Severni krstaški ratovi

Severni krstaški ratovi ili Baltički krstaški ratovi, nazivi su za krstaške ratove preduzimane od strane hrišćanskih kraljeva Danske, Poljske, Švedske, Livonije i vitezova Tevtonskog reda protiv paganskih naroda severne Evrope koji su uglavnom naseljavali južne i istočne obale Baltičkog mora. Švedski i nemački katolički pohodi protiv ruskih pravoslavaca takođe se ponekada smatraju delom severnih krstaških ratova.

Severni krstaški ratovi tokom 13. i 14. veka

Neki od tih ratova nazivali su se krstaškim za vreme srednjeg veka, ali drugi, uključujući većinu švedskih, nazvani su krstaškim ratovima tek od strane romantičkih nacionalističkih istoričara iz 19. veka. Istočnobaltički svet transformiran je vojnim osvajanjem: prvo su Livonci, Latgali i Estonci, a potom Semigalci, Kuronci, Prusi i pravi Finci, Tavastijci i Karelijanci pobeđeni, prisilno kršteni, okupirani i ponekada istrebljeni od strane grupa Danaca, Nemaca i Šveđana.

Pozadina

Službeni početak severnih krstaških ratova bio je poziv pape Celestina III 1193. godine. Međutim, hrišćanska kraljevstva Skandinavije, Poljske i Svetog rimskog carstva već ranije su se počeli pomerati kako bi potlačili svoje paganske susede. Nehrišćanski narodi koji su bili predmet pohoda u različitim vremenima bili su:

• polabijski Vendi, Lužički Srbi i Obodriti između reka Laba i Odra (od strane Sasa, Danaca i Poljaka, počevši sa Vendskim krstaškim ratom 1147. godine)
• narodi (današnje) Finske 1154. (jugozapadna Finska), 1249? (Tavastija) i 1293. (Karelija) (Švedski krstaški ratovi, iako je pokrštavanje počelo ranije),
• Livonci, Latgali, Selonci i Estonci (od strane Nemaca i Danaca, 1193–1227),
• Semigalci i Kuronci (1219–1290),
• Stari Prusi,
• Litvanci i Žemajtije (od strane Nemaca, bezuspešno, 1236–1316).

Severne države za vreme 13. i ranog 14. veka

---

  Norveška

  Švedska od 1330-ih do 1350-ih

  Danska

  Osvojeno od strane Danske 1219.

  Livonija pre 1343.

Oružani sukobi između baltofinskih naroda, baltičkih naroda i Slavena koji su živeli na baltičkim obalama i njihovih saskih i danskih suseda na severu i jugu bili su česti nekoliko vekova pre krstaškog rata. Prethodne borbe su većinom bile izazvane pokušajima uništavanja zamaka i pomorskih trgovačkih ruta i zadobijanja prednosti u regiji, a krstaški rat je u biti nastavio taj uzorak sukoba, iako sada nadahnut i propisan od strane pape i proveden od strane papinskih vitezova i naoružanih monaha.

Istorija

Za početak Severnih krstaških ratova obično se uzima 1193. godina tokom pontifikata pape Celestina III. Međutim, napadi hrišćana na paganske narode oko Baltičkog mora započeli su ranije. U Severne krstaške ratove se ubrajaju:

• Vendski krstaški rat (deo Drugog krstaškog rata)
• Švedski krstaški ratovi
• Livonski krstaški rat
• Pruski krstaški rat

Vendski krstaški rat

Glavni članak: Vendski krstaški rat

Pohodi su počeli sa Vendskim krstaškim ratom iz 1147. protiv Slovena Polabije (ili „Venda”) na području današnje severne i istočne Nemačke. Taj krstaški rat odvijao se u isto vreme kada i Drugi krstaški rat u Svetoj Zemlji i nastavljao se povremeno do 16. veka.

Livonski krstaški rat

Glavni članak: Livonski krstaški rat

Do 12. veka narodi koji su nastanjivali zemlje koje su sada poznate kao Estonija, Latvija i Litvanija formirale su paganski klin između sve moćnijih suparničkih hrišćanskih država - pravoslavne crkve na istoku i katoličke crkve na zapadu. Razlika u veroispovestima bio je jedan od razloga zbog kojeg još uvek nisu bile uspešno preobraćene. U periodu dužem od 150 godina do dolaska nemačkih krstaša na te prostore, Estoniju su ruske kneževine napale trinaest puta, takođe i danske i švedske. Estonci su sa svoje strane pljačkali Dansku i Švedsku. Bilo je miroljubivih pokušaja nekih katolika da preobrate Estonce, počevši sa misijama koje je 1045-1072 poslao Adalbert, arhiepiskop Bremena. Međutim, smatra se da su ti miroljubivi pokušaji imali samo ograničen uspeh.

Pohod protiv Livonaca (1198–1212)

Monah po imenu Majnhard je krećući se u osvit putovanja koja su nemački trgovci tada poduzimali i sledeći stare trgovačke rute Vikinga 1180. godine dospeo do ušća reke Dvine u današnjoj Letoniji, a 1186. odabran je za biskupa. Papa Celestin III proglasio je krstaški rat protiv baltičkih neznabožaca 1195. godine, što je ponovio papa Inoćentije III, te je 1198. krstaški pohod predvođen Majnhardovim naslednikom, biskupom Bertholdom od Hanovera, dospeo u Livoniju (deo današnje Letonije koji okružuje Riški zaljiv). Iako su krstaši pobedili u prvoj bici, biskup Berthold smrtno je ranjen i krstaši su bili odbijeni.

Albert od Rige je 1199. poslan od strane arhiepiskopa Hartviga II od Bremena da pokrsti baltičke zemlje. Do vremena kada je Albert preminuo, 30 godina kasnije, osvajanje i službeno pokrštavanje današnje Estonije i severne Letonije bilo je gotovo. Albert je počeo svoj zadatak obilaženjem carstva, propovijedanjem krstaškog rata protiv baltičkih zemalja, a u tome mu je pomagala papinska bula koja je navela da je borba protiv baltičkih neznabožaca bila na istom nivou kao i učestvovanje u krstaškom ratu u Svetoj Zemlji. Iako se iskrcao na ušću Dvine 1200. sa samo 23 broda i 500 vojnika, biskupovi napori osigurali su konstantan dotok regruta. Prvi su krstaši su obično dolazili da se bore tokom proleća, a vraćali su se kući u jesen. Kako bi se osiguralo stalno vojno prisustvo, 1202. je osnovano Livonijsko bratstvo mača. Njihovo osnivanje od strane biskupa Alberta na pijaci u Rigi 1201. g. privuklo je građane iz carstva i usledilo je ekonomsko blagostanje. Na Albertov zahtev, papa Inoćentije III je posvetio baltičke zemlje Devici Mariji kako bi popularizovao regrutovanje u svoju vojsku, te se naziv „Marijina Zemlja” zadržao i danas. To se vidi u jednom od naziva koji su se tada koristili za Livoniju, Tera Marijana (Zemlja Svete Marije).

Ruševine zamka u Siguldi

Krstaši su 1206. potčinili livonsku tvrđavu u Turajdi na desnoj obali reke Guja, drevne trgovačke rute prema severozapadnoj Ruteniji. Kako bi preuzeli kontrolu nad levom obalom Guje, u Siguldi je pre 1210. sagrađen kameni zamak. Do 1211. livonska provincija Metsepol (sada Limbaži okrug) i mešana livonsko-latgalijska naseljena zemlja Idumea (sada Straup) preobraćene su na rimokatoličku veru. Poslednja bitka protiv Livonaca bila je opsada gradine Satezele u blizini Sigulde 1212. godine. Livonci, koji su plaćali danak Istočnoslovenskoj kneževini Polok, prvobitno su smatrali Nemce korisnim saveznicima. Prvi istaknuti kršteni Livonac bio je njihov vođa, Kaupo od Turajde. Kako se nemački zahvat stezao, Livonci su se bunili protiv krstaša i hrišćanskog poglavara, ali su zaustavljeni. Kaupo od Turajde je ostao saveznik krstaša do svoje smrti u Bici na dan sv. Mateje 1217. godine.

Nemački krstaši su regrutovali tek pokrštene livonske ratnike kako bi oni učestvovali u njihovim pohodima protiv Latgala i Selonaca (1208–1209), Estonaca (1208–1227) i protiv Semigalaca, Žemajtija i Kuronaca (1219–1290).

Pohod protiv Latgala i Selonaca (1208–1224)

Nakon potlačivanja Livonaca, krstaši su usmerili pažnju na latgalske kneževine na istoku, duž reka Guja i Dvina. Vojni savez iz 1208. i kasnije preobraćanje kneževine Talava sa grčkog pravoslavlja na rimokatoličanstvo bilo je jedino mirno potlačivanje baltičkih plemena za vreme nordijskih krstaških ratova. Vladar Talave, Talivaldis (Talibaldus de Tolowa), postao je najodaniji saveznik nemačkih krstaša protiv Estonaca, a umro je kao katolički mučenik 1215. godine. Rat protiv latgalskih i selonskih zemalja duž toka Dvine počeo je 1208. okupacijom Pravoslavne kneževine Koknese i selonske gradine Selpils. Pohod je nastavljen 1209. sa napadom na Pravoslavnu kneževinu Jersika (poznatu kao Lettia), koju su krstaši optužili za savezništvo sa litvanskim paganima. Nakon poraza, kralj Jersike, Visvaldis, je postao vazal biskupa Livonije i dobio je deo njegove zemlje (južna Latgalija) kao feud. Selonsko utvrđenje Selpils nakratko je bila sedište Selonske episkopije (1218–1226), a onda je dospelo pod upravu Livonskog reda. Tek su 1224. godine, podelom grofovija Talava i Adzele između biskupa Rige i Braće mača, latgalske zemlje konačno su došle u posed nemačkih osvajača. Teritorija pređašnje Kneževine Jersika podeljena je između biskupa Rige i Livonskog reda 1239. godine.

Pohod protiv Estonaca (1208–1224)

Kuresarska tvrđava u Estoniji, konstruisana od strane Teutonskog reda

Do 1208. Nemci su bili dovoljno snažni da započnu operacije protiv Estonaca, koji su tada bili podeljeni na osam većih i nekoliko manjih grofovija koje su vodili starešine sa ograničenom međusobnom saradnjom. Ratne grupe različitih strana su 1208-27 divljale kroz livonske, sevenolatgalske i estonske grofovije, pri čemu su Livonci i Latgalci obično bili saveznici krstaša, a Kneževine Polok i Pskov saveznici različitih strana u različitim periodima. Gradine, koje su bili ključni centri estonskih grofovija, bile su pod opsadom i zauzimane mnogo puta. Primirje između strana već umornih od ratovanja uspostavljeno je na period od tri godine (1213–1215) i pokazalo se generalno povoljnije za Nemce, koji su učvrstili svoju političku poziciju, dok Estonci nisu mogli da razviju svoj sistem labavih saveza u centralizovanu državu. Livonski vođa Kaupo ubijen je u bici blizu Viljandija (Felin) 21. septembra 1217. godine, ali je ta bitka bila težak poraz za Estonce, čiji je vođa, Lembitu, takođe ubijen. Od 1211. njegovo je ime zadobilo pažnju nemačkih hroničara koji su ga naveli kao istaknutog estonskog starešinu, te je postao centralna ličnost estonskog otpora.

Hrišćanska kraljevstva Danska i Švedska takođe su bila pohlepna za osvajanjima na istočnim obalama Baltika. Iako su Šveđani napravili samo jedan neuspešan prepad u zapadnoj Estoniji 1220. godine, danska flota pod vođstvom kralja Valdemara II od Danske iskrcala se u estonskom gradu Lindanise (današnji Talin) 1219. godine. Nakon Bitke kod Lindanise Danci su osnovali utvđenje, koju su Estonci opkolili 1220. i 1223. godine, ali se ona održala. Na kraju je čitava severna Estonija došla pod dansku kontrolu.

Literatura

• Christiansen, Erik (1997). The Northern Crusades. London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-026653-5. 
• Urban William L. (1994). The Baltic Crusade. Northern Illinois University Press. ISBN 978-0-87580-052-3. 
• Fajfrić, Željko (2006). Istorija krstaških ratova. Sremska Mitrovica: Tabernakl. ISBN 978-86-85269-05-9. 
• Istorija srednjeg veka 2- A. D. Udaljcov, J. A. Kosminski i O. L. Vajnštajn
• Barraclough, Geoffrey (1984). The Origins of Modern Germany. New York: W. W. Norton & Company. str. 481. ISBN 0-393-30153-2. 
• Davies, Norman (1996). Europe: A History. Oxford: Oxford University Press. str. 1365. ISBN 0-06-097468-0. 
• Dragnea, Mihai. Divine Vengeance and Human Justice in the Wendish Crusade of 1147. Collegium Medievale 2016: Accessed April 20, 2018. http://ojs.novus.no/index.php/CM/article/view/1366/1351
• Fletcher, Richard. The Barbarian Conversion. New York: Henry Holt and Company, 1998.
• Herrmann, Joachim (1970). Die Slawen in Deutschland. Berlin: Akademie-Verlag GmbH. str. 530. 
• Murray, Alan V., ed. 2006. Crusades: An Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO, Accessed April 22, 2018.
• Phillips, Johnathan (2007). The Second Crusade: Extending the Frontiers of Christendom. New Haven, London: Yale University Press.

Spoljašnje veze

• Northern Crusades, article about the crusades from Ancient History Encyclopedia