Сладун
Sladun (lat. Quercus frainetto) je vrsta visokog listopadnog drveta iz roda hrastova. Narodni nazivi za sladun su i blagun, granica, krupna granica, ploskač.
| Sladun | |
|---|---|
| |
| grana sa listovima | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Tip: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Sekcija: | |
| Vrsta: | Q. frainetto
|
| Binomno ime | |
(Ten. 1813)
| |
| |
| Rasprostranjenost vrste | |
| Sinonimi | |
|
Spisak
| |
Rasprostranjenost uredi
Sladun je drvo jugoistočne Evrope i jednog dela Male Azije. Po svom arealu pripada balkanskom flornom elementu, sa težištem na prostoru nekadašnje Mezije (Srbija i Bugarska). U Evropi dopire na sever do tromeđe Mađarske, Rumunije i Ukrajine, a na jug do Peloponeza. Ima ga ponegde i u južnoj Italiji. Dopire na istok do Besarabije.[1]
Sladun u Srbiji uredi
U Srbiji Sladun ulazi u sastav klimatogene zajednice hrastovog pojasa, odnosno šuma sladuna i cera (Quercetum frainetto - cerris Rudski 1949). Ova zajednica pokriva velike površine naše zemlje (Šumadija), šireći se prema Bosni, Crnoj Gori, Makedoniji i Bugarskoj.[1] Činjenica da je sladun daleko cenjeniji kao tehničko drvo od cera uticala je da bude više i sečen.[2]
Izgled uredi
Sladun raste u visinu do 30 m i dostiže debljinu debla do 1 m. Već posle 5 godina na mladim stablima počinje a se javlja mrtva kora. Kora je tanja nego kod lužnjaka, svetlije boje i obično sa uzdužnim i poprečnim plitkim pukotinama. Mlade grančice su relativno debele i dlakave. Sladun razvija široku i prilično gustu, okruglastu krošnju.[1][2]
Pupoljci su krupni, dlakavi. Nagomilani su na vrhu grana, kao i lišće. Listovi su prosti, na granama naizmenično raspoređeni. Krupni su, obrnuto jajasti, dugi do 20-30 cm, pri osnovi srcasti ili uvasti, na vrlo kratkim (3-8 cm) dlakavim peteljkama. Obod je duboko režnjevit, sa 6-10 simetričnih režnjeva koji se smanjuju prema vrhu. Naličje lista je meko maljavo.[3][1][3]
Cvetovi su jednopolni. Muške rese su dosta dugačke, do 12 cm, retko maljave. Ženski cvetovi su maljavi i sede na zajedničkoj kratkoj dršci. Cveta u aprilu-maju.[3][1]
Plodovi su nagomilani na vrhovima grana, kao i listovi. Žir je jajast, dug 15-30 cm, 2-3 puta duži od kupule, na kratkoj dršci. Kupula je poluloptasta, ima sive, prilegle, dlakave ljuspe, koje pri vrhu prelaze obod. Sazreva u oktobru iste godine.[3][1] Obilno rađa svakih 5-8 godina.[4]
-
Kora -
Lice lista -
Naličje lista -
Cvetovi i listovi grupisani na vrhu grana -
Plodovi i listovi
Stanište uredi
Sladun se penje do 1.000 m n.v. Uglavnom raste na dubljim i dosta suvim zemljištima, kakva su gajnjača, smonica ali i pseudoglej sa kiselom reakcijom. Kserotermna je vrsta prelaznog područja između istočnog Mediterana i jugozapadnih stepa. Ima dobru izdanačku snagu i najveći broj zabrana sa sladunom je izdanačkog porekla.[1]
Upotreba uredi
Drvo uredi
Drvo sladuna je jedričavo, godovi markantni, prstenasto porozni. Boja drveta beljike žućkasta, a srčevine žućkasto smeđa. Drvo hrasta sladuna daleko je cenjenije od cerovog. Teško se cepa, vrlo je tvdo i trajno, vrlo jako raspucava. [2][5] Kao i ostale vrste iz roda hrastova i sladun je cenjeno tehničko drvo i ima široku primenu. Zbog svojih estetskih i mehaničkih svojstava i trajnosti koristi se u oblom stanju ili kao rezana građa i furnir. U oblom stanju koristi se kao rudničko drvo i za proizvodnju železničkih pragova. Rezana građa hrasta sladuna ima široku primenu u građevinarstvu, za proizvodnju nameštaja i građevinske stolarije. Dobro se rezbari, pa se koristi i za umetničko izražavanje. Drvo hrasta sladuna se nešto manje ceni od drveta hrasta lužnjaka.[6]
Plod - žir uredi
Poznato je da je u doba vladavine Kneza Miloša Obrenovića tzv. "žirenje svinja" bio jedan od najčešćih načina ekstenzivnog tova svinja u Srbiji, u hrastovim i bukovim šumama.[7] Danas je ovakva vrsta ishrane naročito popularna u organskoj poljoprivredi.
Hrastov žir upotrebljavao se i u ljudskoj ishrani od najdavnijih vremena. Utvrđeno je da su se žirovi lužnjaka i kitnjaka koristili u ishrani još u neolitu. Žir mnogih vrsta hrastova, pa tako i sladuna, bogat je skrobom, šećerom, belančevinama, mastima, smolom i taninom. Jestivost žirova zavisi upravo od sadržaja tanina u njima. Veliki sadržaj tanina rezultira gorkim ukusom plodova i ograničava njihovu upotrebu u ljudskoj ishrani. Sladun spada u vrste čiji žir ima mali sadržaj tanina, a dosta skroba. Žir i danas koriste u ishrani pobornici prirodne ishrane, a može se koristiti pečen poput pitomog kestena, kao pire, samleven u brašno kao dodatak hlebu ili pržen i mleven kao zamena za kafu. U Nemačkoj je i danas poznat izraz "žirova kafa" (Eichelkaffe).[8]
Medljika uredi
Hrast sladun je medonosna vrsta. Posebno je značajan kao izvor medljike (medljikovac, medun, engl. honeydew honey), posebne vrste meda koji stvaraju pčele od tzv. medne rose koja se luči sa živih delova biljaka. To lučenje mogu izazvati insekti koji sišu biljne sokove (npr. biljne vaši), odnosno to su njihovi ili biljni sekreti nastali kao reakcija na oštećivanje pupoljaka, listova, četina ili grana, ali može biti i fiziološka pojava bez posredovanja drugih insekata između biljke i pčele. Upravo je kod hrasta sladuna ovaj drugi izvor medljike. U procesu rasta i zrenja žira sladuna dolazi do lučenja slatkog, prozirnog biljnog soka iz samih žirova. Biljni sok koji hrani seme započinje curiti uz kutikulu žira, često uz stvaranje pene. Svaki pojedini žir "medi" po nekoliko dana, a s obzirom da ne "mede" svi žirovi istovremeno ova pojava može trajati i do 2 meseca, tokom jula i avgusta. Medljika je delotvoran antioksidans, što joj, zbog sposobnosti vezanja slobodnih radikala, osigurava značajno mesto u ishrani. Osim toga medljika se sporije apsorbuje intestinalnom traktu čoveka i zbog toga manje agresivno deluje na žive ćelije ljudskog organizma, što joj u pogledu lekovitosti dajeizvesnu prednost u odnosu na cvetni med.[4]
Značaj u ozelenjavanju uredi
Na zelenim površinama se koristi slično ostalim vrstama hrastova.
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e Vukićević, Emilija (2005). Dekorativna dendrologija (2 izd.). Beograd: Privredno finansijski vodič. str. 272—304.
- ^ a b v Šumarska enciklopedija. 1, A-Kos. Zagreb: Grafički zavod Hrvatske. 1959. str. 79.
- ^ a b v g Lanzara, Paola (1982). Drveće. Zagreb: Mladinska kwiga.
- ^ a b Krakar, Davorin (2012). „Karakteristike meduna hrasta sladuna iz Požeške kotline”. Radovi Zavoda za znanstveni i umjetnički rad u Požegi. 1: 375—397. Pristupljeno 8. 2. 2016.
- ^ Šoškić, Borislav (jul—oktobar 2006). „Svojstva i upotreba hrastovog drveta Srbije” (PDF). Šumarstvo. 3: 109—124. Pristupljeno 21. 1. 2016.
- ^ Popović, Zdravko; Todorović, Nebojša (2007). „Svojstva drveta hrasta sladuna (Quercus conferta Kit.) iz manastirskih šuma hilandara”. Glasnik šumarskog fakulteta. 9 5: 145—154. Pristupljeno 2. 2. 2016.
- ^ Dušanović Pasello, Đorđo. „Žir kao dopunsko hranivo za životinje”. GAUS Agencija. Arhivirano iz originala 16. 09. 2020. g. Pristupljeno 02. 02. 2016.
- ^ Grlić, Ljubiša (1986). Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. Zagreb: August Cesarec. str. 83—85.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Grlić, Ljubiša (1986). Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. Zagreb: August Cesarec. str. 83—85.
- Šumarska enciklopedija. 1, A-Kos. Zagreb: Grafički zavod Hrvatske. 1959. str. 79.
- Lanzara, Paola (1982). Drveće. Zagreb: Mladinska kwiga.
- Vukićević, Emilija (2005). Dekorativna dendrologija (2 izd.). Beograd: Privredno finansijski vodič. str. 272—304.
Spoljašnje veze uredi
- QUERCUS FRAINETTO Tenore - pristupljeno 2. 2. 2016.
- Jelena Matijević: Posečena Šumadija, drveće otišlo u grede! - pristupljeno 2. 2. 2016.
- Medun hrasta sladuna Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. новембар 2020) - приступљено 8. 2. 2016.
