Solunsko carstvo
Solunsko carstvo (grč. Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης) je istoriografski naziv[1] za grčko-vizantijsku državu čije se sedište od 1224. do 1246. godine nalazilo u Solunu. Tvorac i najznačajniji vladar Solunskog carstva bio je Teodor Anđel Duka Komnin, gospodar Epira i Tesalije, koji je 1224. godine srušio krstašku Solunsku kraljevinu, nakon čega se U Solunu proglasio za cara. Time je stvoreno Solunsko carstvo koje je postalo suparnik Nikejskom carstvu u borbi za vizantijsko nasleđe. Glavni neprijatelj Solunskog carstva u borbi za prevlast u oblastima Makedonije i Trakije bilo je Drugo bugarsko carstvo.[2]
| Solunsko carstvo Solunsko carstvo | |||
|---|---|---|---|
 Solunsko carstvo oko 1230. godine. | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Prestonica | Solun | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | grčki | ||
| Religija | pravoslavlje | ||
| Politika | |||
| Oblik države | monarhija | ||
| — Car 1224-1242 Despot 1242-1246 |
Teodor Anđel Duka Komnin (1224–1230) | ||
| Manojlo Anđel (1230–1237) | |||
| Jovan Anđel (1237–1244) | |||
| Dimitrije Anđel (1244–1246) | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | srednji vek | ||
| — Osnivanje | 1224. | ||
| — Ukidanje | 1246. | ||
| — Status | Vazal Drugog bugarskog carstva (1230–1237) i Nikejskog carstva (1242–1246) | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
|
|||
Uspon Solunskog carstva bio je zaustavljen porazom od Bugara u bici kod Klokotnice (1230), u kojoj je car Teodor bio zarobljen i oslepljen. Vlast u Solunu preuzeo je njegov brat, despot Manojlo Anđel koji se takođe proglasio za cara, ali nije bio u stanju da spreči gubitak raznih teritorija koje je njegov brat ranije osvojio u Trakiji i Makedoniji. U isto vreme, osamostalio se i Epir pod vođstvom Mihajla II Anđela. Manojlo je vladao u Solunu sve do 1237. godine, kada se Teodor vratio iz zarobljeništva i postavio svoga sina Jovana Anđela za vladara, sa titulom cara. Jovan je 1242. godine morao da se odrekne carske titule, postavši despot i vazal Nikejskog carstva. Nakon Jovanove smrti (1244), vlast u Solunu preuzeo je njegov brat Dimitrije Anđeo, koji je kao despot vladao do 1246. godine, kada je Solunska država i konačno anektirana od strane Nikejskog carstva.[3]
Pozadina
urediNakon što je u Četvrtom krstaškom ratu osvojen Konstantinopolj, u aprilu 1204. godine, teritorija Vizantije je podeljena između krstaških vođa i Mletačke republike. Latinsko carstvo je uspostavljeno u Konstantinopolju, dok je većina severne i istočne kopnene Grčke pripala Solunskoj kraljevini pod vladavinom Bonifacija od Monferata.[4][5] Istovremeno, pojavile su se dve velike matične grčke države koje su se protivile Latinskom carstvu i zatražile vizantijsko nasledstvo, takozvano Nikejsko carstvo pod Teodorom I u Maloj Aziji, i takozvana Epirska despotovina u zapadnoj Grčkoj pod Mihajlom I Komninom, dok je treća država, takozvano Trapezuntsko carstvo, uspostavila nezavisnost na udaljenim obalama Ponta.[6][7] Mihajlo I Komnin Duka je ubrzo proširio svoju državu u Tesaliji, a njegov naslednik Teodor Anđel Duka Komnin je osvojio Solun u 1224. godini.[8][9]
Uspon i pad
urediZauzimanje Soluna, tradicionalno drugog grada vizantijskog carstva po značaju nakon Konstantinopolja, omogućilo je Teodoru da zatraži vizantijsku carsku krunu. Uz podršku episkopa iz svoje države, krunisan je za cara u Solunu od strane ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana. Tačan datum krunisanja nije poznat, prema nekim izvorima je u 1225. a prema drugim u 1227/1228.[10][11] Otvoreno iskazavši svoje carske ambicije, Teodor je svoje ciljeve usmerio prema Konstantinopolju. Samo su nikejski car Jovan III Duka Vatac, i bugarski car Jovan Asen II bili dovoljno snažni da mu se suprostave. U pokušaju da preduhitre Teodora, Nikejci su osvojili Hadrijanopolj od Latina 1225. godine, ali je Teodor brzo ušao u Trakiju i prisilio Nikejce da mu prepuste svoj evropski posed. Teodor je mogao da napadne Carigrad, ali je iz nepoznatih razloga odložio napad. U međuvremenu, Nikejci i Latini su izmirili svoje nesuglasice, a iako je bio formalno saveznik sa Teodorom, Jovan II Asen je takođe započeo pregovore o dinastičkom savezu između Latinskog carstva i Bugarske.[12] U 1230. godini Teodor je konačno pokrenuo pohod na Konstantinopolj, ali je neočekivano, umesto toga, odveo svoju vojsku severno u Bugarsku. U kasnijoj bici kod Klokotnice, Teodorova vojska je uništena, a on je zarobljen i kasnije oslepljen.[13][14]
Ovaj poraz naglo je umanjio moć Solunske carevine. Država izgrađena na brzom vojnom širenju kao i na sposobnost svog vladara, njena administracija nije bila u stanju da se izbori sa porazom. Njene teritorije u Trakiji, kao i veći deo Makedonije i Albanije, brzo su pripale Bugarima, koji su se istakli kao najmoćnija sila na Balkanu.[14][15] Teodora je nasledio njegov brat Manojlo Duka. Još uvek je kontrolisao okruženje Soluna kao i dinastičke posede u Tesaliji i Epiru, ali bio je primoran da postane Asenov vazal. [16] Manojlo takođe nije bio u stanju da spreči Mihajla II Komnin Duke, vanbračnog sina svog starijeg polubrata, Mihajla I, da se vrati iz egzila posle Klokotnice i preuzme kontrolu nad Epirom, gde je uživao značajnu podršku. Na kraju je Manojlo morao da prihvati činjenično stanje i prizna Mihajla II kao vladara Epira pod njegovim vazalstvom. Mihajlo je dobio titulu despota. Od samog početka Manojlovo sizerenstvo je bilo samo prividno i do 1236–1237. godine Mihajlo je delovao kao nezavistan vladar, zauzeo je Krf i izdavao povelje i zaključivao ugovore u svoje ime.[17]
Manojlova vladavina trajala je do 1237. godine, kada ga je Teodor svrgnuo u državnom udaru. On je oslobođen iz zarobljeništva i potajno se vratio u Solun nakon što je Jovan II Asen oženio njegovu kćerku Irinu. Kako je bio oslepljen, Teodor nije imao pravo da bude na prestolu i zato je krunisao svog sina Jovana Komnina Duke, ali je u suštini on vladao iz pozadine.[18][19] Manojlo je ubrzo pobegao u Nikeju, gde je obećao odanost Vatacu. Tako je 1239. godine Manojlu dozvoljeno da otplovi do Tesalije, gde je počeo okupljati vojsku kako bi marširao na Solun. Nakon što je zauzeo Larisu, Teodor mu je ponudio nagodbu, po kojoj će on i njegov sin zadržati Solun, Manojlo bi zadržao Tesaliju, dok bi drugi brat, Konstantin Komnin Duka, vladao Etolijom i Akarnijom, koje su bile u njegovom posedu od 1220-ih godina. Manojlo se složio i vladao je Tesalijom do svoje smrti 1241. godine, nakon čega je ubrzo zauzeo Mihajlo II.[20]
Potčinjenost Nikeji
uredi
Teodor je 1241. godine otišao u Nikeju kako bi potvrdio vazalstvo, ali tamo ga je Vatac držao zarobljenim, a naredne godine je krenuo sa svojom vojskom u Evropu i marširao na Solun. Vatac je morao da prekine kampanju i vrate se u Nikeju kada je primio vest o mongolskoj invaziji na Malu Aziju, ali je uspeo da obezbedi Jovanovu pokornost: u zamenu za odricanje od carske titule i priznanje nikejske vlasti, Jovanu je bilo dozvoljeno da ostane vladar Soluna sa titulom despota.[18][21]
Jovan je umro 1244. godine, a nasledio ga je njegov mlađi brat Dimitrije Anđeo Duka. Dimitrije je bio neozbiljan vladar koji je vrlo brzo postao nepopularan među svojim podanicima.[22] Jovan III Duka Vatac je 1246. godine još jednom pokrenuo pohod u Evropu. U tromesečnoj kampanji osvojio je veći deo Trakije, kao i veći deo Makedonije od Bugarske, koja je sada postala njegov vazal, dok je Mihajlo II takođe proširio svoju teritoriju u zapadnoj Makedoniji.[23] Nakon ovog izuzetnog uspeha, Vatac je krenuo prema Solunu, gde su vodeći građani već pripremali zaveru da svrgnu Dimitrija i predaju mu grad. Kada se Vatac pojavio pred gradom, Dimitrije je odbio da izađe i oda počast svome sizeranu, ali su nikejske pristalice unutar grada otvorile kapiju i pustile nikejsku vojsku. Solun je pripojen Nikejskoj carevini, a Andronik Paleolog je postavljen za upravnika grada. Dimitrije je poslan u ugodno progonstvo na posedu koji mu je dat u Maloj Aziji, a njegov otac je proteran u Voden.[18][24]
Posledice
urediMihajlo II iz Epira pokušao je da zauzme Solun i ponovo uspostavi snažnu zapadnu grčku državu koja je u stanju da se suprostavi Nikeji za prevlast i vizantijsko carsko nasleđe. Prvi napad 1251–1253. godine, ohrabren od strane starog Teodora Komnina Duke, nije uspeo, i Mihajlo je bio primoran da se povuče. To nije odvratilo Mihajla, koji je 1257. godine tražio savezništvo sa drugim silama protiv rastuće pretnje Nikeje, uključujući latinsku Ahajsku kneževinu i sicilijanskog kralja Manfreda. Mihajlove ambicije su propale u Pelagonijskoj bici 1259. godine. Nakon Pelagonije, čak su Epir i Tesalija bili nakratko okupirani od strane Nikeje. Što je još važnije, pobeda je otvorila put nikejskom zauzimanju Carigrada 15. avgusta 1261. godine, i obnovi Vizantijskog carstva pod dinastijom Paleologa.[25][26]
Vladari
urediSpisak vladara dinastije Komninoduke u Solunu:
- Teodor Anđel Duka Komnin (1224–1230., krunisan za cara između 1225/1227)
- Manojlo Duka (1230–1237., krunisan za cara između 1235/1237)
- Jovan Komnin Duka (1237–1242. kao car, 1242–1244. kao despot)
- Dimitrije Anđeo Duka (1244–1246. kao despot)
Reference
uredi- ^ e.g. Finlay 1877, str. 124ff.,Vasiliev 1952, str. 522, Bartusis 1997, str. 23, Magdalino 1989, str. 87.
- ^ Ostrogorski 1969, str. 406.
- ^ Ostrogorski 1969, str. 409-410.
- ^ Nicol 1993, str. 8–12.
- ^ Fine 1994, str. 62–65.
- ^ Nicol 1993, str. 10–12.
- ^ Hendy 1999, str. 1, 6.
- ^ Nicol 1993, str. 12–13.
- ^ Fine 1994, str. 112–114, 119.
- ^ Nicol 1993, str. 13, 20.
- ^ Fine 1994, str. 119–120.
- ^ Fine 1994, str. 122–124.
- ^ Fine 1994, str. 124–125.
- ^ a b Nicol 1993, str. 13, 22.
- ^ Fine 1994, str. 125–126.
- ^ Fine 1994, str. 126–128.
- ^ Fine 1994, str. 128.
- ^ a b v Nicol 1993, str. 22.
- ^ Fine 1994, str. 133.
- ^ Fine 1994, str. 133–134.
- ^ Fine 1994, str. 134.
- ^ Fine 1994, str. 157.
- ^ Fine 1994, str. 156.
- ^ Fine 1994, str. 157–158.
- ^ Fine 1994, str. 157–165.
- ^ Nicol 1993, str. 24, 28–29, 31–36.
Literatura
uredi- Kisas, Sotirios (1978). „O vremenu sklapanja braka Stefana Radoslava sa Anom Komninom”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 18: 131—139.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Ferjančić, Božidar (1960). Despoti u Vizantiji i južnoslovenskim zemljama (PDF). Beograd: Naučno delo.
- Ferjančić, Božidar (1974). Tesalija u XIII i XIV veku. Beograd: Vizantološki institut.
- Ferjančić, Božidar; Maksimović, Ljubomir (1998). „Sveti Sava i Srbija između Epira i Nikeje”. Sveti Sava u srpskoj istoriji i tradiciji. Beograd: SANU. str. 13—25.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Nicol, Donald M. (1984) [1957]. The Despotate of Epiros 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages (2. expanded izd.). Cambridge University Press.
- Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press.
- John Van Antwerp, Fine (1994). The Late Medieval Balkans. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Finlay, George (1877). A History of Greece: Mediaeval Greece and the empire of Trebizond, A.D. 1204–1461. Clarendon Press.
- Hendy, Michael F. (1999). Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Volume 4: Alexius I to Michael VIII, 1081–1261 – Part 1: Alexius I to Alexius V (1081–1204). Washington, District of Columbia: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
- Magdalino, Paul (1989). „Between Romaniae: Thessaly and Epirus in the Later Middle Ages”. Ur.: Arbel, Benjamin; Hamilton, Bernhard; Jacoby, David. Latins and Greeks in the Eastern Mediterranean After 1204. Frank Cass & Co. Ltd. str. 87—110.
- Vasiliev, Alexander A. (1952). History of the Byzantine Empire, 324–1453. University of Wisconsin Press.
- Bredenkamp, François (1996). The Byzantine Empire of Thessaloniki (1224–1242). Thessaloniki: Thessaloniki History Center.
- Stavridou-Zafraka, Alkmini (1999). „The Empire of Thessaloniki (1224–1242). Political Ideology and Reality”. Vyzantiaka. 19: 211—222.