Википедија

Srpski Gestapo

Srpski Gestapo je naziv za 1. beogradski specijalni borbeni odred Gestapoa formiran u okupiranoj Srbiji tokom Drugog svetskog rata za borbu protiv NOP-a, a koji su činili Srbi, najčešće pripadnici organizacije ZBOR. Srpski Gestapo nije imao nikakve veze sa kvinsliškom vladom Milana Nedića, niti sa vojnom upravom u Srbiji, već je za potrebe Gestapoa obavljao specijalne zadatke.[1] Vođa ove organizacije bio je Strahinja Janjić.

Formiranje uredi

U svim okupiranim zemljama u Evropi, Gestapo je od mesnog stanovništva nastojao da formira jedinice ili organizacije koje bi nadoknadile nedostatak nemačkih jedinica. S obzirom da je teritorija na kojoj se prostiralo okupirano područje u Evropi bila takva da ju je bilo nemoguće kontrolisati samo s a nemačkim policijsko-upravnim organima, to su Nemci pristupili specijalnom odabiru kadrova iz lokalnih policijskih i vojnih struktura.

Nemački Gestapo, za borbu protiv NOP-a na teritoriji Srbije osnovao tajnu organizaciju koju je nazvao 1. beogradski specijalni borbeni odred. Komandant ove jedinice bio je Strahinja Janjić, bivši oficir Jugoslovenske vojske i nemački agent u Predsedništvu vlade Dragiše Cvetkovića.[2] Tokom vojnog puča od 27. marta, Janjić je pobegao iz Beograda. Posle Aprilskog rata i okupacije Srbije, među prvima se stavio u službu okupatora, postavši službenik Aćimovićeve administracije. Posle početka partizanskog ustanka u Srbiji, Janjić je ponudio svoje usluge Specijalnoj policiji, ali je bio odbijen. Na području kragujevačke opštine okupio je stotinak dobrovoljaca za Peti dobrovoljački odred Marisava Petrovića sa ciljem borbe protiv partizana. Sa ovom jedinicom je pomogao Nemcima u izvođenju Kragujevačkog masakra. Petrović ga je posle masakra postavio za gradonačelnika Kragujevca.[3] Za održavanje reda Janjić je dobio pohvale od Nemaca. Međutim, kao gradonačelnik, Janjić je podvrgao stanovništvo torturi, u šta je spadalo batinanje, ucene, pljačke i silovanje jedne učiteljice.[3] Zbog toga su ga uhapsili ljotićevski oficiri, ali je Janjić pušten na intervenciju Nemaca.[3] Nemci su postavili Janjića za predsednika opštine u Leskovcu decembra 1941, gde je ostao do februara 1942.[3]

U martu 1942. Milan Nedić je Janjića postavio za rukovodioca „Specijalnog odreda pri Predsedništvu vlade“. Ovde je došao u sukob sa Milanom Nedićem, bio otpušten iz službe, a potom se stavio u službu Gestapoa.[2] Janjić je, potom pokušao da osnuje srpsku SS jedinicu, koja bi se borila na Istočnom ili Severnoafričkom frontu.[4] Uspeo je da prikupi tek stotinak dobrovoljaca, uglavnom bivših kriminalaca.

Gestapo je od ovih ljudi pristupio formiranju ove jedinice, 1. aprila 1942, označavajući ga u službenoj prepisci kao 1. beogradski specijalni borbeni odred. Pripadnici su regrutovani među Ljotićevim dobrovoljcima i među članovima Srpske državne straže.[4] Jedinica je bez mnogo uspeha delovala do početka 1944. godine. Pripadnici te jedinice nazivali su sebe Srpski Gestapo, što su i Nemci kasnije i zvanično prihvatili. Njeni pripadnici prethodno su završavali obuku, bili su odeveni u nemačku uniformu, naoružani nemačkim oružjem. Posle završenog tečaja, odlazili su na teren gde su stvarali svoje punktove i agenture.[2] Prvi zvaničan pomen Srpskog Gestapoa (nem. Serbische Gestapo) bio je 19. avgusta 1942. godine u izveštaju SS-oberšturmbanfirera Karla Krausa, glavnog opunomoćenika 6. uprave RSHA za Jugoslaviju, koji je poslat Himleru iz Beograda. U julu se pristupilo praktičnoj realizaciji, pošto su pripremljeni dokumenti i usvojen program i plan obuke.

Sedište odreda bilo je, u zgradi osnovne škole u Beogradu, ul. Starine Novaka broj 24.[2] Formalno, bili su potčinjeni Drugoj grupi Štaba vojno-upravnog komandanta Srbije.

Zadatak da vrbuju ljude su imali samo Strahinja Janjić, komandant odreda i njegov zamenik Svetozar Nećak. Mogli su da ih nađu u redovima ljotićevaca, žandarma i nacistički opredeljenim pojedincima, koji su morali biti pripadnici Ljotićevog ZBOR-a. Formalni prijem obavljali su pripadnici ispostave Gestapoa u Beogradu, pred kojim su kandidati pisali autobiografiju i polagali svečanu obavezu, to jest, neku vrstu zakletve.

Rad uredi

U novembru 1942. odred je bio najbrojniji u stalnom, pojedinačnom sastavu, i imao 147 ljudi u Beogradu, 49 u Kragujevcu, a u ostalim sreskim mestima po 5 pripadnika, izuzev Šapca gde ih je bilo devet.

Iako je Srpski Gestapo bio prvenstvo predviđen za borbu protiv partizana, on je potkazivao i mnoge pripadnike kvislinške uprave, zbog čega je Nedićeva vlada više puta protestovala kod nemačkih okupacionih vlasti u Srbiji.[2]

Ozbiljne teškoće na koje su Nemci naišli sa pripadnicima ove jedinice, bile su razlog čestih protesta okupacionog upravnika Srbije Dimitriju Ljotiću, lično.[traži se izvor] Komandant nemačkog Gestapoa za Srbiju sproveo je reorganizaciju 26. aprila 1943. godine. Na osnovu naredbe rajhsfirera SS Hajnriha Himlera od 14. maja 1943. godine, grupa od 22 agenta upućena je u Nemačku u Berlin, gde su podeljeni u grupe od po tri agenta i razmešteni po raznim preduzećima. Druga grupa od 76 pripadnika otišla je 11. juna a treća, i najbrojnija, od 91 pripadnika otišla je u Minhen 27. septembra 1943. godine. U odredu, u Beogradu, stalno je radilo 33 agenta na čelu sa Svetozarom Nećakom, sve do rasformiranja 29. februara 1944. Rasformiranje odreda nije, ni u kom slučaju, značilo da je njegova aktivnost prestala. Gestapo i Abver su samo izvršili reorganizaciju pojedinih svojih jedinica, a u okviru istih, izvršeno je pridodavanje pripadnika odreda.

Svaki novi agent imao je svoju posebnu šifru pod kojom je bio evidentiran u Gestapou. To im je davalo skoro neograničena ovlašćenja na terenu. Od pripadnika ovog odreda zazirali su čak i visoki oficiri Srpskog dobrovoljačkog korpusa kao i, posebno, Srpske državne straže. Ponašanje pripadnika odreda bilo je nepredvidljivo i često je dovodilo do incidentnih situacija.[5]

Sa pripadnicima Srpskog Gestapoa vršena je intenzivna obuka u krugu kako nemačkih kasarni, tako i kasarni Srpske državne straže. Nemački specijalisti obučavali su ih u: rukovanju minsko-eksplozivnim sredstvima, pešadijskim naoružanjem, upotrebom tada savremenih sistema radio veze, učili nemački jezik i slušali su nacističku idejno-političku nastavu. Posebna obuka bila je predviđena za prikupljanje obaveštenja za redovnu policijsku obradu sumnjivih osoba.

Jedan nastavni čas dnevno držali su profesionalni pripadnici nemačke vojno-obaveštajne službe Abver.

Prema pravilu službe, koje je doneo šef Druge uprave vojno-upravnog komandanta Srbije, u krugu kasarne agenti su bili obavezni da nose radne uniforme nemačke vojske, a prilikom izlaska na teren uniforme pripadnika SS jedinica ili civilna odela. Posedovali su legitimacije istovetne pripadniku nemačkog Gestapoa.

Posebna pažnja posvećena je izvođenju obuke za provokatore. U tom cilju na teritoriji vojno-okupacionog područja Srbije upotrebljavani su specijalni agenti provokatori, sa zadatkom da otkrivaju pripadnike NOP-a, prikupljaju podatke o partizanskim odredima, izvrše atentate ili noćne likvidacije porodica, čiji su članovi pripadici ili simpatizeri NOP-a i dr. Kao pripadnici nemačkih oružanih jedinica, učestvovali su u akcijama čišćenja terena, u kojima su vršili pretrese i pljačke kuća, hapšenje i ubijanje pripadnika NOP-a. Formacijski, od strane nemačkog Gestapoa, korišćeni su pojedinačno, u manjim grupama ili kao vojna jedinica ranga voda ili čete.

Gestapo je pojedince pokušavao da ubaci u partizanske odrede ili pak partijske ćelije kao provokatore. Kriminalci, pripadnici odreda, koji su zloupotrebljavali ovlašćenja, činili su ozbiljno tzv. „narušavanje ugleda nemačke oružane sile“ i nanosili nacistima više štete nego koristi, zbog čega je Emanuel Šefer bio primoran da rasformira ovaj kvislinški odred, a njegove pripadnike deportuje u Nemačku, na nove zadatke.[6]

Posle Drugog svetskog rata uredi

Kroz ovu organizaciju ili, formalno, odred, regrutaciju je do 24. februara 1944, prošlo 1902 pripadnika, od kojih je, prema nepotpunim podacima, poginulo oko 1160, dok je veliki broj preživelih, emigrirao u SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo. Sumnja se da je broj regrutovanih pripadnika daleko veći i da iznosi i do 4000 ljudi.[traži se izvor]

U zemljama u koje su pobegli je, prema neproverenim podacima, jedan broj pripadnika ove organizacije nastavio da se bavi obaveštajnim radom u korist novih domaćina. Obaveštajne strukture SAD koristile su njihove pripadnike u periodu „Hladnog rata“, protiv SSSR, pre svega zbog bliskosti srpskog i ruskog jezika.

Postoji vrlo precizno vođena dokumentacija za svakog pripadnika ove formacije koja se čuva jednim delom u arhivu u Frajburgu, zatim u Vašingtonu i Beogradu (znatno manji deo).

Reference uredi

  1. ^ Borković 1979b, str. 199.
  2. ^ a b v g d Borković 1979b, str. 198.
  3. ^ a b v g Odić & Komarica 1977, str. 169.
  4. ^ a b Odić & Komarica 1977, str. 170.
  5. ^ Borković 1979b, str. 200.
  6. ^ Odić & Komarica 1977, str. 173.

Literatura uredi

  • Borković, Milan (1979b). Kvinsliška uprava u Srbiji 1941—1944 (knjiga 2). Beograd. 
  • Odić, Slavko; Komarica, Slavko (1977). Noć i magla: Gestapo u Jugoslaviji. Zagreb: Centar za informacije i publicitet. 
  • Stefanović, Mladen (1984). Zbor Dimitrija Ljotića (PDF). Beograd: Narodna knjiga. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 07. 2014. g. Pristupljeno 29. 11. 2015. 
  • Naredba Rajhsfirera SS Himlera od 28. 7. 1942. godine, AVII, NA, Mikroteka, Vašington, T-175, R- 140/8212;
  • Branislav Božović, Nacistička obaveštajna služba, SSUP, Stručna biblioteka, 3. izdanje, Beograd 1978. godine;
  • M. Kreso, Izmjene u aparatu njemačke okupacione uprave u Jugoslaviji u u prvoj polovini 1943. g, PRILOZI 6, Sarajevo 1973. g;
  • Arhiv den Gevenvawart, Wien 1941-1944;
  • Bartoš Milan, Nemačke reparacije posle Drugog svetskog rata, Beograd 1948.;
  • List Novo vreme, mart 1942 - jun 1944. Beograd.;
  • Очерки истории российской внешней разведки: В 6 тт. Т. 5 : 1945—1965. годы;
  • Маркус Вольф, Игра на чужом поле. Тридцать лет во главе разведки Spionagechef im Geheimen Krieg. Moskva 1998.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српски_Гестапо&oldid=27555262”