Sentimentalizam (književnost)

KNjIŽEVNOST

antika helenska književnost rimska književnost srednjovekovna renesansa trečento petrarkizam barok rokoko klasicizam novi vek prosvetiteljstvo sentimentalizam preromantizam romantizam realizam nadrealizam naturalizam parnasizam simbolizam impresionizam modernizam postmodernizam savremena

Sentimentalizam je književni pravac koji je dominirao između 1730. i 1780. godine, najviše u Engleskoj, da bi se tokom druge polovine 18. veka razvio i u dugim evropskim književnostima. U Engleskoj književnosti ovaj pravac se naziva još i književnošću osećajnosti (engl. literature of sensibility), a kasnije se uz određene pojave razvija u predromantizam. U Nemačkoj je takođe prihvaćen pod nazivom osećajnost (nem. Empfindsamkeit) i prethodi nemačkoj varijanti predromantizma koja se naziva Šturm und Drang (bujnost i plahovitost - pokret je dobio ime prema istoimenoj drami Fridriha Maksimilijana Klingera, a pojavljuje se kao reakcija na racionalizam koji je bio dominantan u klasicizmu i prosvećenosti).

Engleska građanska revolucija u 18. veku (niz oružanih sukoba koji su se odigrali u Engleskoj krajem 17. veka, a čiji je uzrok sukob između kralja Karla I i engleskog parlamenta) poljuljala je veru u mogućnost racionalnog uređivanja države, kao i veru u filozofiju racionalizma, koja veliča razum i preporučuje potiskivanje emocija kao jedini put ka vrlini. Sentimentalizam nastaje i kao pobuna protiv stavova Tomasa Hobsa, iznetih u njegovom delu „Levijatan“ (1651), koji proklamuje ideju po kojoj su osnovni pokretači ljudskog ponašanja sebični interesi i želja za moći. Odbacujući racionalizam kao nepotpunu filozofiju koja zapostavlja dve značajne sfere čovekovog duhovnog života - emociju i intuiciju; sentimentalizam kao književni izraz zrelog prosvetiteljstva pod uticajem stavova Žan Žak Rusoa neguje doktrinu da je dobrota urođeno svojstvo čoveka, da je čovekova priroda u osnovi dobronamerna i da moralni razvoj treba da se zasniva na proživljavanju osećanja empatije, tj. saosećanja sa tuđom srećom ili nesrećom.

Sentimentalizam je zastupao ideju da je sreća u samom čoveku, a da bi se postiglo zadovoljstvo sobom treba težiti dobrom, što je ujedno najviši cilj. Put ka vrlini sentimentalizam je video u ljudskim emocijama, maštu je isticao kao suštinu književnog stvaranja. Shodno ovim stavovima poetika sentimentalizma je proklamovala stvaranje knjiženih dela čiji će osnovni cilj biti da izražavaju čovekove intimne težnje i osećanja i da kod čitalaca probude empatiju, odnosno saživljavanje.

Književna dela sentimentalizma negovala su subjektivan izraz, otuda je česta upotreba forme dnevnika, pisma, ispovesti i sl.

Sentimentalizam je u evropskoj književnosti dao više pisaca i dela. Tako su poznata dela Manon Lako od Prevoa, Nova Heloiza od Rusoa, Jadi mladog Vertera od Getea. Predstavnik ovog pravca u našoj književnosti je Milovan Vidaković sa romanom Usamljeni junoša.

Ovaj pravac se vremenom pretvorio u predromantizam, a sa predromantizmom započinje razaranje klasicizma, njegovih krutih pravila, naročito kada je u pitanju drama, njena tri jedinstva i podela na činove.