Tvrđava Besac
Tvrđava Besac nalazi se na uzvišenju iznad Virpazara, varošice u Crnoj Gori. Svojim položajem se posebno ističe u prostranom Crmničkom polju. Do tvrđave vodi put, izdvojenim krakom od saobraćajnice Virpazar – Bar, via Sutorman.[1]
| Tvrđava Besac | |
|---|---|
 Tvrđava Besac, na brdu iznad Virpazara | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Virpazar |
| Opština | Bar |
| Država |  Crna Gora |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 15. vek |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture treće kategorije |
| Vlasnik | Opština Bar |
| barinfo | |
Kao spomenik fortifikacione arhitekture III (treće) kategorije Besac je zakonom zaštićen, rješenjem br. 1217 od 27. novembra 1957. godine (prema izveštaju Komisije za utvrđivanje stanja nepokretne kulturne baštine Crne Gore, od 4. juna 2004)
Ime Besac potiče od albanske reči „besa”, što znači: vera, zadata reč, sigurnost.[2]
Istorija uredi
O vremenu nastanka utvrđenja Besac ne može se precizno govoriti. Istorijski izvori ne pružaju nikakve precizne podatke,[3] ali postoje dve teorije o tome kada je i ko sazidao Besac:
Druga polovina 15. veka uredi
Mnogi izvori tvrde da su Besac podigli Turci odmah nakon pada Donje Zete, 1478. godine, i držali je u posedu sve vreme njihovog prisustva u ovim krajevima.[1] Zbog svog izvanrednog strategijskog položaja nije isključeno da je neka vrsta utvrđenja postojala i u vreme srednjevekovne Zete, a možda i ranije, te da su ga Turci samo utvrdili, dajući mu osoben pečat. U ratovima s kraja 17. i početkom 18. veka Besac je dospeo u ruke Crnogoraca. Tokom tih borbi pretrpeo je znatna oštećenja. Oslobađanjem od Turaka gubi značaj i samo se povremeno koristi.[3]
O tim borbama i osvajanju Besca govori i Njegoš u Gorskom vijencu. Ovi stihovi govore o događajima koji su se desili na Badnji dan 1702. godine, kada je u borbama na Bescu poginuo veliki broj Crmničana:[4]
| „ | Knez Nikola i svi Dupiljani
pozdravljamo našega Vladiku! Pišemo ti što je kod nas bilo. Kako čusmo što bi na Cetinju, poklasmo se s našijem Turcima. Dan i noć je poklanje trajalo: bješe puna Crmnica Turakah, desečara, age izjelice. Malo ko nam u pomoći dođe; i mi smo ti grdno izginuli, polovina u boj poginusmo. Nestalo je groblja oko crkve, po šestinu u jedan kopamo. Po Crmnici Turke isjekosmo i grad Besac s zemljom izravnismo. sad ti nema u našu nahiju obilježja od turskoga uha do trupine ali razvaline. |
” |
Polovinom 19. veka uredi
Prema drugoj teoriji, tvrđavu je podigao 1847. godine mitropolit Petar Drugi Petrović Njegoš, kao odgovor na tursko utvrđivanje Grmožura od strane Osman-paše Skopljaka. Za njenu izgradnju je utrošio 80000 srebrnih fiorina. Tvrđava je imala značajnu ulogu u kontroli nad Skadarskim jezerom.[5] Milorad Medaković u knjizi Život i Običaji Crnogoraca (1860., pp. 132.) navodi podatak da je kulu Besac mislio podići (obnoviti) Osman paša, ali ga je vladika Petar Drugi u tome preduhitrio.
20. vek uredi
Između dva svetska rata, u Besacu je bila smeštena žandarmerijska stanica. Tada je pretrpeo i određene izmene. Za vreme Drugog svetskog rata Italijani su ga koristili kao zatvor. Nakon toga trajno je napušten. Iako relativno dobro očuvan, do početka 21. veka mahom je bio zarastao u mediteransku makiju.[3]
Restauracija 2013. godine uredi
Godine 2013. završena je prva faza restauracije utvrđenja Besac, s namerom da se ovaj spomenik uvrsti u turističku ponudu Crne gore. Pozicija utvrđenja preporučuje ga kao izvanredan vidikovac, a laka dostupnost i blizina magistralnog puta čine ga tačkom sa koje se mogu prezentovati brojni segmenti kulturne baštine Skadarskog jezera.[6]
Opis tvrđave uredi
Tvrđava Besac smeštena je na platou površine 1200 m². Građena je od pritesanog lomljenog kamena bogato utopljenog u krečni malter i složenog u pravilne horizontalne redove, sa grubim spojnicama. Sastoji se od utvrđenja sa kulama, zgrade kasarne, odbrambenog zida sa ulaznom kapijom, osmatračnica, i pomoćnih objekata. Zaštićena je odbrambenim bedemima koji prate osnovnu konfiguraciju terena, tako da kompleks ima oblik nepravilnog trougla. Samo utvrđenje ima pravougaonu osnovu sa dve kružne kule sa osmatračnicama na naspramnim uglovima. Ona okrenuta jezeru imala sprat i zasveden podzemni deo. Zgrada koja je služila kao kasarna, smeštena u blizini ulaza, pravougaone je osnove, sa krovom na dve vode. Bedemi su različite visine, zavisno od konfiguracije terena. Građevine unutar objekta su skladno raspoređene i među njima postoji dobra komunikacija u vidi kaldrmisanih staza na različitim nivoima.[3][7]
Legende uredi
Za ovo utvrđenje vezane su mnoge legende o „zakopanom blagu” mitskog naroda, koji u kolektivnoj svesti Crmničana ima posebno mesto. U suštini radi se o Ilirima – Labeatima, čije su naseobine bile svuda po obodu Skadarskog blata (Skadarskog jezera). Jedna od najpoznatijih datira iz vremena kneza Danila. Zasniva se na činjenicama koje je zapisao memoarista Rade Turov Plamenac. Naime, Andrija Drekšić, besposličar i dokonik, kako ga je Rade turov nazvao u svojim zapisima, usnio je san o „golemom jaudijskom blagu zakopanom u vr' Besaca”. To je objasnio crnogorskom vladaru, a ovaj je, omogućio da sa lokalnim glavarima i radnicima meštanima razbije veliku kamenu ploču na sredini tvrđave. Što je živi kamen bio više i dublje lomljen, to je nezadovoljstvo bilo veće. Uvidevši da od golemog blaga nema ništa, tragači su se vratili kući, a Andrija ismejan i kažnjen porugom i gubitkom svih ljudskih prava.[3]
Galerija slika uredi
Reference uredi
- ^ a b „Spomenici kulture: Tvrđava Besac, Virpazar, XV vijek”. BarINFO. Arhivirano iz originala 14. 08. 2016. g. Pristupljeno 07. 06. 2016.
- ^ Stojković, Borislav (2011). „Toponimi u barskoj opštini” (PDF). Matica. Matica crnogorska. 45 (a). Pristupljeno 07. 06. 2016.
- ^ a b v g d Milović, Željko (04. 04. 2002). „Besac i Nehaj”. Dnevna novina "Publika" (Podgorica): 15. Pristupljeno 07. 06. 2016.
- ^ Popović 1899.
- ^ Istorijski leksikon Crne Gore, knj. 1. Podgorica: Daily Press-Vijesti. 2006. ISBN 978-86-7706-165-4.
- ^ „Završena prva faza rekonstrukcije tvrđave Besac”. BarINFO. Arhivirano iz originala 14. 08. 2016. g. Pristupljeno 07. 06. 2016.
- ^ Gagović, Zdravko (2013). „Stanje kulturne baštine u basenu Skadarskog jezera”. Academia. Podgorica. Pristupljeno 14. 08. 2017.
Literatura uredi
- Istorijski leksikon Crne Gore, knj. 1. Podgorica: Daily Press-Vijesti. 2006. ISBN 978-86-7706-165-4.
- Popović, Đuro (1899). ZEMLjOPIS KNjAŽEVINE CRNE GORE za UČENIKE III RAZREDA OSNOVNE ŠKOLE. Cetinje: priredila i odobrila K. C. Školska Komisija.
- Grupa autora: Istorijski leksikon Crne Gore, knjiga 1, - „Daily Press-Vijesti“, 2006.
- Milović, Željko (04. 04. 2002). „Besac i Nehaj”. Dnevna novina "Publika" (Podgorica): 15. Pristupljeno 07. 06. 2016.
Vidi još uredi
Spoljašnje veze uredi
- „Kako je restaurirano utvrđenje Besac u Virpazaru”. Analitika. Analitika - informativni portal. Arhivirano iz originala 17. 04. 2016. g. Pristupljeno 08. 06. 2016.