Srem u Narodnooslobodilačkoj borbi

Ovaj članak je deo članaka vezanih za Vojvodinu u NOB, od 1941. do 1945.

U kratkotrajnom Aprilskom ratu 1941. godine Vojvodinu su okupirale nemačke i mađarske fašističke snage: nemački 41. motorizovani korpus 12. armije, prikupljen u Temišvaru pregazio je Banat; delovi 4. i 5. pešadijskog i 1. oklopnog korpusa mađarske „Južne vojske“ okupirali su Bačku i Baranju; nemački 46. motorizovani korpus 2. armije prešao je svojim delovima i okupirao Srem.

Oslobođena partizanska teritorija u Sremu krajem 1942. godine

Spomen-park Dudik u blizini Vukovara posvećen pripadnicima NOB-a i ubijenim civilima deportovanim iz Srema

Spomen-obeležje Sremski front

Odmah posle okupacije, okupatori su rasparčali teritoriju Vojvodine na tri dela: Bačka i Baranja su pripale Hortijevoj Mađarskoj; Banat je je stavljen pod upravu domaćih Nemaca (folksdojčera) u sklopu Aćimovićeve, a kasnije Nedićeve kvinsliške vlade u Srbiji; Srem je okupiran od Nezavisne Države Hrvatske.

U periodu priprema za ustanak, partijska organitaciju Vojvodini pod rukovodstvom PK KPJ, na čijem se čelu tada nalazio narodni heroj Žarko Zrenjanin, uporno je sledila političku liniju CK KPJ i gen. sekretara Tita i realizovala partijske odluke majskog savetovanja KPJ u Zagrebu. Nastavila je rad na učvršćenju i omasovljenju partije i SKOJ-a i razvijala delatnost komunista i skojevaca na jačanju antifašističkog fronta svih naroda i narodnodti. Stvarala je mrežu vojnih komiteta i štabova, mesnih desetina, diverzantskih i udarnih grupa. Organizovala je prikupljanje oružja, opreme i sanitetskog materijala. A kada je 4. jula 1941. godine, na sednici Politbiroa CK KPJ, doneta odluka i upućen poziv svim narodima i narodnostima Jugoslavije na oružanu borbu protiv okupatora, partijska organizacija u Vojvodini je stvorila partizanske odrede i dala im zadatak da počnu sa napadima na neprijateljske posade i kolone; da pale žito i kudelju; da ruše i razaraju drumske i železničke komunikacije; da uništavaju neprijateljske transporte i živu silu.

Ta borba od ustaničkih dana u julu 1941. godine nije se razvijala ravnomerno. Najpre je počela i bila najširih razmera u Banatu. Četrnaest partizanskih odreda i nekoliko partizanskih grupa, izveli su u periodu jul-septembra 1941. godine više od 90 različitih akcija. Oštetili su nekoliko železničkih kompozicija, porušili više mostova, posekli oko 200 telefonsko-telegrafskih stubova, spalili više od 200 vagona kudelje i oko 70 jutara žita; ubili izvestan broj neprijatljskih vojnika i zaplenili njihovo oružje i opremu.

U Bačkoj su borbu protiv okupatora i kvinsliga povele brojne mesne desetine, udarne i diverzantske grupe u kojima je uoči ustanka bilo nekoliko hiljada ljudi i žena, među njima veliki broj omladinaca i omladinki. Najbrojnije i najmasovnije desetine nalazile su se u Šajkaškoj, a zatim u gradovima: Novom Sadu, Somboru, Starom Bečeju i drugim. Neke od tih desetina se u toku pokretanja i razvoja ustanka grupišu u partizanske odrede: Novosadski, Kisački, Petrovaradinski, Žabaljski, Čuruški, Đurđevački i Prvi šajkaški NOP odred. Svi ti odredi, grupe i desetine izveli su u periodu jul-decembar 1941. godine više od 50 većih i manjih akcija: paljenje žita i kudelje u rejonu Novog Sada, Čuruga, Žablja, Starog Bečeja, Subotice, Vrbasa, Kule, Sombora, Apatina, Bačke Palanke, sečenje telegrafsko-telefonskih stubova i žica; sabotaže i diverzije po fabrikama; likvidacije neprijateljskih vojnih i civilnih funkcionera.

Prve akcije sremskih partizana bile su oslobođenje grupe drugova iz zatvora u Bešanovačkom Prnjavoru i bekstvu 32 politička zatvorenika iz zatvora u Sremskoj Mitrovici. Već početkom septembra 1941. godine u Sremu su obrazovani Fruškogorski i Podunavski NOP odred, jačine oko 70 dobro naoružanih boraca. Sem toga i u mesne desetine je u leto 1941. godine bilo uključeno preko 2500 ljudi i žena, među njima veliki broj omladinaca i omladinki. Oba odreda su do kraja godine izvela preko 30 različitih akcija. Takođe snažan otpor okupatoru i domaćim izdajnicima pružili su zemunski komunisti i skojevci, simpatizeri i rodoljubi. Oni su u više od 50 akcija naneli velike ljudske i materijalne gubitke gubitke neprijatelju. Tako su, pored ostalog, spaljeni jedan tanker i nekoliko šlepova; uništeno je 20 vagona uskladištene robe kože, oštećen je jedan avion i više stotina avionskih instrumenata za kontrolu leta; bačeno je u vazduh skladište avionskih bombi i municije i niz drugih akcija.

Tako su na inicijativu i pod rukovodstvom PK KPJ u Vojvodini u ustaničkoj 1941. godini stvorena 23 partizanska odreda sa oko 500 boraca, dok je u mesnim desetinama i udarnim i diverzantskim grupama bilo oko 12.000 ljudi, žena, omladinaca i omladinki.

Oslobodilačaka borba naroda i narodnosti Vojvodine, naročito u 1942. godini, dobila je veliki zamah u Sremu, koji od te godine postaje snažno žarište borbe protiv okupatora i domaćih izdajnika u Vojvodini i Jugoslaviji. Tako je u jednom izveštaju već sredinom 1942. godine nemački general i zapovednik Srbije Beder obavestio vojnog zapovednika jugoistoka da su "... glavna žarišta u Jugoslaviji rejoni Kozare i Prosare, planina Grmeč, severni deo Hercegovine, panina Papuk, Psunj i Fruška gora..."

Iz malih partizanskih odreda, stvorenih prvih ustaničkih dana 1941. godine, u Sremu su do leta 1942. godine izrasla tri snažna odreda Fruškogorski, Podunavski, Posavski i Bosutska partizanska četa, ukupno oko 1.000 dobro naoružanih boraca. Oni su najpre napadali na manje grupe neprijateljskih vojnika, da bi se što brže snabdeli oružjem, municijom, i opremom, a zatim su napadali i neprijateljske posade, kolone i transporte, izvodili diverzije na železničkim, drumskim i vodenim komunikacijama, palili opštinske arhive, žito i kudelju i svojim mnogobrojnim i raznovrsnim akcijama za sebe vezali i do 20.000 neprijateljskih vojnika.

Iz više od 40 mesta sa područja Fruške gore, donjeg Srema i Bosutskih šuma proterane su ili uništene okupatorsko-kvinsliške posade i stvorena znatna oslobođena teritorija. U periodu žetve spaljeno je preko 120 vagona žita na imanjima NDH, domaćih Nemaca i izdajnika, uništeno 80 vršilica i preko 100 kosačica. U svim akcijama odreda, mesnih desetina, uništeno je oko 1.000 okupatorskih i kvinsliških vojnika, izdajnika i špijuna. Zaplenjeno je oko 800 pušaka, 20 puškomitraljeza i mitraljeza i druge opreme.

Političko i vojno rukovodstvo NOP-a u Sremu stalno je razvijalo borbene organizacije: odrede, mesne desetine, vodove, čete i bataljone, posebno omladinske grupe, a zatim diverzantske grupe, udarne desetine, grupe za sabotažne akcije u preduzećima, po gradovima i druge. Uporedo s tim ono je sve više organizovalo narod na prikupljanje letine, prekopavanju drumskih i železničkih komunikacija i sl. Takvo masovno borbeno organizovanje naroda, njegova svakodnevna raznovrsna aktivnost bila je vanredno značajan činilac opštenarodnog otpora. Neprijatelj nije nigde bio siguran i njegove snage su bile gotovo na sve strane razvučene. Akcije partizanskih odreda, pripadnika mesnih udarnih desetina i diverzantnih grupa bile su originalne i vešto zamišljene. Te borbe govore o stvaralačkoj inicijativi i masovnom otporu svih naroda i narodnosti Srema.

Tu je u leto 1941. godine delovalo oko 300 članova KPJ i 600 članova SKOJ-a i brojne mesne i sreske organizacije NO odbora, AFŽ-a i USAOJ-a.

Sremski front 1944—1945.

Sremski front je formiran početkom 1945. godine, od strane nemačke vojske koja se povlačila sa Balkana i ustaša koje su im pomagale. Jugoslovenska armija vodila je sa okupatorom i njegovim pomagačima teške borbe na frontu, sve do 12. aprila 1945. godine, kada je Sremski front probijen. Tada je Jugoslovenska armija prodrla na zapad i oslobodila taj deo Jugoslavije.

Literautura

• Žarko Atancković Druga vojvođanska NOU brigada, Beograd 1978. godina