Referendum o statusu SAO Krajine
Referendum o statusu SAO Krajine bio je referendum o političkom položaju SAO Krajine u okviru Jugoslavije. Održan je 12. maja 1991. godine, na području svih opština koje su u to vreme ulazile u sastav SAO Krajine. Pitanje na referendumskom listiću je glasilo: "Da li ste za prisajedinjenje SAO Krajine Republici Srbiji i zato da ostane u Jugoslaviji sa Srbijom, Crnom Gorom i drugima koji želeda očuvaju Jugoslaviju?".[1] Prema zvaničnim rezultatima, koji su objavljeni već 14. maja, od ukupnog broja upisanih birača (226.263) glasalo je 79,48% (179.840), od čega se 179.490 birača izjasnilo potvrdno, što je predstavljalo čak 99,8% od ukupnog broja glasalih, odnosno 79,33% u odnosu na ukupan broj upisanih birača.[2]
Istorija uredi
Pitanje o regulisanju političkog položaja SAO Krajine dobilo je na značaju nakon odluke Sabora Republike Hrvatske o usvajanju Rezolucije o prihvaćanju postupka za razdruživanje SFRJ, koja je doneta 21. februara 1991. godine. Tim povodom se pred rukovodstvo SAO Krajine postavio niz pitanja o budućem statusu tog srpskog entiteta. Tokom prehodnog perioda, u javnosti SAO Krajine razmatrane su četiri političke opcije: autonomni status u okviru Hrvatske; transformacija SAO Krajine u poseban politički entitet u okviru Jugoslavije; priključenje susednoj federalnoj jedinici Bosni i Hercegovini; ujedinjenje sa federalnom jedinicom Srbijom.[3][4][5]
Prva opcija (autonomija) bila je uslovljena ostankom Hrvatske u Jugoslaviji, dok je svaka od preostale tri opcije podrazumevala pozivanje na načelo narodnog samoopredeljenja, a samim tim i održavanje referenduma o promeni dotadašnjeg statusa SAO Krajine. Dodatnu poteškoću predstavljalo je kašnjenje u institucionalnoj izgradnji SAO Krajine, čija Skupština u to vreme još uvek nije bila operativna, tako da su sve poslove i dalje vodila dva tela, Izvršno vijeće SAO Krajine i Srpsko nacionalno vijeće. Zajedničkom odlukom ta dva tela od 28. februara, usvojena je Rezolucija o razdruživanju Republike Hrvatske i SAO Krajine, sa pratećim odlukama, čime je SAO Krajina istupila iz sastava Hrvatske, ostajući u sastavu Jugoslavije kao poseban politički entitet.[6]
Te odluke su osnažene 18. marta, usvajanjem odgovarajućih izmena i dopuna u tekstu Statuta SAO Krajine, čime je SAO Krajina i formalno definisana kao poseban politički entitet u okviru Jugoslavije.[7]
Usled pogoršanja opšte bezbednosne situacije u Hrvatskoj i širom Jugoslavije, rukovodstvo u Kninu je nedugo potom načinilo politički zaokret u vidu pokretanja inicijative za ujedinjenje SAO Krajine sa Republikom Srbijom. Iako ta zamisao nije mogla biti realizovana bez saglasnosti zvaničnog Beograda, deo rukovodstva SAO Krajine se bez pribavljanja takve saglasnosti odlučio upravo za tu opciju. Bez sazivanja krajinske Skupštine i bez širih konsultacija sa Srpskim nacionalnim vijećem, Izvršno vijeće SAO Krajine je 1. aprila donelo odluku o ujedinjenju SAO Krajine sa Republikom Srbijom,[8] čime je otvorena kriza u odnosima između Knina i Beograda.
Rukovodstvo Srbije je povodom novonastale situacije insistiralo da se u rešavanje čitavog pitanja uključi i Skupština SAO Krajine, na šta je predsednik krajinskog Izvršnog vijeća Milan Babić odgovorio pokretanjem kampanje za raspisivanje referenduma o ujedinjenju. Pošto je uspeo da obezbedi većinu među poslanicima, Skupština SAO Krajine je 30. aprila donela odluku o održavanju referenduma, koji je raspisan za 12. maj 1991. godine.[9]
Iako je rezultat referenduma bio potvrdan, Izvršno vijeće SAO Krajine je nedugo potom odustalo od svojih prvoaprilskih odluka, vrativši se na raniju zamisao o transformaciji SAO Krajine u poseban politički entitet, te je tako već 29. maja donet niz odluka o preimenovanju Statuta SAO Krajine u Ustavni zakon i prerastanju dotadašnjeg Izvršnog vijeća u Vladu SAO Krajine, na čelu sa Milanom Babićem kao predsednikaom Vlade, čime se odustalo od realizacije ujedinjenja sa Srbijom.[10] Usled ishitrenosti i protivrečnosti aprilskih i majskih odluka, u političkoj i stručnoj javnosti postoje različita mišljenja o motivima koji su naveli tadašnje rukovodstvo SAO Krajine na vođenje politike koja je bila u raskoraku sa stavovima zvaničnog Beograda.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Referendumsko pitanje na glasačkom listiću od 12. maja 1991. godine
- ^ Rupić 2007, str. 172-177.
- ^ Dakić 1994.
- ^ Dakić 1996.
- ^ Radišić 2002.
- ^ Rupić 2007, str. 141-142.
- ^ Rupić 2007, str. 151-153.
- ^ Rupić 2007, str. 160-161.
- ^ Rupić 2007, str. 166-167.
- ^ Rupić 2007, str. 178-181.
Literatura uredi
- Dakić, Mile (1994). Srpska Krajina: Istorijski temelji i nastanak. Knin: Iskra.
- Dakić, Mile S. (2002). Krajina kroz vijekove: Iz istorije političkih nacionalnih vjerskih i ljudskih prava srpskog naroda u Hrvatskoj. Beograd: Vedes.
- Ličina, Ratko (2016). Republika Srpska Krajina: državna dokumenta: Hronologija događaja sa dokumentacijom. 2. Beograd: Miroslav.
- Petrović, Ilija (1994). Srpsko nacionalno vijeće Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema. Novi Sad: Cvetnik.
- Petrović, Ilija (1996). Od vijeća do republike: Slavonija, Baranja i Zapadni Srem. Novi Sad: Cvetnik.
- Radišić, Dragan (2002). Hronologija događaja na prostoru prethodne Jugoslavije 1990-1995. Banja Luka: Glas srpski.
- Rupić, Mate, ur. (2007). Republika Hrvatska i Domovinski rat 1990.-1995. Dokumenti. 2. Zagreb: Hrvatski memorijalno-dokumentacijski centar Domovinskog rata.