Stari nadgrobni spomenici u Velereči

Stari nadgrobni spomenici u Velereči (Opština Gornji Milanovac) predstavljaju relativno dobro očuvane spomeničke celine i važan izvor podataka za proučavanje geneze stanovništva ovog naselja.

Stari nadgrobni spomenici u Velereči
Groblje u na Širokom polju u Velereči
Opšte informacije
Mesto	Velereč
Opština	Opština Gornji Milanovac
Država	Srbija

Velereč

Atar sela Velereč prostire u centralnom delu opštine Gornji Milanovac, u neposrednoj blizini gradskog područja. Graniči se sa selima Brusnica, Klatičevo, Ljutovnica, Majdan, Nevade, Svračkovci i Grabovica. Selo je razbijenog tipa, sa većim brojem zaseoka. U svom najnižem, jugoistočnom delu kuda vodi deonica Ibarske magistrale, danas čini deo gradskog područja.

Naselje je osnovano u srednjem veku, kada je ovuda išla granica nemanjićske Srbije sa Ugarskom. U turskim defterima prvi put se pominje kao Sladanovac 1525. godine. Od 1718. pa do 1739. godine tursku okupaciju Srbije zamenila je austrijska kada je, prema novoj administrativnoj organizaciji, Velereč, kao tzv. „komorsko naselje”, pripadalo Rudničkom distriktu. Stanovništvo je delom starosedelačko, delom doseljeno u 18. veku, a ponovno naseljavanje započelo je početkom 19. veka stanovništvom iz Starog Vlaha, Crne Gore i okolnih sela.

Seoska slava je Beli četvrtak.

Seoska groblja

U Velereči danas postoje tri seoska groblja: Široko polje, Carevića groblje i Srećkovića groblje.

Groblje „Široko polje”

Nalazi se na vrhu Širokog polja, uz Krivi potok. Nekada je nosilo naziv Makljensko groblje po velikoj familiji Makljenaca koji su ovde prvi sahranjivani. Najstariji delovi groblja danas su zarasli u šumu, dok se prostor groblja tokom vremena širio prema istoku. Sačuvan je znatan broj starih nadgrobnika preko kojih se može pratiti geneza spomenika karakterističnih za ovaj kraj. Hronološki najstariji su masivni kameni krstovi i oniži spomenici ukrašeni geometriskim urezima. Brojčano dominiraju nadgrobnici u obliku stuba sa ili bez pokrivke, od kojih neki imaju isklesane stojeće figure pokojnika praćene dužim epitafima.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Carevića groblje

Nalazi se iznad najstarijeg dela sela, gde se nekada po predanju nalazila crkva. Po površini je znatno manje od groblja na Širokom polju. Brojčano dominiraju nadgrobnici u obliku stuba sa karakterističnom pokrivkom. Sačuvan je i znatan broj starih krstolikih spomenika bez natpisa, izuzetno dekorativne obrade. Delo su veštih i nadarenih kamenorezaca. Ukrašeni su velikim brojem skladno komponovanih elemenata: rozeta, stilizovanih krstova, spirala, cik-cak linija i vitica.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Srećkovića groblje

Malo porodično groblje u koga se sahranjuju stanovnici čije se kuće nalaze na desnoj strani Rečice.

Citati Tomislava M. Jovanovića

U knjizi „Velereč i Velerečani” autor znatnu pažnju poklanja spomeničkom materijalu, kao i uopšteno, nekim današnjim običajima:

Spomenike u velerečkim grobljima u 19. veku najčešće su radili priučeni kamenoresci iz Grabovice, Mutnja, Branetića, Takova i Ozrema, a bogatiji i čuveniji su naručivali spomenike kod poznatih majstora iz Pranjana. Posle Prvog svetskog rata, počinje izrada skupljih spomenika, struganih gaterom, od jablaničkog granita i venčačkog mermera, sa fotografijom na porcelanu, a u poslednje vreme su „u modi” likovi urezivani na ploči. Ovakav spomenik obično prati i izrada takozvanog opsega, često sa skupom pokrivnom pločom.

U najnovije vreme ni groblja nisu pošteđena kiča i neukusa svakakve vrste, počev od isticanja svog bogatstva, preko megalomanskih grobnih obeležja od skupocenog materijala, do nepoštovanja uobičajenih normi ponašanja na takvom mestu. Nije redak slučaj da srodnici, želeći da po svaku cenu budu „originalni”, svojim precima podižu masonska obeležja, a da toga nisu ni svesni. Zar je moguće da se ne zna da se na grobljima ne aplaudira, peva ili svira, osim traurne muzike, da se na groblja ne dovode mala deca koja, neshvatajući mesto i povod svog prisustva, koriste za svoju bezazlenu zabavu? Nije retkost da o podušjima vino i rakija tugu u dreku, čak i u pesmu, preokrenu ili u svađu i boj odvedu. Nema nikakvog opravdanja za napuštanje starog običaja donošenja cveća na grobove umrlih, umesto plastičnih venaca, kao što ni brda hrane i pića doneti na grob ne govore o pijetetu prema pretku već, naprotiv, o nama samima.

Literatura

• Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9. 
• Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir. 
• Jovanović, Tomislav M (2006). Velereč i Velerečani. Gornji Milanovac: Grafoprint ; Mesna zajednica Velereč. ISBN 978-86-7432-025-9. 
• Krstanović, Božidar; Radonjić Živkov, Estela; Kesić-Ristić, Sanja (2012). Narodno graditeljstvo opštine Gornji Milanovac. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd. ISBN 978-86-6299-006-8. 
• Vučićević, Dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1. 
• Nikolić, Radojko (2018). Kamena knjiga predaka : o natpisima sa nadgrobnih spomenika zapadne Srbije (2, dopunjeno izd.). Čačak: Narodni muzej. ISBN 978-86-84067-63-2. 

Spoljašnje veze

• Poreklo