Patrijaršijski dvor u Beogradu
Patrijaršijski dvor u Beogradu je smešten na prostoru Varoš kapije, odnosno Kosančićevog venca, koji se kao toponim odomaćio nakon 1872. godine. U ovom delu Beograda koji se prostire na delu Savske padine, još od turskog osvajanja 1521. godine formira se srpsko naselje, čije je središte predstavljala stara crkva Sv. Arhanđela Mihaila, koja se nalazila se na mestu današnje Saborne crkve. Zgrada Patrijaršije ima status spomenika kulture.[1]
| Zgrada Patrijaršije | |
|---|---|
.jpg) Zgrada Patrijaršije | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1935. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Kosančićev venac uredi
Za dalji istorijski razvoj Kosančićevog venca naročito je značajan period nakon Hatišerifa iz 1830. godine, kada ovaj deo varoši postaje sedište državne vlasti, kulturnog i verskog života Kneževine Srbije i kada započinje njegov intenzivan arhitektonsko-urbanistički preobražaj. Pored Saborne crkve, tokom vremena podizana su mnoga druga značajna zdanja kao Konak kneginje Ljubice, Mitropolija beogradsko-karlovačka, Državna štamparija, Narodna kancelarija i magistrat, Narodna biblioteka i dr. Osim nabrojanih javnih i privatnih zdanja značajnih za istoriju Srbije, očuvan je i dobar deo originalne urbanističke strukture prostora Kosančićevog venca, kao i nekoliko izvanrednih arhitektonskih ostvarenja, tako da ovaj deo grada predstavlja specifičan ambijent koji u velikoj meri prezentuje istorijski izgled starog Beograda. Reč je dakle o slojevitom prostoru, izrazitih arhitektonskih, urbanističkih i istorijskih vrednosti, koji je jedno od najznačajnijih materijalnih svedočanstava srpske istorije u periodu od kraja 18. pa do početka 20. veka te je zato zaštićen kao kulturno dobro od velikog značaja.
Stara zgrada Beogradsko-karlovačke mitropolije uredi
Palata Patrijaršije, kao centar crkvene vlasti Srpske pravoslavne crkve, podignuta je na mestu pomenute, stare zgrade Beogradsko-karlovačke mitropolije, koja potiče iz sredine 19. veka i vreme njenog podizanja pada približno u period gradnje Saborne crkve. Sam istorijat užeg prostora stare Mitropolije je veoma zanimljiv. Imanje na kojem se nalazila zgrada Mitropolijskog dvora je još 1818. godine kupila država Srbija i na njemu se pored Mitropolije nalazio i konak kneza Miloša. Sam objekat Mitropolije je bio izveden kao jednospratni, simplifikovano i sa svedenom arhitektonskom plastikom. Ipak, bez obzira na skromnu arhitektonsku koncepciju građevine, ona je predstavljala značajnu istorijsku vrednost i kao takvoj poštovanje joj je odao patrijarh Varnava naručivši od istaknutog slikara Koste Hakmana da napravi njenu sliku pre rušenja. Zanimljivo je da je Hakman po istoj narudžbini uradio i sliku manjeg objekta smeštenog u dubini dvorišta Mitropolije. Za ovaj skromni objekat je vezano predanje koje govori da je u njoj bila čuvana glava vožda Karađorđa pre nego što je poslata u Carigrad. Obe slike su neposredno po završetku bile predate Patrijaršijskom muzeju u Sremskim Karlovcima.[2]
Izgradnja patrijaršijskog dvora uredi
Zbog lošeg stanja i trošnosti objekta stare Mitropolije, odlučeno je da se ona poruši i da se na njenom mestu podigne nova zgrada. Godine 1930. pokrenuta je inicijativa za podizanje reprezentativnog patrijaršijskog dvora na Savincu. S obzirom na sporu i neizvesnu izgradnju Hrama Sv. Save na Vračaru, koja je odlagala planiranu realizaciju drugih crkvenih objekata na budućem Svetosavskom trgu, odlučeno je da se prema projektu arhitekte Viktora Lukomskog na mestu stare Mitropolije podigne nova zgrada za potrebe sedišta Srpske pravoslavne crkve, sve dok ne bude izgrađen kompleks na Savincu. Arhitekta ruskog porekla Lukomski je projekat izradio 1932. godine, a zgrada Patrijaršije je građena u periodu od 1932. do 1935. godine.[3] Po završetku gradnje, zgrada Patrijaršije je dobila veoma povoljne ocene tadašnje javnosti, a u štampi je opisana kao impozantna, velikolepna građevina, čiji uprošćeni neovizantijski stil odgovara sveštenom delu Beograda. Osvećena je 2. aprila 1936.[4][5] Slikarski radovi u patrijaršijskoj kapeli su dovršeni do aprila 1938.[6]
Prvi strani gosta dvora su bili velikodostojnici bugarske crkve, na čelu sa sofijskim mitropolitom Stefanom, 5. septembra 1936.[7]
Arhitektura uredi
Usled znatnog pada terena prema Savskoj terasi, građevina je dobila nejednak broj spratova na bočnim podužnim stranama. U suterenu i prizemlju su smeštene ustanove SPC, kancelarije, arhive i sala za duhovni sud. Prvi sprat je u celini rezervisan za patrijarha i obuhvata apartman, kabinet, kapelu, biblioteku, trpezariju, salu za prijem i apartman za visoke goste. Na drugom spratu su radne prostorije – sale za sednice, dvorana za sabor arhijereja, Sinod i Patrijaršijski savet. Uz istočni blok zdanja prislonjen je depandans sa apartmanima za crkvene velikodostojnike. U unutrašnjem dvorištu smeštena je kapela posvećena Svetom Simeonu Mirotočivom, osvećena februara 1939,[8] iznad koje se uzdiže monumentalno kube. Pored funkcije sedišta SPC, u okviru zgrade Patrijaršije smeštene su i dve veoma značajne kulturne institucije: Muzej Srpske pravoslavne crkve i Biblioteka Patrijaršije.
Arhitektura zgrade Patrijaršije predstavlja veoma kompleksno i heterogeno rešenje. Po svojim stilskim odlikama ona je trebalo da zadovolji konzervativne naručioce, pa je stoga i koncipirana kao slobodna reinterpretacija graditeljskog nasleđa vizantijskog kulturnog kruga. Nacionalni stil je prezentovan pre svega u piramidalnoj strukturi stepenasto superponiranih masa, arkadnim nišama, lukovima, konzolama i detaljima plastične i slikane dekoracije. Duh akademizma je vidljiv u samoj dispoziciji osnove i rešenju rasporeda prostorija, u trodelnoj vodoravnoj podeli zona fasada, pravilnim oblicima otvora, isticanju podeonih venaca i strogoj upotrebi drugostepene plastike. Uticaj tada dominantnih modernističkih shvatanja prepoznaje se u jednostavnim neutralnim površinama zidnog platna i karakterističnim pravougaonim prozorima najvišeg sprata bočnih traktova. Enterijer je oblikovan reprezentativno, ali sa izvesnom strogošću, shodno njegovoj funkciji.
U okviru obrade fasada izdvaja se masivni i svečano obrađeni portal, okrenut ka Sabornoj crkvi. Odlikuje ga monumentalnost akcentovana karakterističnim, deformisanim kratkim stubovima, koji predstavljaju prepoznatljiv motiv crkvene arhitekture ruskih emigranata u Srbiji. Osoben likovni kvalitet ovog dela fasade daju reljefni grb i mozaik. Iznad polukružnog ulaza ugledni vajar Vladimir Zagorodnjuk izveo je reljefni grb Patrijaršije, koji dva anđela ovenčavaju arhijerejskom mitrom. Iznad portala je izvedena mozaička predstava Jovana Preteče, izrađena po nacrtu slikara Vladimira Predojevića.
Muzej Srpske pravoslavne crkve uredi
Posebno je značajna bogata zbirka Muzeja Srpske pravoslavne crkve, smeštena u okviru Patrijaršije, koja predstavlja izuzetnu versku, kulturnu i istorijsku vrednost. Namena ove institucije od osnivanja bila je da objedini i prikaže celokupan razvoj Srpske pravoslavne crkve na jednom mestu, bez isticanja bilo koje eparhije, ličnosti ili epohe. Iako najviše zasluga za otvaranje Muzeja pripada patrijarhu Varnavi i profesoru dr Radoslavu Grujiću, on je otvoren tek za vreme patrijarha Vikentija, 1954. godine.
Eksponati potiču iz više izvora, a najveći deo sačinjavaju predmeti iz fruškogorskih manastira i crkava istočnog Srema, koji su vraćeni iz Zagreba, gde su se nalazili tokom okupacije u Drugom svetskom ratu. Ostali inventar sastoji se iz predmeta koji su pre 1941. godine, za potrebe Muzeja, prikupili profesori Radoslav Grujić i Lazar Mirković. U okviru zbirke Muzeja zastupljeno je: crkveno slikarstvo, portreti crkvenih velikodostojnika, stara srpska gravira, rukopisna i štampana srbuljska knjiga, sve vrste odežda, sakralni predmeti, votivni darovi, crkveni vez, pečati, istorijska dokumenta i dr.
Izvori uredi
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
- ^ Kosta Hakman spasio od zaborava Beogradsku mitropoliju („Politika“, 28. decembar 2015)
- ^ "Politika", 3. jan. 1935
- ^ "Politika", 3. apr. 1936
- ^ "Politika", 6. april 1936
- ^ "Politika", 16. april 1938
- ^ "Politika", 6. sept. 1936, str. 11
- ^ "Politika", 27. feb. 1939
Literatura uredi
- Aleksandar Kadijević, Beogradski period rada arhitekte ViktoraViktoroviča Lukomskog (1920–1943), GGB, XLV–XLVI, Beograd, 1998/1999,115–132.
- Marko Popović, Heraldički simboli na javnim zdanjima Beograda, Beograd, 1997.
- Branko Vujović, Beograd – kulturna riznica, Beograd, 2003.
- Svetozar Dušanić, Muzej Srpske pravoslavne crkve, Beograd, 2008.
- Grupa autora, Kosančićev venac, Beograd, 1979.
- Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.
Spoljašnje veze uredi
- „Zgrada Patrijaršije — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Zvanična prezentacija grada Beograda/Patrijaršija
- Saborna crkva/Srpska Patrijaršija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. februar 2014)
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture-Beograd/Baza nepokretnih kulturnih dobara
- Lista spomenika
