Stari nadgrobni spomenici u Gornjim Banjanima
Stari nadgrobni spomenici u Gornjim Banjanima (Opština Gornji Milanovac) obuhvataju stare spomenike na seoskom groblju, krajputaše i nadgrobne ploče u porti Crkve Rođenja Presvete Bogorodice. Sačuvani spomenici odlikuju se znatnim varijetetom formi[1] i predstavljaju dragocen izvor za proučavanje narodnog kamenoreza 19. veka i prvih decenija 20. veka.[2]
| Stari nadgrobni spomenici u Gornjim Banjanima | |
|---|---|
 Spomenici na seoskom groblju | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Gornji Banjani |
| Opština | Opština Gornji Milanovac |
| Država |  Srbija |
Gornji Banjani uredi
Selo Gornji Banjani nalazi se u severozapadnom delu opštine Gornji Milanovac. Prostire se na jugoistočnim padinama Suvobora, oko reke Dičine. Selo obiluje vodom. Gornji Branetići se graniče sa atarima sela Lozanj, Ozrem, Gornji Branetići, Polom i Teočin.[3] Naselje je veoma raštrkano, osim varošice formirane 1862. godine, u kojoj su kuće raspoređene duž puta.[4]
Mesto se prvi put pominje 1669. godine pod nazivom Banja, kada je u njemu boravio turski putopisac i geograf Evlija Čelebija.[4] Naseljavano je od druge polovine 18, do sredine 19. veka stanovništvom iz Starog Vlaha, Like i okoline Užica.[4]
Banjani su nekada bili zaselak sela Lozanj,[5] zbog čega su meštani prvobitno sahranjivani na lozanjskom groblju. Jednom prilikom, na zadušnice, tu je do svađe, pa su žitelji Banjana rešili da zasnuju novo groblje, na kome je bio prvi sahranjen Alempije.[5]
Seoska slava je Druge Trojice.[3]
Stari nadgrobni spomenici uredi
Srednjovekovna groblja uredi
Zna se da su u Gornjim Banjanima postojala dva stara groblja. U narodu zvano „madžarsko groblje” nalazilo se nedaleko od „sastavaka” Velike i Male Dičine na putu za Polom, ali su spomenici davno razneti.[5]
Seosko groblje uredi
Nalazi se na Tresavcu.[5] Na groblju je sačuvan veći broj starih nadgrobnika, od kojih su mnogi izvaljeni i prepušteni propadanju. Spomenici iz 19. i prvih decenija 20. veka uklapaju se u opšte stilske i tehničke odlike kamenoreza takovskog kraja,[2] a sačuvani natpisi čine dragocen izvor za proučavanje geneze stanovništva ovog sela.[5]
Najstariji spomenici su u vidu omanjih, skromno dekorisanih stubova. Za njima slede krstaši i stubovi (sa ili bez pokrivke) sa prikazima umnoženih, klinastih i zrakastih krstova[1] isklesani od tamnog branetićskog kamena. Nešto novijeg datuma su stubovi od i žućkastog peščara sa lučnim ili piramidalnim završetkom, kao i dekorativni spomenici na postolju sa izrezbarenim krstom u vrhu.[2]
Na groblju je sačuvano nekoliko reprezentativnih primeraka spomenika, na prvom mestu kenotaf Veljku Jeriću koji je poginuo u bici na Kladnici 1876. godine i spomenik koji je sebi za života 1891. godine podigla Jelica Vasilijević, rad kablarskog kamenoresca Radomira Ilića.[2]
Krajputaši i usamljeni nadgrobnici uredi
U Gornjim Banjanima postoje dva stara i nekoliko novijih krajputaša i jedan usamljeni nadgrobnik.[6]
Krajputaši u Gornjim Banjanima uredi
Nalaze se na ulasku u varošicu, kraj strme pešačke staze. Posvećeni su vojnicima stradalim u Javorskom ratu, Arseniju Despotoviću i Andriji Stevanoviću, po svoj prilici braći od stričeva.[6]
.jpg)
Usamljeni nadgrobnik uredi
Na imanju Erića lociran je oboreni spomenik u obliku stuba sa grubim urezima dva krsta i stilizovane ribe. Na spomeniku nema nikakvih natpisa, a poleđina je prazna.[6]
Nadgrobne ploče u crkvenoj porti uredi
Sa južne strane Crkve Rođenja Presvete Bogorodice nalazi se nekoliko nadgrobnih ploča sa imenima boljkovačkih sveštenika.
.jpg)
Reference uredi
- ^ a b Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9.
- ^ a b v g Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir.
- ^ a b Vučićević, dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1.
- ^ a b v Stamenković, Srboljub Đ., ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, Knj. 1, A-Đ. Beograd: Geografski fakultet : Agena : Stručna knjiga. ISBN 86-82657-13-9.
- ^ a b v g d Filipović, Milenko S (2010). Takovo : naselja, poreklo stanovništva, običaji. Beograd: Službeni glasnik : SANU. ISBN 978-86-519-0668-1.
- ^ a b v Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. str. 318—319. ISBN 978-86-519-0181-5.
Literatura uredi
- Radičević, Branko V. (1961). Plava linija života : srpski seoski spomenici i krajputaši. Beograd: Savremena škola.
- Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9.
- Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir.
- Stamenković, Srboljub Đ., ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, Knj. 1, A-Đ. Beograd: Geografski fakultet : Agena : Stručna knjiga. ISBN 86-82657-13-9.
- Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-0181-5.
- Filipović, Milenko S (2010). Takovo : naselja, poreklo stanovništva, običaji. Beograd: Službeni glasnik : SANU. ISBN 978-86-519-0668-1.
- Krstanović, Božidar; Radonjić Živkov, Estela; Kesić-Ristić, Sanja (2012). Narodno graditeljstvo opštine Gornji Milanovac. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd. ISBN 978-86-6299-006-8.
- Vučićević, Dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1.
- Nikolić, Radojko (2018). Kamena knjiga predaka : o natpisima sa nadgrobnih spomenika zapadne Srbije (PDF) (2. dopunjeno izd.). Čačak: Narodni muzej. ISBN 978-86-84067-63-2.
