Википедија

Samoopredeljenje

Za političku stranku pogledajte stranicu Samoopredeljenje (politička stranka).

Principom samoopredeljenja se naziva pravo svakog naroda i nacija sveta da samostalno odlučuju o svojoj sudbini. Pod tim principom se podrazumevaju sledeća prava: pravo na otcepljenje i stvaranje nezavisne nacionalne države, pravo na ujedinjenje sa drugim narodima, pravo na ekonomsko samoopredeljenje, kao i pravo na izbor društvenog i političkog uređenja. Pravo naroda na samoopredeljenje kardinalno je načelo u savremenom međunarodnom pravu (obično se smatra peremptornom normom), koje kao takvo obavezuje Ujedinjene nacije kao autoritativno tumačenje normi Povelje.[1][2] U njemu se navodi da ljudi, na bazi poštovanja načela jednakih prava i pravičnih jednakih mogućnosti, imaju pravo da slobodno biraju svoj suverenitet i međunarodni politički status bez uplitanja.[3]

Domorodački marš za prava na samoopredeljenje

Koncept je prvi put izražen tokom 1860-ih, a nakon toga se brzo proširio.[4][5] Pravo na samoopredeljenje prvi put je proklamovano u Francuskoj buržoaskoj revoluciji, a u međunarodnoj praksi se pojavljuje u XX veku. Pravo na samoopredeljenje nije apsolutno pravo naroda. Tako shvaćeno vodilo bi u haos i anarhiju, jer danas između 5000 i 10000 grupa pretenduje na status naroda.[6][7][8] Prema „hijerarhiji" normi koja proizili iz načela Povelje UN (član 2), zaštita teritorijalnog integiretata postojećih država ima prevagu nad opštom pravom na samoopredelenje naroda. Državna teritorija je jedna od osnovnih elemenata kojim se definiše državnost i suštinski element od značaja za princip suverene jednakosti država.

Tokom i nakon Prvog svetskog rata, ovaj princip su podsticali i sovjetski premijer Vladimir Lenjin i predsednik Sjedinjenih Država Vudro Vilson.[4][5] Objavivši svojih četrnaest tačaka 8. januara 1918. godine, dana 11. februara 1918. Vilson je izjavio: „Nacionalne težnje se moraju poštovati; ljudima se sada može dominirati i upravljati samo po njihovom sopstvenom pristanku. 'Samoopredeljenje' nije puka fraza; to je imperativni princip delovanja.”[9]

Tokom Drugog svetskog rata, princip je uključen u Atlantsku povelju, koju su 14. avgusta 1941. proglasili Franklin D. Ruzvelt, predsednik Sjedinjenih Država i Vinston Čerčil, premijer Velike Britanije, koji su obećali Povelju sa osam glavnih tačaka.[10] Samoopredeljenje je priznato kao međunarodno pravno načelo nakon što je izričito navedeno kao pravo u Povelji UN.[11]

Načelo ne navodi kako se odluka donosi, niti kakav bi ishod trebao biti, bilo da se radi o nezavisnosti, federaciji, zaštiti, nekom obliku autonomije ili potpunoj asimilaciji.[12] Niti se navodi šta bi trebalo biti razgraničenje među narodima - niti šta čini narod. Postoje oprečne definicije i pravni kriterijumi za određivanje koje grupe mogu legitimno tražiti pravo na samoopredeljenje.[13]

Uopšteno govoreći, izraz samoopredeljenje takođe se odnosi na slobodan izbor sopstvenih dela bez spoljne prinude.[14]

Istorija uredi

Pre 20. veka uredi

Počeci uredi

Majkl Hečer i Elizabet Borland su utvrdili da norma samoopredeljenja vodi poreklo od američke i francuske revolucije.[15]

Carstva uredi

 
Mapa Osmanskog carstva 1683. godine

Svet je imao nekoliko tradicionalnih, kontinentalnih carstava kao što su Osmansko, Rusko, Austrijsko/Habsburško i Ćing carstvo. Politički naučnici često definišu konkurenciju u Evropi tokom moderne ere kao ravnotežu borbe za nadmoć, koja je takođe navela različite evropske države da teže kolonijalnim carstvima, počevši od španskog i portugalskog, a kasnije uključujući britansko, francusko, holandsko i nemačko. Tokom ranog 19. veka, konkurencija u Evropi proizvela je više ratova, a ponajviše Napoleonovih. Nakon ovog sukoba, Britansko carstvo je postalo dominantno i ušlo je u svoj „imperijalni vek“, dok je nacionalizam postao moćna politička ideologija u Evropi.

Otomansko carstvo, Austrijsko carstvo, Rusko carstvo, Ćing carstvo i novo Japansko carstvo održavali su se, često se proširujući ili ugovarajući na račun drugog carstva. Svi oni su zanemarili pravo samoopredeljenja znatnog dela naroda kojima su upravljali.[16]

Pobune i pojava nacionalizma uredi

Američka revolucija tokom 1770-ih viđena je kao prva potvrda prava na nacionalno i demokratsko samoopredjeljenje, zbog izričitog pozivanja na prirodno pravo, prirodna prava čoveka, kao i na pristanak i suverenitet od strane naroda kojim se upravlja; ove ideje su bile posebno nadahnute prosvetiteljskim spisima Džona Loka iz prethodnog veka. Tomas Džeferson je dalje promovisao shvatanje da je volja naroda vrhunska, posebno kroz autorstvo Deklaracije o nezavisnosti Sjedinjenih Država koja je inspirisala Evropljane tokom celog 19. veka.[13] Francuska revolucija je na sličan način motivisana i legitimisala ideje samoopredeljenja na kontinentu Starog sveta.[17][18]

U okviru Novog sveta početkom 19. veka, većina nacija Španske Amerike ostvarila je nezavisnost od Španije. Sjedinjene Države podržale su taj status, kao politiku na hemisferi u odnosu na evropski kolonijalizam, Monroovom doktrinom. Američka javnost, organizovane asocirane grupe i rezolucije Kongresa, često su podržavali takve pokrete, posebno Grčki rat za nezavisnost (1821–29) i zahteve mađarskih revolucionara 1848. Takva podrška, međutim, nikada nije postala zvanična politika vlade, zbog balansiranja drugih nacionalnih interesa. Nakon Američkog građanskog rata i sa sve većim sposobnostima, vlada Sjedinjenih Država nije prihvatila samoopredeljenje kao osnovu tokom kupovine Aljaske i pokušaja kupovine zapadnoindijskih ostrva Sent Tomas i Sent Džon tokom 1860-ih, i njen rastući uticaj u Kraljevini Havaji rezultirao je aneksijom 1898. godine. Pobedom u Špansko-američkom ratu 1899. godine i sve većim uticajem u svetu, Sjedinjene Države podržale su aneksiju bivših španskih kolonija Gvam, Portoriko i Filipini, bez saglasnosti njihovih naroda, a zadržala je „kvazi sizerenstvo“ i nad Kubom.[13]

Karl Marks je podržavao takav nacionalizam, verujući da bi to mogao biti „prethodeće uslov” za društvenu reformu i međunarodne saveze.[19] Godine 1914. Vladimir Lenjin je napisao: „Bilo bi pogrešno tumačiti pravo na samoopredeljenje kao bilo šta drugo osim prava na postojanje kao zasebne države.”[20]

Reference uredi

  1. ^ See: United Nations General Assembly Resolution 1514 in Wikisource states
  2. ^ McWhinney, Edward (2007). Self-Determination of Peoples and Plural-Ethnic States in Contemporary International Law: Failed States, Nation-Building and the Alternative, Federal Option. Martinus Nijhoff Publishers. str. 8. ISBN 978-9004158351. 
  3. ^ See: Chapter I - Purposes and Principles of Charter of the United Nations
  4. ^ a b Jörg Fisch (9. 12. 2015). A History of the Self-Determination of Peoples: The Domestication of an Illusion. Cambridge University Press. str. 118. ISBN 978-1-107-03796-0. 
  5. ^ a b Knudsen, Rita Augestad (oktobar 2013), Moments of Self-determination: The Concept of 'Self- determination' and the Idea of Freedom in 20th- and 21st- Century International Discourse (PDF), The London School of Economics and Political Science 
  6. ^ Vidi u vezi sa normom samoopredelenja član 1(stav 2) i član 55 Povelje Ujedinjenih nacija. Vidi i dva osnovna Pakta o ljudskim pravima. Samoopredelnje je ius cogens norma međunarodnog prava
  7. ^ International Covenant on Civil and Political Rights, Article 1. [1]
  8. ^ International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Article 1. [2]
  9. ^ „President Wilson's Address to Congress, Analyzing German and Austrian Peace Utterances (Delivered to Congress in Joint Session on February 11, 1918)”. gwpda.org. 11. 2. 1918. Pristupljeno 5. 9. 2014. 
  10. ^ See: Clause 3 of the Atlantic Charter reads: "Third, they respect the right of all people to choose the form of government under which they will live; and they wish to see sovereign rights and self government restored to those who have been forcibly deprived of them" then became one of the eight cardinal principal points of the Charter all people had a right to self-determination.
  11. ^ „Self-Determination”. Oxford Public International Lawdoi=10.1093/law:epil/9780199231690/e873. 
  12. ^ „United Nations Trust Territories that have achieved self-determination”. Un.org. 1960-12-14. Arhivirano iz originala 2009-10-31. g. Pristupljeno 2012-03-04. 
  13. ^ a b v Betty Miller Unterberger, "Self-Determination", Encyclopedia of American Foreign Policy, 2002.
  14. ^ „Merriam-Webster online dictionary”. Merriam-webster.com. Pristupljeno 2012-03-04. 
  15. ^ Hecher, Michael; Borland, Elizabeth (2001). „National Self-Determination: The Emergence of an International Norm” (na jeziku: engleski). Russell Sage Foundation. 
  16. ^ Spielvogel, Jackson (11. 1. 2008). Western Civilization: Volume II: Since 1500. Cengage Learning. str. 767. ISBN 978-0-495-50287-6. 
  17. ^ Chimène Keitner, Oxford University, Self-Determination: The Legacy of the French Revolution Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2020), paper presented at International Studies Association Annual Meeting, March 2000.
  18. ^ "Self-Determination Not a New Expedient; First Plebiscite Was Held in Avignon During the French Revolution—Forthcoming Book Traces History and Growth of the Movement", New York Times, July 20, 1919, 69.
  19. ^ Benner, Erica (1995). Really Existing Nationalisms: A Post-communist View from Marx and Engels. Oxford University Press. str. 188. ISBN 978-0-19-827959-4. 
  20. ^ „What Is Meant By The Self-Determination of Nations?”. Marxists.org. Pristupljeno 2012-03-04. 

Literatura uredi

  • Rudolf A. Mark, "National Self-Determination, as Understood by Lenin and the Bolsheviks." Lithuanian Historical Studies (2008), Vol. 13, p 21–39.
  • Abulof, Uriel and Cordell, Karl (eds.) (2015). Special Issue: Self-determination—A Double-edged Principle, Ethnopolitics 14(5).
  • Danspeckgruber, Wolfgang F., ed. The Self-Determination of Peoples: Community, Nation, and State in an Interdependent World, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2002.
  • Danspeckgruber, Wolfgang F., and Arthur Watts, eds. Self-Determination and Self-Administration: A Sourcebook, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 1997.
  • Allen Buchanan, Justice, Legitimacy, and Self-Determination: Moral Foundations for International Law (Oxford Political Theory), Oxford University Press, USA, 2007.
  • Annalisa Zinn, Globalization and Self-Determination (Kindle Edition), Taylor & Francis, 2007.
  • Marc Weller, Autonomy, Self Governance and Conflict Resolution (Kindle Edition), Taylor & Francis, 2007.
  • Valpy Fitzgerald, Frances Stewart, Rajesh Venugopal (Editors), Globalization, Violent Conflict and Self-Determination, Palgrave Macmillan, 2006.
  • Joanne Barker (Editor), Sovereignty Matters: Locations of Contestation and Possibility in Indigenous Struggles for Self-Determination, University of Nebraska Press, 2005.
  • David Raic, Statehood and the Law of Self-Determination (Developments in International Law, V. 43) (Developments in International Law, V. 43), Springer, 2002.
  • Y.N. Kly and D. Kly, In pursuit of The Right to Self-determination, Collected Papers & Proceedings of the First International Conference on the Right to Self-Determination & the United Nations, Geneva 2000, Clarity Press, 2001.
  • Antonio Cassese, Self-Determination of Peoples: A Legal Reappraisal (Hersch Lauterpacht Memorial Lectures), Cambridge University Press, 1999.
  • Percy Lehning, Theories of Secession, Routledge, 1998.
  • Hurst Hannum, Autonomy, Sovereignty, and Self-Determination: The Accommodation of Conflicting Rights, University of Pennsylvania Press, 1996.
  • Temesgen Muleta-Erena, The political and Cultural Locations of National Self-determination: The Oromia Case, Oromia Quarterly, Vol. II, No. 2, 1999. ISSN 1460-1346.

Spoljašnje veze uredi

 
Samoopredeljenje na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Самоопредељење&oldid=27549391”