Stara Evropa (arheologija)
Stara Evropa je termin koji je skovala litvanska arheologinja Marija Gimbutas da opiše ono što je ona doživljavala kao relativno homogenu preindoevropsku kulturu ili civilizaciju iz neolita i bakarnog doba u jugoistočnoj Evropi, sa središtem u dolini Donjeg Dunava.[1][2][3] Stara Evropa se u nekoj literaturi pominje i kao Dunavska civilizacija.[4]
Termin dunavska kultura je ranije skovao arheolog Vere Gordon Čajld da bi opisao ranu poljoprivrednu kulturu (npr. kultura linearne keramike) koja se širila na zapad i sever od doline Dunava u centralnu i istočnu Evropu.
Godine 4500 pre nove ere, pre nego što su izgrađeni prvi gradovi u Mesopotamiji i Egiptu, Stara Evropa je bila među najsofisticiranijim i tehnološki najnaprednijim mestima na svetu... Na svom vrhuncu, oko 5000–3500 pre nove ere, Stara Evropa je razvijala mnoge političke, tehnološki i ideološki znaci "civilizacije". Neka staroevropska sela su porasla do veličine poput gradova, veća od najranijih gradova Mesopotamije... Stari evropski metalci su u svoje vreme bili među najnaprednijim zanatlijama metala na svetu, a svakako i najaktivniji. Metalni artefakti koje su otkrili arheolozi iz Stare Evrope iznose oko 4.700 kilograma (više od pet tona) bakra i preko 6 kilograma zlata, što je više metala nego što je pronađeno u bilo kom drugom delu starog sveta. pre 3500. p. n. e. Potražnja za bakrom, zlatom, egejskim školjkama i drugim dragocenostima stvorila je mrežu pregovora koja je dosezala stotine kilometara. Keramika, figurice, pa čak i kuće bile su ukrašene upečatljivim dizajnom. Figurice ženskih "boginja", koje se nalaze u skoro svakom naselju, izazvale su intenzivne debate o ritualnoj i političkoj moći žena. Znakovi ispisani na glini sugerišu sistem primitivnog zapisa, ako ne i pisma.
— Anthony (2010)[5]
Indoevropsko poreklo uredi
Prema Gimbutasovoj verziji kurganske hipoteze, Staru Evropu su napali i uništili pastoralni nomadi jahači iz pontsko-kaspijske stepe („ Kurganska kultura“) koji su sa sobom doneli nasilje, patrijarhat i indoevropske jezike. [6] Noviji zagovornici kurganske hipoteze slažu se da su kulture Stare Evrope govorile predindoevropskim jezicima, ali uključuju manje dramatičnu tranziciju, sa produženom migracijom govornika protoindoevropskog jezika nakon kolapsa Stare Evrope usled drugih faktora.[7][8]
Konkurentna anadolska hipoteza Kolina Renfrua sugeriše da su indoevropske jezike raširili po Evropi prvi farmeri iz Anadolije. U prvobitnoj formulaciji hipoteze, jezici Stare Evrope pripadali su indoevropskoj porodici, ali nisu imali posebnu ulogu u njenom prenošenju.[9] Međutim, prema Renfruovoj najnovijoj reviziji teorije, Stara Evropa je bila „sekundarni urheimat“ (jezička domovina) gde su se grčke, jermenske i baltoslovenske jezičke porodice razišle oko 5000. godine pre nove ere.[10] Tri genetske studije iz 2015. dale su delimičnu podršku Stepskoj teoriji u vezi sa indoevropskim urhajmatom. Prema tim studijama, haplogrupe R1b i R1a, sada najzastupljenije u Evropi (R1a je uobičajena i u Južnoj Aziji), proširile bi se iz stepa severno od Pontijskog i Kaspijskog mora, zajedno sa bar nekim od indoevropskih jezika; takođe su otkrili autozomnu komponentu prisutnu kod modernih Evropljana koja nije bila prisutna kod neolitskih Evropljana, a koja bi bila uvedena sa očevim linijama R1b i R1a, kao i indoevropskim jezicima.[11][12][13]
Reference uredi
- ^ Jacques Leslie, The Goddess Theory: Controversial UCLA Archeologist Marija Gimbutas Argues That the World Was at Peace When God Was a Woman, Los Angeles Times, June 11, 1989.
- ^ Sharpe, Katherine (maj 2013). „Europe's First Farmers”. Archaeology Magazine. 66 (3): 13. ISSN 0003-8113. Arhivirano iz originala 13. 6. 2022. g. Pristupljeno 4. 10. 2022.
- ^ Theresa Thompson, The Lost World of Old Europe: the Danube Valley, 5000-3500BC, The Ashmolean Museum, The Oxford Times, June 8, 2010.
- ^ Haarmann, Harald (2020). The Mystery of the Danube Civilisation. Marix Verlag. ISBN 9783843806466.
- ^ Anthony, David (2010). Anthony, David; Chi, Jennifer, ur. The Lost World of Old Europe: The Danube Valley, 5000-3500 BC. New York University, Institute for the Study of the Ancient World. str. 29. ISBN 9780691143880.
- ^ Anthony 1995
- ^ Mallory 1991
- ^ Anthony 2007
- ^ Renfrew 1987
- ^ Renfrew 2003
- ^ Haak, W; et al. (11. 6. 2015). „Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe.”. Nature. 522 (7555): 207—11. Bibcode:2015Natur.522..207H. PMC 5048219
. PMID 25731166. doi:10.1038/nature14317. „We generated genome-wide data from 69 Europeans who lived between 8,000–3,000 years ago by enriching ancient DNA libraries for a target set of almost 400,000 polymorphisms.... This steppe ancestry persisted in all sampled central Europeans until at least 3,000 years ago, and is ubiquitous in present-day Europeans. These results provide support for a steppe origin of at least some of the Indo-European languages of Europe.”
- ^ Allentoft; et al. (2015). „Population genomics of Bronze Age Eurasia”. Nature. 522 (7555): 167—172. Bibcode:2015Natur.522..167A. PMID 26062507. doi:10.1038/nature14507.
- ^ Mathieson, Iain; et al. (14. 3. 2015). „Eight thousand years of natural selection in Europe”. bioRxiv (na jeziku: engleski): 016477. doi:10.1101/016477. Arhivirano iz originala 15. 7. 2022. g. Pristupljeno 4. 10. 2022.
Literatura uredi
- Anthony, David (2010). Anthony, David; Chi, Jennifer, ur. The Lost World of Old Europe: The Danube Valley, 5000-3500 BC. New York University, Institute for the Study of the Ancient World. str. 29. ISBN 9780691143880.
Dodatna literatura uredi
- Gimbutas, Marija (1991). The Civilization of the Goddess: The World of Old Europe. HarperCollins. ISBN 978-0062508041.
- Anthony, David W (2007). The horse, the wheel, and language: how Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-14818-2.
- Bailey, Douglass W. (2000). Balkan Prehistory: Exclusion, Incorporation and Identity. Routledge. ISBN 0415215986.
- Tsirtsoni, Zoï (2020). Let's stop speaking "cultures"!: Alternative means to assess historical developments in the prehistoric Balkans.
- Anthony, David (1995). „Nazi and eco-feminist prehistories: ideology and empiricism in Indo-European archaeology”. Nationalism, politics, and the practice of archaeology. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55839-6.
- Mallory, JP (1991). In search of the Indo-Europeans: language, archaeology and myth. London: Thames and Hudson. ISBN 0-500-27616-1.
- Paliga, Sorin (1989). „Proto-Indo-European, Pre-Indo-European, Old European: Archaeological Evidence and Linguistic Investigation”. Journal of Indo-European Studies. 17 (3&4): 309—334. ISSN 0092-2323.
- Renfrew, Colin (1987). Archaeology and language: the puzzle of Indo-European origins. London: Jonathan Cape. ISBN 0-521-38675-6.
- Renfrew, Colin (2003). „Time Depth, Convergence Theory, and Innovation in Proto-Indo-European”. Languages in Prehistoric Europe. ISBN 3-8253-1449-9.
- Bellwood, Peter (2001). „Early Agriculturalist Population Diasporas? Farming, Languages, and Genes”. Annual Review of Anthropology. 30: 181—207. doi:10.1146/annurev.anthro.30.1.181.
- Bellwood, Peter. (2004). First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. Blackwell Publishers. ISBN 0-631-20566-7.
- Childe, V. Gordon (1926). The Aryans: A Study of Indo-European Origins. London: Kegan Paul, Trench, Trubner.
- Gimbutas, Marija (1982). The Goddesses and Gods of Old Europe: 6500–3500 B.C.: Myths, and Cult Images. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-04655-2.
- Gimbutas, Marija (1989). The Language of the Goddess. Harper & Row, Publishers. ISBN 0-06-250356-1.
- Gimbutas, Marija (1991). The Civilization of the Goddess. San Francisco: Harper. ISBN 0-06-250337-5.
.svg){kind=small}