Stevan Živadinović
Stevan Živadinović (Bor, 20. novembar 1908 — Oksford, 6. maj 1993), poznat kao Vane Bor, bio je srpski književnik, slikar i fotograf.
| Stevan Živadinović Vane Bor | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 20. novembar 1908. |
| Mesto rođenja | Bor, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 6. maj 1993. (84 god.) |
| Mesto smrti | Oksford, Engleska |
| Umetnički rad | |
| Polje | književnost, slikarstvo, fotografija |
| Pravac | nadrealizam |
Biografija uredi
Rođen je 20. novembra 1908. godine u Boru kao treće, najmlađe dete, od oca Dragutina, putujućeg lekara, i majke Desanke, koja je imala epistolarnu ljubavnu vezu sa srpskim pesnikom Milanom Rakićem. Imao je starijeg brata Vuka (bankar u Beogradu i Dubrovniku) i sestru Jelicu, poznatiju kao Ševa Ristić (supruga nadrealiste Marka Ristića). Kao kći Marka i Ševe Ristić rodila se 1928. godine Mara Ristić (umrla 1996. godine).
Bor je ušao u njegovo umetničko ime, kao što je i on postao neodvojivi deo iskustva i istorije malog rudarskog mesta.
Vane Bor je svedočio (u tekstu „Svedočanstvo šeste“) da se 1914. godine, posle povlačenja, našao u Skoplju, gde je njegov otac lečio ranjenike.
Od 1914. do 1918. u grupi srpskih đaka koji su školovanje nastavili u Francuskoj, Vane Bor je bio u Nici, sa Rastkom Petrovićem, Aleksandrom Vučom, Markom Ristićem, Nikolom Vučom i braćom Dedinac. Branko Aleksić je, u „Hronologiji“ života i rada Vana Bora, podsetio da Dušan Matić u svojim „Pesmama nepozvanim“ rimuje „Nica“ sa bolnica. „To su istorijski i kulturni konteksti budućih jugoslovenskih nadrealista“, takođe je dodao.
Po svršetku rata nastavio je školovanje u Zagrebu (od 2. do 6. razreda, Realna gimnazija, 1919—1924) i Beogradu (7. razred, Treća muška gimnazija, 1925).
Svoj prvi rad Vane je objavio u časopisu „Svedočanstva“ 1925. godine, a ubrzo nakon toga je maturirao u Beogradu. Svoje prve fotografije snimio je iduće godine u Vrnjačkoj banji, gde su mu roditelji držali sanatorijum.
Studije prava, na Sorboni, započeo je 1927, a završio 1931. godine. Od 1933. godine počelo je njegovo dugogodišnje službovanje na Pravnom fakultetu u Subotici. Nakon doktoriranja na beogradskom univerzitetu 1938. godine, postao je docent na Pravnom fakultetu u Subotici, i to u periodu od 1938 do 1941. godine.
Učestvovao je angažovano u umetničkom i intelektualnom životu, a posebno je bio prisutan tokom gotovo čitavog svog umetničkog veka u formalnim i neformalnim okvirima nadrealizma, kako srpskog, tako i evropskog. Za vreme studija, sve svoje slobodno vreme provodio je u krugu francuskih nadrealista. Sarađivao je sa Bretonom, Dalijem, Elijarom. Inspirisan slikama Maksa Ernsta uradio je prve eksperimente sa tehnikama "zgužvanog papira" i "naboranih slika", od kojih je sačuvano platno „Kugla sa algama na prividnom horizontu“. Bio je jedan od prvih eksponenata nadrealizma u Beogradu, u vreme kada je nadrealizam i u Evropi bio nova pojava. Učestvovao je u beogradskom nadrealističkom almanahu Nemoguće - L`Impossible, koji je izašao 1930. godine. Sa Markom Ristićem napravio je seriju fotograma, od kojih su neki objavljeni u ovom almanahu. Bio je i među potpisnicima manifesta nadrealizma, a osim fotograma, u almanahu su mu objavljeni kolaži i slike: „Na tržištu nemih pesama“, „Edip u prostoru“, kasnije izgubljene. Sarađivao je i u nadrealističkoj publikaciji - časopisu „Nadrealizam danas i ovde“ (1931-32). Sa Kočom Popovićem, Roberom Desnosom i drugim umetnicima okupljenim oko pariskog časopisa „Revue Du Cinéma“ potpisao je protest "Čovek od ukusa" protiv filmskog distributera koji je skratio filmsku verziju serije „Njujorške misterije“. U pariskom časopisu „Revue du cinéma“, Žan–Pol Drajfus mu je posvetio svoju kritiku Fric Langovog filma. Bio je član Filmske kulturne zadruge iz Zemuna i snimio je dokumentarni film o Beogradu. Pisao je filmske kritike za list „Politika“, a u časopisu „Danas“ pisao je članke o filmu i psihoanalizi. Sa Ristićem napravio je unikatnu knjigu kolaža i tekstova „Ma Vraua“, koja je izgubljena, a 1932. godine sa njim je objavio i knjigu „Anti–zid“.
Godine 1944. ilegalno je otišao u London. U tome mu je pomogla porodica Banac, rođaci njegove majke. Nikada se nije vratio u zemlju. 1966. godine postao je član udruženja „Free Painters and Sculptors“ u Londonu. Krajem 1973. godine preselio se iz Londona u Oksford, gde je sarađivao sa časopisima „True Thomas“, „Orbis“ i „Argo“ pod pseudonimom Stevan Živadin. Godine 1984. postao je doživotni član „Oxford University Geological Society“ i član „University Anthropological Society“,
Vanetov arhiv, četiri sanduka knjiga, fotografija, spisa i drugih radova, prepolovljen je, izgubljen nepažnjom čistača u jednom skladištu u Londonu 1986. godine.
Umro je u Oksfordu 6. maja 1993. godine. Jula meseca 1993, zahvaljujući Vanetu Ivanoviću, usred sankcija OUN prema SRJ, a posredstvom Marka Krsmanović-Simića, urna sa njegovim pepelom doneta je iz Londona i položena u Vanetovoj porodičnoj grobnici na Novom Groblju u Beogradu.