Trebinjsko-fočanska regija

Trebinjsko-fočanska regija se nalazi na jugu Republike Srpske. Na zapadu i sjeveru je administrativna granica sa Federacijom Bosne i Hercegovine (entitetska granica). Regija na sjeveroistoku graniči sa Istočnosarajevsko-zvorničkom regijom Republike Srpske (opštine Rudo i Novo Goražde).

Na sjeveroistoku, planinom Javorje, regija graniči sa Srbijom. Na istoku regije je državna granica sa Crnom Gorom. Ova granica je u najvećoj mjeri prirodna. Na jugu regija graniči sa Hrvatskom. Na planini Orjen je tromeđa Bosne i Hercegovine/Republike Srpske, Hrvatske i Crne Gore. Geografski položaj regije je povoljan. Ona predstavlja prirodnu vezu između Republike Srpske, Federacije Bosne i Hercegovine, Crne Gore i juga Hrvatske (transgranični položaj). Drumske saobraćajnice su u lošem stanju, a nedostatak željezničkoh pruga nam govori da ovaj položaj nije dovoljno iskorišćen.

Reljef

Regija se sastoji od dvije mezoregije. To su: Fočanska na sjeveru i Trebinjska na jugu. Fočansku regiju line planina Visokog bosanskohercegovačkog krša: Treskavica, Lelija, Zelengora, Volujak, Lebršnik i Maglić. Obilježje ovih Dinarskih planina su visoki, oštri, nazubljeni krečnjački vrhovi sa strmim stranama. Između njih su duge klisure i duboki kanjoni rijeka Drine, Tare, Sutjeske, Bistrice i Neretve.

Treskavica, planina u središnjem dijelu Bosne i Hercegovine. Obrasla je gustim šumama crnogorice i bjelogorice, te bujnim travama. Na njoj se nalazi dosta jezera koja su bogata kristalno čistom vodom i nedirnutom okolinom. Najveći vrh je Mala Ćaba, 2086 metara, mada mnogi izvori navode i 2.088 metara.

Planina Treskavica

Lelija, krška planina, koju obilježava pet šiljatih vrhova, među kojima je i njen najveći vrh, Velika Lelija, 2032 metara. Ima dosta šumskih površina, koje se najčešće sastoje od bukve, jele i bora. Takođe, na planini se nalazi dosta jama i pećina. Dio Lelije pripada Nacionalnom parku „Sutjeska“.
Zelengora, planina koja se takođe nalazi u sastavu Nacionalnog parka „Sutjeska“. Na njoj se nalazi veliki broj izvora bistre, pitke i hladne vode, te više lednjačkih jezera („Gorske oči“) od kojih su najpoznatija Kotlaničko jezero, Orlovačko jezero, Štirinsko jezero, Jugovo jezero, te Donje i Gornje Bare. Na planini nema stalnih naselja, a veliki dio planine pokrivaju pašnjaci i goleti iznad gornje granice gustih šuma. Najveći vrh je Bregoč, 2015 metara.
Volujak, planina u graničnom području Republike Srpske, Bosne i Hercegovine i Crne Gore. Planina je bogata bukovom i četinarskom šumom, iznad koje se prostiru pašnjaci. Podnožjem planine ide put Foča-Gacko. Najveći vrh je Velika Vlasulja, 2337 metara.
Lebršnik, planina koja se najvećim dijelom nalazi u Republici Srpskoj, a manjim dijelom u Crnoj Gori. U podnožju planine se nalazi jezero Klinje. Takođe je bogata šumom. Najveći vrh je Orlovac, 1985 metara.
Maglić, dinarska planina između Republike Srpske i Crne Gore. Obrastao je bukovom i crnogoričnom šumom. Planina je bogata vodom, sa brojnim izvorima od kojih je najpoznatiji Carev Do koji nikada ne presušuje. Najveći vrh je Veliki Vitao, 2396 metara.

Trebinjska regija je područje tipičnih kraških oblika reljefa. Ističu se bila gatačke Bjelašnice, Babe, Viduše i Leotara. Između njih su kraška polja: Nevesinjsko, Gatačko, Dabarsko i Popovo polje. Kraški reljef regije ima veliki broj škrapa, vrtača, uvala, jama i pećina. Na sjeveru Trebinjske regije su dijelovi Crvnja i Veleža. To su planine Visokog bosanskohercegovačkog krša koje se većim dijelom nalaze u teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine.

Planina Maglić

Bjelašnica, krška planina u središnjem dijelu Bosne i Hercegovine. Popularna je po mogućnostima za planinarenje, brdski biciklizam, te aktivnosti na vodi (raftin i kanjoning na obližnjim rijekama), u zraku (paraglajding), te na snijegu. Za potrebe XIV zimskih olimpijskih igara u Sarajevu, na Bjelašnici su izgrađeni brojni sportski i turistički objekti, od kojih se neki i danas koriste. Najveći vrh je 2067 metara nadmorske visine.

Planina Bjelašnica

Baba, planina u visokoj Hercegovini. Na njoj se nalazi veliki broj vrtača i vrela na južnoj, strmijoj strani, te s rijetkim šumama. Najveći vrh je Djed, 1735 metara.
Leotar, planina koja se nalazi u području opštine Trebinje. Na vrhu Leotara se nalazi važan tv-odašiljač Radio televizije Republike Srpske (RS Leotar) koji svojim signalom pokriva čitavo područje Istočne Hercegovine. Najveći vrh je 1244 metara.
Viduša, planina koja se nalazi na jugu Bosne i Hercegovine. Ima dosta pašnjaka. Najveći vrh je 1328 metara.

Klima i biljni svijet

U regiji izdvajamo tri tipa klime. To su: umjerenokontinentalna, planinska i sredozemna klima. Umjerenokontinentalna klima vlada u nižim planinskim predjelima, kotlinama rijeka i kraškim poljima u centralnom dijelu rijeke. Biljni svijet čine listopadne šume bukve, hrasta, graba kao i travna vegetacija. Planinska klima vlada na planinama Visokog bosanskohercegovačkog krša. Zime su duge i hladne sa snijegom koji se dugo zadržava i do 150. dana u godini. Izmijenjeno sredozemna klima vlada u južnom dijelu regije (Popovo polje). Ljeta su duga, topla i sa malo padavina (260 sunčanih dana u toku godine). Ljetne temperature su više nego uz obalu Jadranskog mora. Zime su blage sa dosta padavina, prije svega kiše. Tipični predstavnik ove klime je grad Trebinje. Biljni svijet predjela sa sredozemnom klimom čini makija. Klima pogoduje i velikom broju različitih ljekovitih i aromatičnih trava kao što su zanovijet, pelin, kadulja i vrijesak. Pojedine biljne kulture, kojih nema u drugim dijelovima Republike Srpske, ovdje mogu da uspijevaju. To su, na primjer, smokva i maslina.

Vode i prirodna bogatstva

Riječna mreža regije je, u odnosu na ostale regije Republike Srpske, izuzetno rijetka. U Fočanskoj mezoregiji rijeke su površinske i većinom pripadaju slivu Crnog Mora. Najveća je Drina, a potom Ćehotina i Neretva.

Drina, rijeka koja obuhvata istočni dio Republike Srpske i najveća rijeka ove regije. Pravac njenog toka je od juga ka sjeveru. Najljepši i najduži kanjon (24 km) je od Žepe do Klotijevca. Na Drini su izgrađene tri hidroelektrane: Višegrad, Bajina Bašta i Zvornik. Lim i Rzav su desne pritoke Drine, a lijeve pritoke su Prača i Drinjača sa Jadrom.
Ćehotina, desna pritoka rijeke Drine u koju se ulijeva u Foči. Većim dijelom svog toka ima planinski karakter, te nije baš plovna. Duga je 125 km.

Ušće rijeke Ćehotine u Drinu, kod Foče

Neretva, rijeka koja izvire na Zelengori, je jedina rijeka Fočanske regije koja pripada slivu Jadranskog mora. Odlikuje se većim brojem hidrocentrala. Duga je 225 km.

Rijeka Neretva kod Mostara

U Trebinjskoj mezoregiji sve rijeke pripadaju slivu Jadranskog mora. Većina ovih rijeka su ponornice.

Trebišnjica je najveća i najznačajnija rijeka ovog dijela Republike Srpske. Bila je najduža ponornica u Evropi sa dužinom toka od 94 km. Nastankom Bilećkog jezera dužina Trebišnjice je smanjena. Ona ponire u Popovom polju, na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine, a ponovo izvire kod Dubrovnika (Hrvatska) kao rijeka primorčica, Ombla, duga 30 km.

Trebišnjica

Jezera u regiji su prirodna i vještačka. Prirodna jezera su ledničkog porijekla i nalaze se na visokim planinama. Zbog bistre, čiste vode, često ih zovemo „gorske oči“. Najviše ih ima na Zelengori, čak devet. Na Trebišnjici su dvije hidroelektrane čijom izgradnjom su nastala dva vještačka jezera. Bilećko jezero je najveće jezero u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini. Nastalo je izgradnjom brane Grančarevo, 1967. godine (HE Trebinje 1). Dugo je 20 km i ima površinu od 33 km². Dubina mu je različita s obzirom na promjenu nivoa vode, a maksimalna je 104 metra. Goričko jezero je manje, a njegova voda sa hidrotunelom (16 km) provodi do HE Plat u Hrvatskoj. U blizini Gacka je i malo vještačko jezero Klinje, na rijeci Vrbi.

Bilećko jezero

To je najstarije vještačko jezero u Bosni i Hercegovini. Nastalo je izgradnjom brane, 1896. godine, za vrijeme Austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine. Cilj izgradnje bio je navodnjavanje Gatačkog polja. Prirodna bogatstva regije nisu velika. Obradivog, plodnog zemljišta je malo. Ima ga najviše u kraškim poljima gdje preovladava zemlja crvenica (terrarossa). Šumsko bogatstvo je veliko, ali samo u Fočanskoj mezoregiji. Vodena snaga Trebišnjice je iskorišćena za dobijanje električne energije. Značajno mineralno bogatstvo predstavljaju nalazišta lignita kod Gacka i mrkog uglja kod Miljevine.

Stanovništvo

Trebinjsko-fočanska regija je druga po površini u Republici Srpskoj. Površina je 5848,36 km. Po podacima popisa iz 2013. godine, imala je 100.269 stanovnika. Gustina naseljenosti je 17 stanovnika na kilometar kvadratni. Regija se sastoji od 10 opština. Status grada ima samo Trebinje. Ovo je najrjeđe naseljena regija. Neki od razloga su: privredna nerazvijenost u prošlosti i danas, te stalne migracije izazvane ratovima ili traženjem uslova za bolji život. Prirodni priraštaj regije je u stalnom opadanju, a u mnogim opštinama je negativan. Mnoga sela u ovim opštinama su ostala bez stanovništva ili samo sa malim brojem, pretežno starih ljudi. Dio stanovništva ove regije čini i izbjeglo srpsko stanovništvo sa područja zapadne Hercegovine.

Stepen privredne razvijenosti	Opština
Razvijene opštine	Gacko, Trebinje
Srednje razvijene opštine	Bileća, Foča
Nerazvijene opštine	Ljubinje, Nevesinje
Izrazito nerazvijene opštine	PBerkovići, Čajniče, Istočni Mostar, Kalinovik

Privreda

Povoljni prirodni uslovi: klima, plodno zemljište u kraškim poljima, vodena snaga rijeka, šumsko i bogatstvo ugljem su dobar preduslov za razvoj pojedinih privrednih djelatnosti. Društveni uslovi, kao i u ostalim regijama, nepovoljno utiču na značajniji razvoj privrede.

Poljoprivreda

Poljoprivreda regije ima povoljne uslove za razvoj pojedinih grana. Zemljoradnja je karakteristična u kraškim poljima, uvalama i većim vrtačama sa plodnom crvenicom kao i u dolini Drine. Klimatske prilike omogućavaju uzgoj ranog povrća, naročito u Trebinjskoj regiji. Sve više pažnje se poklanja i uzgoju voća (šljiva, kruška, jabuka, višnja), a naročito vinove loze (Popovo polje). Stočarstvo je većinom ekstenzivno, za lične potrebe stanovništva. Još uvijek je karakterističan ,, izgon" stoke u planinske predjele regije. U ljetnom, sušnom dijelu godine, stoka se iz nižih predjela izvodi na visoke planinske pašnjake Zelengore, Volujaka i drugih visokih planina. Stočari sa stokom (ovce, goveda) borave u privremenim stočarskim naseljima, koja imaju različite nazive, katuni, kolibe, stanovi, bačije. Šumarstvo ima značajan izvor sirovina, kvalitetnog drveta, naročito u Fočanskoj mezoregiji. I ovdje je problem finalne prerade drveta jer su mnoga preduzeća zatvorena.

Industrija

Industrija regije je nerazvijena. Razlozi su većinom isti kao i u ostalim regijama Republike Srpske. Ratna razaranja su ovu regiju poštedila. Poslijeratne prilike, gubitak tržišta, nedostatak sirovina, slabo izvedena privatizacija, utiču na stalno opadanje industrijske proizvodnje i nezaposlenost. Perspektiva regije je u prehrambenoj industriji, proizvodnji mlijeka i mliječnih prerađevina na bazi domaćih sirovina. Primjer su mljekari ,,Pađeni" u Planoj kod Bileće i ,,Glogovac" u Nevesinju.

Rudarstvo

Rudarstvo regije se zasniva na rezervama uglja. U Miljevini je rudnik mrkog uglja, a u Gacku basen lignita.

Energetika

Energetika regije je najrazvijenija i najznačajnija privredna djelatnost. Lignit iz Gacka, za proizvodnju električne energije koristi TE Gacko.

Termoelektrana u Gacku

HET u Trebinju je preduzeće koje se bavi proizvodnjom električne energije u HE Trebinje 1 i Trebinje 2. U planu je izgradnja sistema tunela i kanala između pojedinih kraških polja koja su periodično plavljena (Nevesinjsko, Dabarsko, Fatničko). Njihova voda će dopunjavati Bilećko jezero i doprinijeti nesmetanoj i većoj proizvodnji električne energije i omogućavati navodnjavanje zemljišta. Ovaj jedinstven energetski sistem poznat je pod imenom ,, Gornji horizonti". U okviru njega je predviđena izgradnja i tri male HE: Nevesinje, Dabar i Bileća.

Saobraćaj

Saobraćaj regije ne zadovoljava potrebe stanovništva i privrede. Željezničkih pruga nema. Cestovni saobraćaj je jedina veza regije sa ostalim dijelovima Bosne i Hercegovine i Republike Srpske kao i sa susjednim državama. Kroz regiju prolaze dijelovi magistralnih puteva koji je povezuju sa Hrvatskom i Crnom Gorom:

Evropski put M18: Istočno Sarajevo — Trnovo — Foča — Hum — Crna Gora.
Evropski put M20: Ustiprača — Goražde — Gacko — Bileća — Trebinje — Hrvatska. Dionica ove saobraćajnice je skraćena i olakšana za saobraćaj izgradnjom tuneča ispod prevoje Čemerno.

Turizam

U Hercegovačkoj Gračanici je sahranjen pjesnik Jovan Dučić

Turizam Trebinjsko-fočanske regije je sve značajnija privredna djelatnost. Visoke planine u Fočanskoj mezoregiji su izuzetno pogodne za planinarenje i alpinizam. U ovoj regiji najstariji i najveći nacionalni park u Bosni i Hercegovini, osnovan 1962. godine. Obuhvata kanjonsku dolinu Sutjeske, kotlinu Tjentište i dijelove Maglića, Volujaka i Zelengore. U okviru parka je i ,, prašuma" Perućica sa očuvanim biljnim i životinjskim svijetom. Vjerski turizam u regiji ima sve veći značaj. Manastiri Tvrdoš, Duži i Petropavlov u Popovom polju, Dobrićevo kod Bileće, crkva Uspenja Bogorodičinog u Čajniču i Hercegovačka Gračanica u Trebinju su dio turističke ponude. Sportsko-rekreativni turizam (splavarenje Tarom i Drinom), gradski turizam (Trebinje) i značajno istorijsko nasleđe (Tjentište, Koritska jama, stećci) upotpunjuju značaj turizma.

Izvori

Geografija za 9. razred osnovne škole; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva; Banja Luka; 2016.
Veb sajt "Dinarskogorje"