeno, zbog nedostatka specijalista u mnogim oblastima znanja, veliki broj mladih je poslat u inostranstvo u zemlje sa kojima je Albanija imala diplomatske veze (Sovjetski Savez, Čehoslovačka, Poljska, Rumunija itd.)[10]

Zakon o reformi obrazovanja iz 1946. je konkretno predviđao da će marksističko-lenjinistički principi prožimati sve školske tekstove. Ovaj zakon je takođe učinio borbu protiv nepismenosti primarnim ciljem novog školskog sistema. Septembra 1949. godine vlada je objavila zakon kojim se od svih građana starosti između dvanaest i četrdeset godina koji nisu umeli da čitaju, zahteva da pohađaju časove čitanja i pisanja. Prosvetne sekcije narodnih veća osnivale su kurseve za nepismene seljake. Politički organi oružanih snaga su pružali paralelne kurseve za nepismeno vojno osoblje.

Pored obezbeđivanja besplatnog sedmogodišnjeg obaveznog osnovnog školovanja i četvorogodišnjeg srednjeg obrazovanja, zakon iz 1946. zahtevao je osnivanje mreže stručnih, trgovačkih i učiteljskih škola za pripremu kadrova, tehničara i kvalifikovanih radnika za različite društvene, kulturne i ekonomske aktivnosti. Drugi zakon o obrazovanju usvojen 1948. godine predviđao je dalje širenje stručnih i stručnih kurseva za obuku kvalifikovanih i polukvalifikovanih radnika i povećanje teorijskog i stručnog znanja tehničara.

Tokom 1950-ih, školski sistem je dobio temeljnu sovjetsku orijentaciju u smislu komunističke ideološke propagande i kontrole centralne vlade. Po istom principu osnivane su i srednje tehničke škole. Godine 1951. osnovana su tri visoka učilišta: Viši pedagoški institut, Viši politehnički institut i Viši poljoprivredni institut, svi po uzoru na sovjetske modele. Većina udžbenika, posebno onih koji se bave naučnim i tehničkim pitanjima, bili su sovjetski prevodi. Osnovani su kursevi za pripremu nastavnika u kojima su ruski instruktori predavali ruski jezik, sovjetske metode pedagogije i psihologije i marksističko-lenjinističku dijalektiku. Tim sovjetskih prosvetnih radnika postavio je strukturne, nastavne i ideološke osnove Univerziteta Enver Hodža u Tirani (sada zvanog Univerzitet u Tirani), koji je osnovan 1957.

Do 1960. godine sistem osnovnog i srednjeg obrazovanja je evoluirao u jedanaestogodišnji program koji je obuhvatao škole opšteg obrazovanja i stručne i stručne institute. Škole opšteg obrazovanja sastojale su se od prvog do četvrtog razreda osnovnih, od pet do sedam srednjih i od osam do jedanaestog razreda srednje škole. U oktobru 1960. godine, međutim, kada su sovjetsko-albanske tenzije dostizale tačku preloma, Albanska partija rada izdala je rezoluciju kojom se poziva na reorganizaciju celog školskog sistema. Pravi cilj rezolucije bio je čišćenje škola od sovjetskog uticaja i prepisivanje udžbenika. Dodatna godina je dodata jedanaestogodišnjem opšteobrazovnom programu, a ceo školski sistem je tešnje integrisan sa industrijom kako bi se albanska omladina pripremila da zameni sovjetske specijaliste, ukoliko ovi poslednji budu povučeni, kao što su na kraju bili 1961.

Naknadna reforma podelila je obrazovni sistem u četiri opšte kategorije: predškolsko, opšti osmogodišnji program, srednje i visoko obrazovanje. Obavezni osmogodišnji program osmišljen je tako da učenicima pruži elemente ideološkog, političkog, moralnog, estetskog, fizičkog i vojnog vaspitanja. Novi sistem je snizio uzrast za upis učenika sa sedam na šest i više nije razdvajao osnovne i srednje škole.

Srednje obrazovanje počinjalo je u devetom razredu (obično sa četrnaest godina), a završavalo se u dvanaestom razredu. Srednje škole nudile su četvorogodišnje opšteobrazovne programe ili četvorogodišnje stručne i stručne programe, uključujući industrijske, poljoprivredne, pedagoške, trgovinske, umetničke i zdravstvene, između ostalog. Neki programi su trajali samo dve godine.

Rok studiranja na visokoškolskim ustanovama trajao je tri do pet godina, a školarina je i na ovom nivou bila besplatna. Predviđeno je proširenje visokog obrazovanja povećanjem broja redovnih studenata, otvaranjem novih filijala u mestima gde nije bilo visokoškolskih instituta i organizovanjem specijalizovanih kurseva na kojima bi se oni koji su završili visoko obrazovanje obučavali da postanu visoko obrazovanje. kvalifikovanih tehničkih i naučnih kadrova. Svi redovni svršeni studenti morali su da odsluže probni rad od devet meseci u industrijskoj proizvodnji i tri meseca u vojnoj obuci, uz propisanu vojnu obuku u školi. Postojale su i partijske škole posle srednje škole, kao što je Lenjinova viša partijska škola, koja je postojala samo da bi promovisala filozofiju režima.

Obrazovanje odraslih odvijalo se istim redosledom kao i redovno školovanje za mlađe učenike, sa dva izuzetka. Prvo, osmogodišnji segment opšteg obrazovanja nije bio obavezan i bio je komprimovan u šestogodišnji program koji je omogućavao završetak prva četiri razreda za dve godine. Drugo, oni koji su želeli da po završetku srednje škole idu na više institute morali su jednu godinu posvetiti pripremnom studiju umesto da se bave proizvodnjom, kao što su to radili redovni studenti.

Zvanična statistika je pokazala da je režim napravio značajan napredak u obrazovanju. Nepismenost je praktično eliminisana do kasnih 1980-ih. Od ukupnog upisa od manje od 60.000 učenika na svim nivoima 1939. godine, broj ljudi u školi je porastao na više od 750.000 do 1987. godine; takođe, u Albaniji je bilo više od 40.000 nastavnika. Oko 47% svih učenika su bile žene. Procenat svršenih učenika osmog razreda koji su nastavili sa nekom vrstom srednjeg obrazovanja porastao je sa 39% 1980. na 73% 1990. godine, pri čemu nijedno selo nije prijavilo cifru nižu od 56%.

Savremeni sistem uredi

Plan reorganizacije najavljen je 1990. godine kojim bi se program obaveznog obrazovanja produžio sa osam na deset godina. Sledeće godine, međutim, velika ekonomska i politička kriza u Albaniji, i slom javnog reda koji je usledio, gurnuli su školski sistem u haos. Široko rasprostranjeni vandalizam i ekstremna nestašica udžbenika i potrepština imali su razarajući efekat na rad škola, što je navelo Italiju i druge zemlje da pruže materijalnu pomoć. Ministar prosvete je u septembru 1991. izvestio da je skoro jedna trećina od 2.500 škola ispod univerzitetskog nivoa opljačkana, a petnaest školskih zgrada sravnjeno. Mnogi nastavnici su se preselili iz ruralnih u urbana područja, ostavljajući seoske škole bez osoblja i povećavajući redove nezaposlenih u gradovima i mestima; oko 2.000 nastavnika pobeglo je iz zemlje. Visoko kontrolisano okruženje koje je komunistički režim nametnuo obrazovnom sistemu tokom više od četrdeset šest godina konačno je oslobođeno i spremno za poboljšanje.

Kao iu komunizmu, disciplina nastavnika ostaje glavni problem u albanskom obrazovnom sistemu, pošto nastavnici pribegavaju nasilju, dok se od učenika očekuje da jednostavno zapamte zadati materijal. Štaviše, korupcija među nastavnicima postaje problem jer su 'koverte' i skupi pokloni norma kada su suočeni sa važnim rokovima, kao što su proseci za upis ili pad ocene. Međutim, bilo je nastojanja da se usvoji zapadni model po kome je učenik u centru obrazovnog sistema za razliku od sadašnjeg istočnog modela u kojem nastavnik ima dominantnu ulogu.

 
Školska deca iz Albanije
 
Studenti univerziteta u Tirani

Krajem 1990-ih, mnoge škole su obnovljene ili rekonstruisane kako bi se poboljšali uslovi učenja kroz Sorosove fondacije za otvoreno društvo. Većina poboljšanja se dogodila u većim gradovima, kao što je glavni grad Tirana. Potonji pati od velike pretrpanosti učionica, što dovodi do 2 dnevne smene nastave, dok je grejanje tokom zime veliki problem. Stara komunistička propaganda je izbačena iz svih školskih programa i veći akcenat je stavljen na matematiku, prirodne i humanističke nauke. Školska nedelja je skraćena sa 6 na 5-dnevnu. Neke od bogatijih škola počele su da uvode računare, ali mnogim školama još uvek nedostaju osnovni materijali za laboratorijsku nastavu.

U međuvremenu, privatne, nejavne institucije na svim nivoima su se otvorile sa poboljšanim nastavnim materijalom, osobljem i dodatnim vannastavnim aktivnostima, ali skupim naknadama. Slične promene su se desile i na nivou posle srednje škole. Brojni privatni univerziteti su osnovani u različitim gradovima Albanije, koji studentima nude mogućnost studiranja u različitim granama. Počeli su da se uvode programi e-učenja koji studentima nude mogućnost praćenja onlajn kurseva. Međutim, neke privatne institucije posle srednje škole postale su poznate kao jednostavno „fabrike diploma“, kao što je bio slučaj sa dodelom kontroverzne univerzitetske diplome sinu poznatog italijanskog političara Umberta Bosija.[11] Kao rezultat toga, albanska vlada je zatvorila desetak takvih institucija u pokušaju da suzbije ovaj fenomen.[12]

Između 2009. i 2013. godine, industrija udžbenika je deregulisana u nastojanju da udžbenici budu pristupačniji, čime se studentima i instruktorima nudi veći izbor. Međutim, sektor je postao podložan favorizovanju i albanski obrazovni sistem je doživeo pad kvaliteta. Postao je preplavljen tekstovima koje su napisali pisci bez verodostojnih akreditiva, što je rezultiralo osrednjim tekstovima sumnjivog sadržaja. Jedna od njih je bila priča o mešanju krede sa vodom i pijenju da bi se razboleli i preskočili časove. Udžbenik fizike zahtevao je od učenika da pronađu boju medveda, koji je jurio čoveka uz drvo. Drugi tekstovi su eksplicitno koristili psovke.

Od 2013. godine navedeni tekstovi su zabranjeni i uvedeni su ugledniji iz Pirsona i Oksforda u nastojanju da se albanski obrazovni sistem uskladi sa EU.[13] Pored toga, učenici od 1. do 5. razreda dobijaju besplatne udžbenike.

U zimu 2018-19, u Tirani su održani studentski protesti koji su zahtevali bolju obrazovnu infrastrukturu, smanjili školarine i osudili favorizovanje, korupciju i seksualne usluge među nastavnim osobljem. Vlada je prihvatila zahteve, a studentski domovi u Studentskom gradu u Tirani se rekonstruišu u okviru Univerzitetskog pakta između vlade i javnih akademskih institucija u Albaniji.

Poslednjih godina, strani studenti uglavnom iz južne Italije upisuju se na univerzitete u Tirani sa italijanskom organizacijom u nadi da će se bolje pripremiti za prijemne ispite na italijanskim univerzitetima.

Sistem uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Albania: Literacy rate, ages 15 and above, total (%)”. factfish.com. Arhivirano iz originala 23. 04. 2017. g. Pristupljeno 20. 03. 2024. 
  2. ^ „The Albanian education system described and compared with the Dutch system” (PDF). epnuffic.nl (na jeziku: engleski). 1. 1. 2015. 
  3. ^ „SCHOOL LIFE EXPECTANCY”. world.bymap.org (na jeziku: engleski). 31. 1. 2017. 
  4. ^ „Human Rights Measurement Initiative – The first global initiative to track the human rights performance of countries”. humanrightsmeasurement.org. Pristupljeno 2022-03-13. 
  5. ^ a b „Albania - HRMI Rights Tracker”. rightstracker.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-13. 
  6. ^ http://education.stateuniversity.com/pages/10/Albania-HISTORY-BACKGROUND.html, quote: These compulsory programs were highly successful, raising the literacy rate from an estimated 20 percent in 1945
  7. ^ a b „Albanian "Letërsia e gjuhës së ndaluar"” [The Literature of the Prohibited Language] (PDF) (na jeziku: albanski). Pristupljeno 2010-01-06. 
  8. ^ Catholics of Albania Arhivirano 2011-09-26 na sajtu Wayback Machine (Word document)
  9. ^ Nußberger Angelika, Wolfgang Stoppel (2001), Minderheitenschutz im östlichen Europa (Albanien) (PDF) (na jeziku: nemački), Universität Köln, str. 75, Arhivirano iz originala (PDF) 2016-03-03. g., Pristupljeno 2010-01-07, „p. 14” 
  10. ^ S.T. Dhamko.
  11. ^ Likmeta, Besar (4. 5. 2012). „Albanian University Quizzed Over Bossi Diploma”. Balkan Insight. 
  12. ^ „Albania closes 18 universities for issuing fake diplomas”. ANSA. 7. 8. 2014. 
  13. ^ KATALOGU I TEKSTEVE SHKOLLORE, KLASAT 2, 7, 10 DHE 11, VITI SHKOLLOR 2017 - 2018
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Образовање_у_Албанији&oldid=27784304”