Petar Popović (arhitekta)
Pera J. Popović (Prilep, 25. maj 1873 - Beograd, 4. februar 1945) bio je srpski arhitekta, heraldičar i veksilolog. Pored zapaženih arhitektonskih dostignuća dao je veliki doprinos i srpskoj heraldici i veksilologiji.
Petar J. Popović | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 25. maj 1873. |
| Mesto rođenja | Prilep, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 4. februar 1945. (71 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Jugoslavija |
Detinjstvo i školovanje uredi
Popović je rođen 13/25. maja 1873. u svešteničkoj porodici u Prilepu, u tadašnjem Otomanskom carstvu. Njegova porodica je napustila Makedoniju (Staru Srbiju) kada je bio dete i preselila se u Smederevo, gde je stekao osnovno obrazovanje i završio nižu gimnaziju. Školovanje je nastavio u Beogradu, gde je najpre studirao Višu gimnaziju, a zatim je prešao u Realku,[1] prešavši U 7. razredu iz klasične u tehničku srednju školu koju je završio sa odličnim ocenama.
Još od najranijih dana je pokazao izuzetan talenat za crtanje. Posebno se ističe njegov crtež „Devojke”, koji je izradio sa samo 13 godina.[1]
Popović je nastavio studije arhitekture na Tehničkom fakultetu Velike škole (1892−1896), gde je razvio interesovanje za spomenike srpske srednjovekovne umetnosti, pod uticajem profesora Dragutina Milutinovića i Andre Stevanovića, koji su bili izuzetni poznavaoci spomenika srpske srednjovekovne kulture i presudno su uticali na njegovo usmeravanje ka budućem projektovanju u nacionalnom stilu, proučavanju srpskih srednjovekovnih manastira, konzervatorskoj delatnosti, kao i na to da se i sam kasnije posveti profesorskom pozivu.[2]
Ministarstvo građevinarstva uredi
Jedan je od retkih studenata koji nakon završenih studija nije otišao na usavršavanje u inostranstvu. Po završenim studijama, Popović se 1897. zaposlio u Ministarstvu građevinarstva, gde je ostao da radi naredne tri decenije. Najpre je po dolasku dobio mesto vanrednog podinženjera II klase. Njegova izuzetna predanost i marljivost su učinile da konstantno napreduje u službi. Već 1899. je dobio mesto podinžinjera II klase, nakon nekoliko meseci je unapređen u podinžinjera I klase, a 1900. je postavljen za arhitektu III klase.[3] Godine 1901. je položio državni ispit za arhitekte i počeo samostalno da projektuje.
U narednim godinama je prošao kroz sve arhitektonske klase. Godine 1914. je postavljen za načelnika II klase. Postao je član Građevinskog saveta, na čelu sa Androm Stevanovićem, koje je delovalo pri Ministarstvu, kao i član Srpskog udruženja inženjera i arhitekata.[4]
Počevši od 1916. godine obavljao je razne dužnosti van zemlje. Tokom rata, najpre je kraće vreme boravio na Korzici, potom u Rimu, gde je bio izuzetno aktivan, obilazeći i pregledavajući brojne građevine. Posebno se zainteresovao za zgradu italijanskog parlamenta, koja je tada bila u izgradnji.
Po nalogu Ministarstva je kopirao planove, koji su mogli korisno da posluže u dovršavanju parlamenta u Beogradu, koji se takođe nalazio u izgradnji.[5] Bavio se i nabavkom literature, za koju je smatrao da bi bila korisna za Arhitektonsko odeljenje u Beogradu. Zbog lošeg stanja, prouzrokovanog stalnim problemima sa stomakom, malokrvnošću i infekcijama, nekoliko meseci je proveo na lečenju u Đenovi. Nakon oporavka se otišao u Nicu.[6] Jedno vreme je boravio u Nici, a pred sam kraj rata na Krfu, gde je imao nameru da formira Arhitektonsko odeljenje.[7]
1919. je postavljen za načelnika I klase Ministarstva građevinarstva Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Tokom dugogodišnjeg rada u Ministarstvu građevina realizovao je veliki broj projekata, uglavnom za objekte javne namene, vršio nadzor pri izvođenju dela drugih autora i bio član mnogobrojnih komisija i stručnih žirija.[3] Na mestu načelnika građevinarstva je ostao do 1927. kada se na sopstveni zahtev penzionisao. Iako je dobio državnu penziju, nastavio je da se bavi projektantskim, istraživačkim i publicističkim radom do kraja života.
Profesor uredi
Godine 1919. godine postao je honorarni profesor srednjovekovne srpske i vizantijske arhitekture na Univerzitetu u Beogradu, gde je vodio katedru Vizantijske arhitekture. Svoje studente je usmeravao ka projektovanju u nacionalnom stilu. Poput svojih profesora Milutinovića i Stevanovića, tokom karijere se intenzivno bavio proučavanjem i zaštitom srpskih srednjovekovnih arhitektonskih spomenika. Osim što je većinu svojih rezultata objavljivao u naučnoj i stručnoj periodici, zapažanja je prezentovao i u dnevnoj štampi. Autor je više od pedeset istoriografskih članaka i nekoliko monografija.[8]
Građevinarstvo i arhitektura uredi
Iako je, u skladu sa vremenom u kome je stvarao, Popović nudio rešenja koja se stilom mogu jasno svrstati u akademizam, na bazi njegovih projekata se može utvrditi da je bio naklonjen moravskom stilu srpske srednjovekovne arhitekture, te tim svojim pomenutim delima je primenu istog i promovisao.
Jedan od njegovih prvih projekata po dolasku u Ministarstvo građevina je bio plan nove zgrade za stan podkomandira pogranične straže na Daščanom Kladencu iz maja 1897. godine, jednostavne prizemne građevine, pravougaone osnove, sa fasadom bez dekorativnih elemenata.[9]
Vršio je nadzor tokom izgradnje i dao rešenje gornjeg nivoa i krova zgrade Gradske kuće (ranije Skupštine Opštine, Okružne zgrade) u Kruševcu 1903. godine.
Pod njegovim nadzorom je obavljena poslednja restauracija Lazarice, u periodu od 1904. do 1908. godine. Njegovo interesovanje za restauraciju Lazarice pojavilo se krajem 1901. godine, kada je boravio u Kruševcu. Uporedivši prethodni komisijski plan sa samom građevinom, uočio je izvesne netačnosti te je predložio stručnu novu komisiju. Ministarstvo je usvojilo njegov predlog i postavilo ga za nadzornog stručnjaka restauracije. U tom poslu se suočio veoma ozbiljnim zadatkom, posebno jer nije raspolagao dokumentacijom ο izgledu crkve pre svih naknadnih naziđivanja. Trudio se da korišćenjem istog materijala, belovodski peščar, kojim je crkva prvobitno građena, koliko je bilo moguće umanji razliku između novog i starog. U tome je uspeo, mada ce pažljivim posmatranjem građevine razlike jasno primećuju. Ipak, ovom restauracijom Lazarici u najvećoj meri vraćen prvobitan izgled. Πο ozbiljnosti pristupa poslu, izboru metoda i konačnoj realizaciji, njegov rad može predstavljati podsticaj i za mnoge savremene restauratorske poduhvate. Današnji izgled Lazarice se uglavnom zadržao onakav kakav mu je dao Petar Popović. Njegov pionirski rad označio je početak u razvoju savremene službe zaštite spomenika kulture u Srbiji.[10]
Maketa tako obnovljene Lazarice je na Balkanskoj izložbi nagrađena zlatnom medaljom, a potom izložena y Beogradu kod Kolarca.[10] Popović je autor projekta kule-zvonare izgrađene 1908. godine, koja se nalazi dvadesetak metara zapadno od Lazarice. Izradio je projekte za Osnovnu školu u Bukovači i Osnovnu školu u Prizrenu (obe 1907).[9]
Autor je projekta Crkve Svetog Đorđa u Starom Kostolcu, građene od 1923. do 1925. godine.
Pored pomenutih, učestvovao je u projektovanju, izvođenju ili i projektovanju i izvođenju sledećih objekata: Kapele Belimarković u Vrnjačkoj Banji (1903), Okružne zgrade u Zaječaru (1907), Okružne zgrade u Vranju (1908), Hotela Petrograd u Beogradu (1912), zgrade Ruski car u Beogradu (1922—1925.), Spomen crkve sa kosturnicom u Štipu (1926), Crkve u Kostolcu (1926), Kuće Dimitrijevića u Beogradu (1928), Crkve Samodreže (1928, sa Aleksandrom Derokom), Crkve Aleksandra Nevskog u Beogradu (1930, sa Vasilijem Androsovim), zgrade Ministarstva prosvete u Beogradu (1933) i Manastira Vavedenje u Beogradu (1936).
Heraldika i veksilologija uredi
Osim arhitekture, Popović je takođe bio angažovan na poljima heraldike, veksilologije i istoriografije. Autor je zvaničnog emblazona grba Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. Kraljevine Jugoslavije) iz 1921. godine. Dao je precizan opis zastave koja se čuva na Hilandaru, a koja se pripisuje caru Dušanu.
Akademik uredi
Za rezultate koje je postigao kao projektant, profesor i naučnik postao je 16. februara 1925. dopisni član Srpske kraljevske akademije. Naredne 1926. godine je postao i član Masarikove akademije rada u Pragu.[8]
Odlikovanja uredi
Za zasluge na polju kulture, narodne prosvete i nauke, dobitnik je više ordena. Odlikovan je Kraljevskim ordenom Svetog Save V, IV reda (1907), i III reda. Za zasluge prema kruni, državi i naciji odlikovan je Kraljevskim ordenima Belog orla IV i V stepena. Dobitnik je i ordena Karađorđeve zvezde IV reda.[8]
Sarađivao je sa mnogim humanitarnim udruženjima. Nalazio se u upravi društva „Svete Jelene”, aktivno je sarađivao i sa udruženjima „Kolo srpskih sestara“, „Društvo crvenog krsta“, „Ruski klub“, „Beogradsko žensko društvo“ i drugim i često je pozivan na javne događaje koje su ova društva priređivala.[11]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ a b Milošević 2019, str. 7.
- ^ Milošević 2019, str. 10.
- ^ a b Milošević 2019, str. 11.
- ^ Milošević 2019, str. 28.
- ^ Milošević 2019, str. 29.
- ^ Milošević 2019, str. 31.
- ^ Milošević 2019, str. 32.
- ^ a b v Milošević 2019, str. 12.
- ^ a b Milošević 2019, str. 27.
- ^ a b Ristić 1983.
- ^ Milošević 2019, str. 13.
Literatura uredi
- Milošević, Danijela (2019). Arhitekta Petar J. Popović (1873—1945) doktorska disertacija (PDF). Beograd: Filozofski fakultet Univerzitet u Beograd.
- Ristić, Vladislav (1983). „Restauracija Lazarice Pere J. Popovića iz 1904—1908. godine” (PDF). Saopštenja. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. XV.
Spoljašnje veze uredi
- Biografija na sajtu SANU
- Čuvar duše za sva vremena Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. mart 2016)
