Срђ (novine)
Srđ je bio časopis za afirmaciju i popularizaciju književnih i naučnih dostignuća, osnovan 1902. godine u Dubrovniku. Izlazio je dva puta mesečno, polovinom i krajem meseca, od 15. januara 1902. do 15. maja 1908. godine. Štampan je na srpskom jeziku, na ćiriličnom i latiničnom pismu. List je pokrenut sa željom „... da Srđ postane književno glasilo sviju Srba na primorju.“.[1]
 Srđ | |
| Tip | List za književnost i nauku |
|---|---|
| Format | Sveske od 2-3 tabaka, 23 cm |
| Vlasnik | Antun Fabris, Miho Vaketi, Kristo Dominković, Nikola Brkić, Srpska dubrovačka štamparija dr. Gracića |
| Izdavač | Antun Fabris, Miho Vaketi, Kristo Dominković, Nikola Brkić, Srpska dubrovačka štamparija dr. Gracića |
| Glavni urednik | Antun Fabris, Miho Vaketi, Kristo Dominković, Nikola Brkić, Antonije Vučetić |
| Osnivanje | 1902. godine |
| Jezik | Srpski jezik, ćirilica i latinica |
| Ukidanje | 1908. godine |
| Sedište | Dubrovnik, Austrougarska |
Naziv uredi
Naziv je dobio po brdu Srđ u čijem podnožju se nalazi staro gradsko jezgro, u kojem se nalazila i štamparija. Nikola Tolja se u doktorskoj disertaciji o časopisu Srđ osvrnuo i na razloge za taj naziv:
Iako je Jiriček (izgleda još neki) prigovarao nazivu časopisa, njegovi pokretači bili su uporni u tome da se nazove Srđ. Uredništvo ne skriva upućene im zamjerke: "... Nek su naši prijatelji zamjerili imenu našeg lista. "Srđ", vele oni posve lokalno ime. Ne čudimo se zamjerci, jer dan današnji traže se imena opće poznata, kao Vila, Zora, Prosvjeta i ost. A da ih upitamo što je "Srđ", bojimo se bi li koji znao odgovoriti. Po tome evo nas da se razjasnimo..." Obrazlaže se, zatim, kako je na brdu Srđ iznad Durovnika nekada bila crkvica Sv. Srđa i Baka, koji su bili zaštitnici Grada prije Sv. Vlaha. Doduše, kažu oni, i Sv. Vlaho "istočni je svetac", ali Sv. Srđ je stariji i da tako rečemo istočniji". Radi toga, kao i radi znamenitosti brda iznad Grada - koje je kako tvrde, znamenitije od Avale, Lovćena, Stražilova - zavređuje da časopis nosi to ime, jer se i prema ostala tri navedena srpska brda nadjevaju imena časopisa, listova i kalendara.
Istorija Srđa uredi
Osnivač, vlasnik i glavni urednik lista Srđ bio je novinar Antun Fabris[3] sve do svoje smrti 1904. godine. Glavni saradnik je bio profesor Luko Zore. List je štampan u Srpskoj dubrovačkoj štampariji, čiji je vlasnik i upravnik bio Antun Pasarić.[4][5][6]
U Srđu je objavljena pesma „Bokeška noć“ pesnika Uroša Trojanovića, posvećena bokeškoj omladini. Zbog objavljivanja te pesme, 5. novembra 1902. godine, u prepodnevnim časovima uhapšen je Antun Pasarić, a štamparija je zatvorena. Odmah je uhapšen i urednik Antun Fabris, kao i pisac ove pesme.[5] Fabris je ostao u zatvoru do 23. decembra, iste godine.
U vreme dok je Antun Fabris bio u zatvoru na naslovnoj strani časopisa pisalo je da je vlasnik, izdavač i odgovorni urednik Miho Vaketi. Po povratku iz zatvora Fabris preuzima Srđ sve do svoje smrti 1904. godine, kad list nastavlja da vodi Miho Vaketi.
Početkom 1905. godine vlasnik, izdavač i odgovorni urednik postaje Kristo P. Dominković, a u junu iste godine list preuzima Nikola L. Brkić, koji počinje da štampa list u Srpskoj dubrovačkoj štampariji dr. Gracića.
Godine 1906. vlasnik i izdavač lista Srđ postaje Srpska dubrovačka štamparija dr. Mata Gracića, a odgovorni urednik postaje Antonio Vučetić, dubrovački istoričar i profesor. Oni će izdavati Srđ sve do njegovog gašenja 1908. godine.[7]
O prestanku izdavanja lista Srđ, Milan Rešetar je pisao u „Narodnoj enciklopediji Srba, Hrvata i Slovenaca“:
„Srđ je bio organ srpskih i nacionalističkih krugova u Dalmaciji, pa kako je 1908. izbacio prvih pet brojeva kao spomenicu o padu Dubrovačke republike 31. januara 1808, to se posle aneksije Bosne i Hercegovine nije više moglo ni pomišljati da se dalje izdaje“.[8][9]
Saradnici uredi
U sedam godina izlaženja list je uspeo da okupi književnike i kulturne radnike iz Dubrovnika, Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, Knjaževine Crne Gore, Knjaževine Srbije i ostalih administrativnih oblasti Austrougarske.
Sa listom su sarađivali i mostarski pisci: Aleksa Šantić, Jovan Dučić[10] i Vladimir Ćorović. Pored književnih, u časopisu su objavljivani i značajni kulturno-istorijski prilozi iz istorije Dubrovnika.[3]
Svoje pesme je od 1906. do 1908. godine u Srđu objavljivao i Dimitrije Mitrinović, poznati srpski avangardni kritičar, teoretičar, filozof, esejist, pesnik i prevodilac.[11]
U listu su radili kao dopisnici: Matija Ban, Vid Vukasović Vuletić, Dionisije Miković, Ivo Vojnović i mnogi drugi.
Cena lista uredi
Na početku izlaženja lista cena godišnje pretplate za Dubrovnik i Austrougarsku bila je 12 kruna, a za inostranstvo 15 franaka u zlatu. Sa dolaskom novog urednika Antonija Vučetića pojedinačni broj lista je koštao 80 para, godišnja pretplata za Austrougarsku je bila 10 kruna, a za inostranstvo 12 kruna.
Zanimljivosti uredi
Neki urednici srpskih novina i časopisa na teritoriji današnje Hrvatske, a ondašnje Austrougarske, nisu imali duži životni vijek. Tako je rodom Korčulanin, Srbin katolik Antun Fabris, nakon tamnovanja zbog objavljivanja pjesme Bokeška noć u prvom književnom časopisu u Dubrovniku - Srđ, trajno narušio svoje zdravlje i preminuo je u 40. godini života. Katolički Srbin Luko Zore je poživio 60 godina, a urednik Srpskog glasa u Zagrebu, Milan Đorđević umire u 39. godini.[12] Pavle Jovanović, prvi urednik Srbobrana, koji je također bio u tamnici zbog nekih članaka (kritike austrougarske vlasti u BiH) [13] umire u naponu snage i politikog talenta u 48. godini života.[14] Sava Bjelanović, urednik Srpskog lista, koji je kasnije zabranjen i kasnijeg Srpskog glasa (Zadar) živi do svoje 46. godine. Budislav Budisavljević urednik Novog Srbobrana i Srpskog kola umire, kao i novinar i urednik Srpskog kola, Milan Grčić, u 42. godini života. Sima Lukin Lazić, vlasnik i urednik lista Vrač pogađač umire u 40. godini.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Srđ, broj 1, 15. januar 1902. str. 36, Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ Tolja, Nikola (1986). Doktorska disertacija o časopisu Srđ., pp. 69. i 70. Zadar.
- ^ a b Aleksa Šantić - Antunu Fabrisu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. januar 2011), Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ Tatjana Rakić - Pokret Srba katolika i srpski pokret u Dubrovniku krajem XIX veka, Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ a b Rastko - Vaso J. Ivošević - Prvi književni časopis među Bokeljima, Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ Bratstvo: časopis Društva „Sveti Sava“, Beograd, 2011. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2015) str. 200, Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ Tolja 2011, str. 37.
- ^ Samardžić 1995, str. 402.
- ^ Pokatoličeni Srbi u Šibeniku, Zadru i Imotskom Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. mart 2016), Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ Kratka biografija Jovana Dučića, Pristupljeno 15. septembra 2014.[nepouzdan izvor?]
- ^ Dimitrije Mitrinović - Biografija[mrtva veza], Pristupljeno 15. septembra 2014.
- ^ Artuković 2001, str. 103.
- ^ Artuković 2001, str. 120, 126.
- ^ Artuković 2001, str. 107.
Literatura uredi
- Tolja, Nikola (2011). Dubrovački Srbi katolici, istine i zablude. Dubrovnik.
- Samardžić, Miloslav (1995). Tajne Vukove reforme. Kragujevac: NIP „Pogledi“. ISBN 978-86-82235-05-7.
- Artuković, Mato (2001). Srbi u Hrvatskoj (Kuenovo doba). Hrvatski institut za povijest - podružnica za povijestSlavonije, Srijema i Baranje, Slavonski Brod. ISBN 953-6659-09-3.