Портал:Kanada/Izabrani članak
Izabrani članci
uredi
Januar
uredi
Kanada (engl. Canada, fr. Canada) je država u Severnoj Americi koja se nalazi severno i istočno od Sjedinjenih Američkih Država. Na zapadu Kanade se nalazi Tihi okean, na severu Severni ledeni okean, a na istoku Atlantski okean. Kanada je sa površinom od 9.984.670 km² druga po veličini država u svetu, posle Rusije. Glavni grad Kanade je Otava, a najveći grad je Toronto. Ostali veći gradovi su Montreal, Edmonton, Kalgari, Kvebek, Vankuver i Vinipeg. Broj stanovnika Kanade prema proceni iz 2009. iznosi 33.774.000.
Teritoriju današnje Kanade su, pre dolaska Evropljana, već nekoliko hiljada godina naseljavala brojna domorodačka plemena. Počevši od kraja 15. veka, britanske i francuske ekspedicije su istražile i naselile atlantsku obalu Kanade. Posle Sedmogodišnjeg rata, Francuska je 1763. godine, morala predati sve svoje kolonije u Severnoj Americi Velikoj Britaniji. Godine 1867. ujedinjenjem tri britanske severnoameričke kolonije u federalni dominion od četiri provincije osnovana je Kanada. Ovim je započelo pridruživanje provincija i teritorija i proces povećavanja autonomije od Ujedinjenog Kraljevstva. Ova široka autonomija je proširena Vestminsterskim statutom 1931, a kulminirala je Aktom o Kanadi 1982, kojim su prekinute sve zakonske zavisnosti od Parlamenta Ujedinjenog Kraljevstva.
Danas je Kanada federacija koja se sastoji od deset provincija i tri teritorije. Prema državnom uređenju je parlamentarna demokratija i ustavna monarhija sa kraljicom Elizabetom II kao vrhovnim suverenom. Dvojezična je država, gde su osim na federalnom nivou, engleski i francuski jezik zvanični i u provinciji Nju Bransvik. Takođe, ekonomski je jedna od najrazvijenijih država sveta, te je članica brojnih organizacija kao što su G8, NATO, OECD, STO, OAD, APEC i UN.
Februar
uredi
NHL Heritidž klasik 2011. je meč regularne sezone Nacionalne hokejaške lige koji se igra na otvorenom između kanadskih hokejaških timova. Utakmica iz 2011. je odigrana na Stadionu Makman, a sastale su se ekipe Kalgari flejmsa i Montreal kanadijansa. Flejmsi su pobedili sa 4:0 pred 41.022 gledalaca. To je bio tek drugi put od ukupno šest mečeva koliko se igralo na otvorenom da je pobedio domaći tim.
To je bio drugi po redu Heritidž klasik koji je održan sedam sezona posle prvog klasika. Ovo je ujedno bio i prvi put u istoriji Nacionalne hokejaške lige da su u okviru jedne sezone održana dva meča na otvorenom, pošto je dva meseca ranije takođe održan Zimski klasik u Pitsburgu. Uprkos kritikama da održavanje dve takve utakmice u sezoni umanjuje spektakl, Heritidž klasik je zasenio sve prethodne igre na otvorenom što se tiče sponzorstva. Glavni sponzor je bio lanac restorana Tim Hortons.
Golman Kalgarija Mika Kiprusof je proglašen najboljim igračem na meču zabeleživši 39 odbrana a pritom ne primivši niti jedan gol (Shutout) i tako postao prvi golman kome je to pošlo za rukom na nekom meču na otvorenom. Njegovi saigrači Rene Burk i Aleks Tangvej su osvojili drugu i treću nagradu.
Vikend je sadržao i druge brojne mečeve. Sve je počelo u petak 18. februara kad su se u okviru američke hokejaške lige (AHL) sastali Abotsford hitsi i Oklahoma Siti baronsi, a slavili su Baronsi sa 3:1. U subotu se igrao meč veterana Flejmsa i Kanadijansa. Za Flejmse su ovaj meč igrali igrači koji su osvojili Stenli kup 1989. godine. Heritidž vikend je završen u ponedeljak 21. februara utakmicom između juniorskih ekipa (članova zapadne hokejaške lige) Kalgari hitmensa i Ridžajna patsa. Na tom meču je postavljen rekord po posećenosti na nekom juniorskom meču.
Mart
uredi
Kvebek ili Kebek (fr. Québec, izgovor [kebɛk]) je po površini najveća je od 10 pokrajina (provincija) u Kanadi koja se nalazi na istoku zemlje, i druga po broju stanovnika posle Ontarija. Status pokrajine ima od 1867. godine. Pokrajina se na zapadu graniči sa pokrajinom Ontario i Hadsonovim zalivom, na severu sa Hadsonovim prolazom i Ungavskim zalivom, na istoku sa pokrajinama Njufaundlend i Labrador i Nju Bransvik i na jugu sa SAD (saveznim državama Mejn, Nju Hempšir, Vermont i Njujork).
Stanovništvo ove kanadske pokrajine je većinom frankofono, tako da status primarnog zvaničnog jezika ima francuski, iako su zagarantovana prava i engleskoj govornoj manjini; Kvebek je jedina kanadska pokrajina u kojoj engleski nije glavni službeni jezik na pokrajinskom nivou, a Kvebečani od 2006. imaju status „zasebne nacije unutar ujedinjene Kanade“.
Glavni grad pokrajine i drugi po veličini je grad Kvebek u regiji Kapital Nasional, kog nazivaju „starim glavnim gradom” (fr. la vieille capitale) zato što je bio i glavni grad Nove Francuske, Donje Kanade, kao i same Kanade. Najvažnije urbano područje je područje Montreala u kom živi skoro polovina stanovnika pokrajine.
April
uredi
Labradorsko more (engl. Labrador Sea; fr. Мer du Labrador; dan. Labradorhavet) predstavlja ivično more Atlantskog okeana smešteno između Labradora i Grenlanda. Na severu je preko 300 km širokog Dejvisovog prolaza povezano sa Bafinovim zalivom.
Nastalo je u paleocenu, pre nekih 60 miliona godina usled razdvajanja Severnoameričke i Grenlandske tektonske ploče.
Površina basena je oko 841.000 km², a maksimalna dubina iznosi 4.316 m.
Labradorska depresija nastala je u paleocenu, pre 60 miliona godina razdvajanjem severnoameričke i grenlandske ploče. Proces razdvajanja ove dve mase prestao je pre 40 miliona godina. Sedimenti koji su se tokom krede nataložili na dnu plitkog mora koje je ranije prekrivalo područje nalaze se ispod kontinentalnog odseka. Početni period rasedanja pratile su vulkanske erupcije koje su na području Dejvisovog prolaza i Bafinovog zaliva ostavile moćnije naslage bazaltnih stena.
Maj
uredi
Manitoba (engl/fr: Manitoba) je kanadska provincija površine 649.950 km². Poznata je po prostranim prerijama, velikom broj jezera (oko 110.000), ravnom terenu i kontinentalnoj klimi. Jedina je prerijska provincija koja ima izlaz na more. Najvažnija privredna delatnost je poljoprivreda na plodnim prerijama u južnim i zapadnim delovima, a razvijeni su i rudarstvo, šumarstvo, energetika i turizam. Teške industrije skoro da i nema, što je povoljno uticalo na očuvanje životne sredine. Najbrojniji stanovnici Manitobe su Anglokanađani uz manji procenat frankofonog i domorodačkog stanovništva.
Glavni i najveći grad Manitobe je Vinipeg, u kojem živi oko 60% celokupne populacije provincije. Vinipeg je politički, kulturni i obrazovni centar Manitobe. Četiri od pet univerziteta Manitobe nalazi se u Vinipegu, a u njemu su i brojni sportski klubovi.
Ime Manitoba verovatno potiče iz jezika Kri i Odžibve Indijanaca i u prevodu znači „jezero u preriji“ ili „prolaz duhova“. Prvi Evropljani su u ove krajeve stigli krajem XVII veka i uglavnom su se bavili trgovinom krznom. Manitoba je kanadska provincija postala 1870. nakon okončanja pobune u dolini Crvene reke. Za vreme Velike depresije provincija je pretrpela velike ekonomske gubitke.
Gradić Čerčil, koji se nalazi na obalama Zaliva Hadson na severu Manitobe, poznat je i kao svetska prestonica polarnog medveda zbog mnogobrojnih belih medveda u njegovoj okolini.
Jun
urediJul
uredi
Toronto (engl. Toronto) je najveći grad u Kanadi, i glavni grad provincije Ontario. Nalazi se na severozapadnoj obali jezera Ontario. Grad je 2011. imao oko 2.615.000 stanovnika, a zajedno sa predgrađima, cela aglomeracija Toronta imala je oko 5.583.000 stanovnika. Toronto se nalazi u srcu takozvane Zlatne potkovice, najnaseljenije oblasti u južnom i centralnom Ontariju, u kojoj živi oko 8 miliona ljudi.
Stanovništvo Toronta je kosmopolitsko i višenacionalno, što je posledica statusa Toronta kao glavnog stecišta imigracije u Kanadi. Toronto je jedan od gradova u svetu sa velikim udelom došljačkog stanovništva (49% ih je rođeno izvan Kanade). Zbog niske stope kriminala, čiste prirodne okoline, visokog životnog standarda i prijateljskog odnosa prema etničkoj raznovrsnosti, Toronto se često ubraja u svetske gradove u kojima je najbolje živeti. Uz to, Toronto je i najskuplji grad u Kanadi.
Grad se nalazi na severozapadnoj obali jezera Ontario, koje je sa površinom od 18.960 km² najmanje od 5 Velikih jezera. Grad se višestruko uvećao krajem 1990ih integracijom velikog broja okolnih naselja (Etobiko, Skarboro, Istočni Jork i Severni Jork). Centar grada sa trgovinskom i bankarskom zonom se nalazi blizu jezera. Glavna ulica koja grad deli po vertikali je Jang (Yonge Street).
Toronto je industrijski centar Kanade i jedan od vodećih svetskih finansijskih centara. Berza u Torontu spada među sedam najvećih u svetu.
Avgust
uredi
Otava (engl. Ottawa) je glavni grad Kanade. Nalazi se u otavskoj dolini na istoku provincije Ontario, odnosno 400 kilometara istočno od Toronta i 190 kilometara zapadno od Montreala. Reka Otava deli Otavu od grada Gatino na drugoj obali, u provinciji Kvebek. Tu se u ovu reku uliva Rido kanal otvoren 1832.
Prema rezultatima popisa 2011. u gradu je živelo 883.391 stanovnika, a populacija oblasti Otava-Gatino ima oko 1.142.700 žitelja (podatak iz 2004). Ova aglomeracija je četvrti grad Kanade po veličini. Gradonačelnik Otave je od 2006. Leri O`Brajen (engl. Larry O'Brien).
Grad je zvanično dvojezičan: 50 % stanovništva govori engleski kao prvi jezik, a 32 % francuski. Većina stanovnika govori oba jezika.
Između centra grada oko Rido kanala i reke Otava nalazi se „Parlament hil“, brdo na kojem je između 1865. i 1927. izgrađen Parlament Kanade.
Međunarodni aerodrom Mekdonald-Kartije (oznaka YOW) nalazi se 10 kilometara južnije od grada.
Najpoznatiji sportski tim iz Otave je hokejaški tim Otava senators koji igra u NHL ligi.
Septembar
uredi Toronto (engl. Toronto) je najveći grad u Kanadi, i glavni grad provincije Ontario. Nalazi se na severozapadnoj obali jezera Ontario. Grad je 2011. imao oko 2.615.000 stanovnika, a zajedno sa predgrađima, cela aglomeracija Toronta imala je oko 5.583.000 stanovnika. Toronto se nalazi u srcu takozvane Zlatne potkovice, najnaseljenije oblasti u južnom i centralnom Ontariju, u kojoj živi oko 8 miliona ljudi.
Stanovništvo Toronta je kosmopolitsko i višenacionalno, što je posledica statusa Toronta kao glavnog stecišta imigracije u Kanadi. Toronto je jedan od gradova u svetu sa velikim udelom došljačkog stanovništva (49% ih je rođeno izvan Kanade). Zbog niske stope kriminala, čiste prirodne okoline, visokog životnog standarda i prijateljskog odnosa prema etničkoj raznovrsnosti, Toronto se često ubraja u svetske gradove u kojima je najbolje živeti. Uz to, Toronto je i najskuplji grad u Kanadi.
Grad se nalazi na severozapadnoj obali jezera Ontario, koje je sa površinom od 18.960 km² najmanje od 5 Velikih jezera. Grad se višestruko uvećao krajem 1990ih integracijom velikog broja okolnih naselja (Etobiko, Skarboro, Istočni Jork i Severni Jork). Centar grada sa trgovinskom i bankarskom zonom se nalazi blizu jezera. Glavna ulica koja grad deli po vertikali je Jang (Yonge Street).
Toronto je industrijski centar Kanade i jedan od vodećih svetskih finansijskih centara. Berza u Torontu spada među sedam najvećih u svetu.
Oktobar
uredi_Thanksgiving_Dinner.jpg)
Dan zahvalnosti (engl. Thanksgiving; fr. Action de grâce), je jednodnevni državni praznik koje se u Kanadi slavi svake godine drugog ponedeljka u oktobru. Ovim danom se obeležava kraj žetvene sezone i odaje zahvalnost Bogu.
Dan zahvalnosti uvek pada na drugi ponedeljak u oktobru, i zvanični je praznik u svim kanadskim provincijama osim u Nju Bransviku, Njufaundlendu i Labradoru i Ostrvu Princa Edvarda.
Osim državnog to je i crkveni praznik i sličan je svim ostalim žetvenim praznicima u Evropi. Crkve se kite žetvenim plodovima, održavaju se mise u zahvalnost Bogu za dobijene plodove i u propovedima se spominju biblijske pouke i događaji u vezi sa žetvom.
Iako je u Kanadi zvaničan Dan zahvalnosti u ponedeljak, Kanađani svoj tradicionalni ručak, gde je glavno jelo ćurka, mogu održati u bilo koji od tri dana vikenda. U Kanadi je već tradicionalno da se za ovaj kraj nedelje odlazi u prirodu na sever (North) na izlete, pecanje ili lov sa porodicom i prijateljima i tamo obeleže ovaj dan.
Istorija nastanka Dana zahvalnosti u Kanadi se povezuje sa istraživačem Martinom Frobišerom, koji je pokušao da pronađe severni vodeni prolaz koji vodi za Aziju. Zapisano je da je Martin Frobišer 1578. godine obeležio Dan zahvalnosti, svečanim ručkom, i zahvalio se za uspešno preživljavanje dugog puta koje je prešao tokom svog istraživanja. Ovaj događaj se zbio na teritoriji koja je danas kanadska provincija poznata pod imenom Njufaundlend i Labrador. Ovaj događaj se od mnogih računa kao prvo obeležavanje dana zahvalnosti u Severnoj Americi.
Novembar
uredi
Istorija Kanade pokriva period od dolaska Paleoindijanaca na tlo današnje Kanade pre više hiljada godina pa sve do danas. Ovaj prostor je naseljen ljudima više milenijuma raznim grupama domorodačkog stanovništva koje je razvijalo sopstvene trgovačke mreže, verovanja i društvene podele. Neke od ovih civilizacija su davno nestale pre dolaska prvih Evropljana i otkrivene su kroz arheološka istraživanja. Između Evropljana i lokalnog stanovništva potpisan je veliki broj sporazuma i zakona.
Početkom 15. veka francuske i britanske ekspedicije su istraživale a zatim i naselile Atlanstku obalu. Francuska je predala veći deo svojih kolonija Britaniji 1763. godine nakon Sedmogodišnjeg rata. Kanada je formirana kao federalni dominion četiri provincije 1867. godine. Ovime je započet proces autonomije od Britanske Imperije koji je ozvaničen Statutom iz Vestminstera 1931. a završen Aktom o Kanadi 1982. godine koji je umanjio zavisnost od britanskog parlamenta.
Kanadska kultura je formirana tokom vekova mešavinom domorodačkih, francuskih, britanskih i drugih običaja. Kanada je takođe pod jakim uticajem susednih Sjedinjenih Američkih Država. Kanada danas ima deset provincija i tri teritorije, po tipu uređenja je parlamentarna demokratija i ustavna monarhija sa kraljicom Elizabetom II na čelu države.
Decembar
uredi
Vankuver (engl. Vancouver, fr. Vancouver) je po veličini treći grad u Kanadi. Nalazi se u pokrajini Britanska Kolumbija i najveći je grad u zapadnom delu zemlje. Prema rezultatima popisa 2011. u gradu je živelo 603.502 stanovnika, a grad sa okolinom 2.116.581 stanovnika.
Osnovan je 1867. kada su u oblasti Gastaun podignute prve pilane, koje su ubrzo postale jezgro budućeg naselja. Vankuver je status grada dobio 1886. Produžetak transkontinentalne pruge koji je vodio do grada, bio je završen 1887. s ciljem da se što bolje iskoristi velika prirodna luka Vankuvera, koja će uskoro postati važna veza u trgovini između Dalekog istoka i istočnog dela Kanade. Ovo je takođe imalo uticaja na ubrzani razvoj trgovine sa Evropom. Vankuverska luka je danas najveća i najprometnija luka u Kanadi, kao i četvrta najveća luka (po tonaži) u Severnoj Americi. Drvna industrija je i dalje glavna privredna delatnost u gradu, dok je turizam, zahvaljujući očuvanoj prirodi u okolini grada, na drugom mestu. Vankuver je treći najveći filmski centar u Severnoj Americi (posle Los Anđelesa i Njujorka) čime je zaslužio nadimak Severni Holivud. U gradu je 1986. održana Svetska izložba, a u februaru 2010. Vankuver je, zajedno sa Vislerom, bio domaćin Zimskih olimpijskih igara.