Petrus
Petrus je tvrđava u Srbiji, koja se nalazi 11 kilometara severoistočno od današnjeg Paraćina[1], kod sela Zabrega. Smeštena je na uzvišenju koje sa tri strane okružuje reka Crnica, dok je sa četvrte (zapadne) strane zaštićena veštačkim šancem. Petrus je bio središte pogranične (krajiške) oblasti srpske države u XIV veku i kontrolisao je vezu Pomoravlja sa dolinom Timoka. Njegovi gospodari su bili, savremenici cara Dušana i kneza Lazara, župan Vukoslav i njegov sin Crep.
| Petrus | |
|---|---|
 Ostaci kule nad klisurom Crnice | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Zabrega |
| Opština | Opština Paraćin |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | XIV vek (XVI vek/XII vek) |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
Petrus je danas većim delom u ruševinama, a u njegovoj blizini se nalaze ostaci dva manastirska kompleksa, posvećenih svetom Jovanu Glavoseku i svetoj Mariji Blagoj. Među ruševinama Petrusa, nalazi se i velika stena (dugačka oko 8 metara i visoka oko 6 metara), koja je u narodu poznata kao Krstata stena, a u blizini tvrđave se nalazi i pećina, sa velikim ulaznim otvorom.
Ruševine tvrđave Petrus se nalaze pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja[2], u sklopu zaštićene spomeničke celine Petruška oblast. Arheološka istraživanja na Petrusu su vršena u više navrata, 1978, 1980-1981. i 2004-2005. godine[2].
Prošlost Petrusa uredi
Na mestu Petrusa je možda postojalo utvrđenje još u doba Rimljana, pošto su u njemu pronađeni rimski bakarni novčići, koji su danas deo zbirke Zavičajnog muzeja u Paraćinu[3]. Ono što je izvesno je da je u VI veku tu postojalo vizantijsko utvrđenje[2], podignuto možda u sklopu Justinijanovih (527—565) radova na utvrđivanju vizantijske vlasti (poput gradova Justinijana Prima, Justinijana Sekunda i drugih), pošto su njegovi ostaci otkriveni u temeljima kasnijeg srpskog utvrđenja.
U X veku se u okolini mesta tvrđave Petrus naseljavaju monasi isposnici, a od doba Stefana Nemanje ((1166) 1168—1196) na prostoru Petrusa je napravljena nova tvrđava, dok cela ta oblast predstavlja pograničnu župu srpske države Nemanjića i jedinu oblast na desnoj obali Velike Morave koja se stalno nalazila pod njihovom vlašću.
Car Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355) je sredinom XIV veka dodelio županu Vukoslavu oblast oko Petrusa i taj predeo se od tog doba naziva Pustoš Petrus, a smatra se da je on i podigao utvrđenje[2] čiji su ostaci danas vidljivi. Posle njegove smrti, oko 1371. godine, upravu nad tvrđavom i okolinom prelazi na njegovog sina vojvodu Crepa, dok se drugi Vukoslavov sin Držman zamonašio pod imenom Dionisije.
Početkom devete decenije XIV veka, vojvoda Crep sa svojim susedom Vitomirom, razbija Osmanlije na reci Dubravici kod Paraćina, posle čega je najverovatnije umro, pošto se njegovo ime ne pominje u vezi sa bitkama kod Pločnika (1386) i na Kosovu (1389). Njega je najverovatnije nasledio sin, poznat samo pod monaškim imenom Venedikt.
Poslednji istorijski podatak o tvrđavi Petrus, vezan je za 1413. godinu, kada ga je, zajedno sa većim brojem tvrđava (Koprijan, Kruševac, Markovo Kale, Sokolnica i Stalać), zauzeo Bajazitov sin Musa[1]. Petrus je zapusteo ili nakon Musinog razaranja 1413. godine[2] ili posle propasti srednjovekovne Srbije 1459. godine, pošto je vrlo brzo izgubila na strateškom značaju.
Izgled utvrđenja uredi
Tvrđava Petrus ima osnovu nepravilnog izduženog šestougla i prati oblik terena na kome je podignuta. Na zapadnoj strani, sa koje je najlakši prilaz gradu, nalazi se Mali Grad sa Donžon kulom, zaštićen veštačkim suvim šancem, smešten na najvišoj tački utvrđenja (oko 320 metara nmv[1]). Od njega se bedemi oštro spuštaju niz padinu brda ka jugu i severu, posle čega se okreću ka istoku, prateći padinu. U blizini kanjona Crnice, oni ponovo menjaju smer i oštro se penju ka vrhu padine, da bi se spojili kod četvorostrane kule, smeštene na istočnom kraju utvrđenja, na vrhu oštrih stena iznad reke. Dužina Petrusa iznosi 290 metara[2], što ga smešta među najveća brdska utvrđenja podignuta u Srbiji tokom XIV i XV veka[2], radi zaštite od Osmanlija.
Legende vezane za Petrus uredi
U lokalnom narodu, sačuvano je nekoliko predanja vezana za tvrđavu Petrus[3].
Jedno od njih navodi, da je Petrus, kao pogranično utvrđenje države kneza Lazara, upozoravao signalima kneza u Kruševcu, o upadima osmanskih pljačkaških četa. Ukoliko bi neka od njih bila uočena, u Petrusu je paljena velika vatra, koja se videla u selu Lešju, kod manastira Presvete Bogorodice, u kojem je monah bio brat vojvode Crepa Dionisije (Držman). Tamo je odmah paljena nova velika vatra koja se videla u utvrđenom Stalaću. Stalaćka posada bi tada palila veliku vatru na vrhu kule Todora od Stalaća, koja se videla u Kruševcu, što je bio znak za opasnost.
Drugo predanje navodi da je Petrusom vladao legendarni Pavle Orlović i da je iz njega krenuo sa svojim odredima u Kosovski boj 1389. godine. Još jedna legenda vezana je za ovo doba i navodi lukavstvo zapovednika tvrđave Petrus, koji je, posle Kosovskog boja, spasao grad od Osmanlija. On je u tvrđavi okupio svoje konjanike i zapovedio da se njihovim konjima okrenu potkovice, nakon čega je sa svim stanovnicima izašao iz grada. Kada su Osmanlije pristigle do Petrusa, uočile su veliki broj tragova koji su vodili ka tvrđavi, tako da su zaključile da je tvrđavi došlo u pomoć veliko pojačanje, zbog čega su odustali od napada i povukli se.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji (na jeziku: srpski). Beograd: Prosveta. Pristupljeno 10. 10. 2023.
- ^ a b v g d đ e Grupa autora (2007). „Petrus, tvrđava”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (II izmenjeno i dopunjeno izd.). Beograd: SANU. ISBN 978-86-80879-60-4.
- ^ a b „Grad Petrus Ispod Sela Zabrege”. Pristupljeno 30. 11. 2009.
Literatura uredi
- Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji (na jeziku: srpski). Beograd: Prosveta. Pristupljeno 10. 10. 2023.
- Grupa autora (2007). „Petrus, tvrđava”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (II izmenjeno i dopunjeno izd.). Beograd: SANU. ISBN 978-86-80879-60-4.
- „Grad Petrus Ispod Sela Zabrege”. Pristupljeno 30. 11. 2009.