Sukcesija Rimskog carstva
Kontinuitet, sukcesija i oživljavanje Rimskog carstva vodeća je tema istorije Evrope i Sredozemlja. Odražava trajna sjećanja na moć i prestiž povezan sa samim Rimskim carstvom.
Nekoliko politija tvrdilo je da ima neposredan kontinuitet sa Rimskim carstvom, koristeći ime ili varijaciju imena kao isključivo ili neisključivo sopstveni samoopis. Nije iznenađujuće, kako su vijekovi prolazili i dolazilo do više političkih lomova, ideja o institucionalnom kontinuitetu postajala je sve diskutabilnija. Najtrajniji i najznačajniji potraživači kontinuiteta Rimskog carstva bili su, na istoku, Vizantija, a poslije 1453. Osmansko carstvo, a na zapadu Sveto rimsko carstvo od 800. do 1806. godine.
Odvojeno od potraživanja kontinuiteta, gledište o skončanju carstva dovelo je do raznih pokušaja da se ono oživi ili prisvoji njegovo nasljeđe. U odgovarajućim kontekstima pravoslavne Rusije od 16. vijeka i savremene Italije između 1870. i 1945, takvi pokušaji su koristili izraz „Treći Rim” („Prvi Rim” i „Drugi Rim” su Rim u Italiji i Konstantinopolj u Vizantiji) da bi ukazali na svoje tvrdnje o legitimnoj sukcesiji.
Istoriografija i nomenklatura uredi
U zapadnoj Evropi, Leonardo Bruni je početkom 15. vijeka je svrgnuće Romula Avgustula 476. uveo kao istorijsku prekretnicu, koja označava pad Zapadnog rimskog carstva, a time i početak srednjeg vijeka, tvrdnju koju je ojačao Kristof Keler krajem 17. vijeka, a zacementirao Edvard Gibon krajem 18. vijeka. To je, međutim, nešto više od istoriografske konvencije, pošto je carska ideja nadživjela Zapadno rimsko carstvo u većem dijelu zapadne Evrope, i zaista je dospjela na teritorije koje nikada nisu bile pod rimskom vlašću tokom klasične antike.
Ideja Istočnog rimskog carstva okončana 1453, koju je takođe usvojio Gibon, upitna je na sličan način. Prisvojena titula cara Rimljana () koju su koristili osmanski sultani, bila je pravdana pravom osvajanja, iako to uopšte nisu prihvatile tadašnje hrišćanske države Evrope i bio je samo jedan od nekoliko izvora sultanove legitimacije, čak i među njegovim hrišćanskim podanicima. Mjera u kojoj su osmanske carske pretenzije zahtijevale dodatnu potvrdu od vjerskog autoriteta, dobile su od carigradskog patrijarha Genadija II i njegovih nasljednika. Nedostatak priznavanja tog kontinuiteta u tradicionalnoj zapadnoj istoriografiji može se posmatrati kao slučaj političkog i/ili pristrasnog vjerovanja.
Nazivi uredi
Država koju moderna istoriografija naziva „Vizantijom”, za sebe je koristila naziv Romejsko (Rimsko) carstvo, Carstvo Romeja (Rimljana) ili kraće Romeja, sve do pada Konstantinopolja 1453. godine. Nakon uspostavljanja Svetog rimskog carstva 800, hrišćani zapadne Evrope nisu bili voljni da primjenjuju „rimski” epitet na Istočno carstvo i često su ga nazivali „Carstvo Grka” ili „Grčko carstvo”, iako su koristili i naziv Romeja (lat. Romania) — potonji se koristio i za Latinsko carstvo iz 13. vijeka. Nasuprot tome, muslimani Levanta i dalje na istoku obično su ljude iz Istočnog carstva nazivali „Rimljanima” (Rum), a zapadne Evropljane, uključujući i one iz Svetog rimskog carstva, „Francima” (Farang).
Naziv Vizantion se odnosi na drevni grad na Bosforu, sadašnji Istanbul, koji je Konstantin preimenovao u Konstantinopolj 330. godine. Nakon toga naziv nije korišten, izuzev u rijetkim istorijskim ili poetskim kontekstima, sve dok prvi put nije dobio svoje novo značenje 1557. — kada je njemački naučnik Hijeronim Volf objavio svoj Corpus Historiæ Byzantinæ, zbirku istorijskih izvora o Istočnom carstvu. Zatim su od 1648. pa nadalje, Filip Labe i francuski jezuiti objavljivali De Byzantinæ historiæ scriptoribus od 24 toma,[1] a Šarl du Kanž je objavio Historia Byzantina 1680. godine. Ovi poduhvati su dodatno učvrstili upotrebu oznake „vizantijski” među francuskim autorima, uključujući Monteskjea u 18. vijeku.[2] Izvan Francuske u zapadnom svijetu, u opštu upotrebu je ušao tek sredinom 19. vijeka, nakon što su Bartold Georg Nibur i njegovi saradnici objavili Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae od 50 tomova.[3]
Slično, ono za šta istoričari koriste naziv „Karolinško carstvo” i „Sveto rimsko carstvo” — na francuskom i španskom „Sveto rimsko germansko carstvo” (Saint Empire romain germanique, Sacro Imperio Romano Germánico), bilo je Rimsko carstvo, Carstvo Rimljana ili jednostavno Carstvo za svoje podanike i vladare, sa dodatkom „Franačko” ili „Franaka” u zavisnosti od konteksta. Borba za investituru 1157. dovela je do prakse da se Carstvo, iako ne i sam car, nazivaju „svetim” (sacrum).[4][5] Referenca na Njemačku (Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation, Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicæ), koja se prvi put javlja krajem 15. vijeka, nikada se nije često koristila u zvaničnim carskim dokumentima,[6] pa čak i tada bio je pogrešan naziv jer jurisdikcija Carstva u Italiji nije u potpunosti nestala. Druge kolokvijalne oznake u ranoj modernoj eri uključivale su „Njemačko carstvo” (Deutsches Reich) ili „Rimsko-njemačko carstvo” (Römisch-Deutsches Reich).[7]
Nekoliko decenija prije propasti Svetog rimsko carstva, Volter je 1773. izrekao čuvenu dosjetku da ono „ni na koji način nije bilo sveto, ni rimsko, ni carstvo”.[8]
Carski legitimitet uredi
U prvim decenijama Rimskog carstva, legitimitet u velikoj mjeri je definisan institucijama nasljeđenim od Rimske republike, u početku zajedno sa oblikom nasljedne sukcesije unutar dinastije Julijevci-Klaudijevci. Kako su stare republičke institucije postepeno gubile na značaju, mnogi kasniji carevi su svoj legitimitet izvlačili iz aklamacije od strane vojske, a tokom dinastije Antonina, usvajanjem od strane njihovih prethodnika. Samo Rimsko carstvo je dugo bilo definisano istoimenim glavnim gradom, ali je ova jednačina postala zamagljena nakon krize 3. vijeka, pošto je administrativno središte premješteno u Mediolanum (Milano), a zatim dalje podijeljen na različite lokacije (npr. Nikomedija, Sirmijum, Avgusta Trevorum, Serdika) prije nego što ga je Konstantin Veliki ponovo konsolidovao u Vizantionu, koji je preimenovan i posvećen u Konstantinopolj 330 — dok je Ravena zamijenila Milano kao zapadnu političku prijestonicu 402. godine. U međuvremenu, Carstvo je hristijanizovano tokom 4. vijeka, što je djelimično redefinisalo vlast cara pošto je postao zaštitnik nove državne religije.
Dakle, carski identitet, a samim tim i pitanje koja država bi s pravom mogla da tvrdi da je Rimsko carstvom, nije počivala na jednom kriterijumu, već na nizu faktora: dominantnoj teritorijalnoj moći i povezanim atributima mira i reda; vlast nad Rimom i/ili Konstantinopoljem; zaštiti pravde i hrišćanske vjere (od paganstva, jeresi, a kasnije i islama); kao i, iako samo povremeno, razmatranja dinastičke sukcesije ili etničkog nacionalizma.
Konfliktne tvrdnje uredi
U očima srednjovjekovnih hrišćana, Rimsko carstvo je bilo nedjeljivo i njegov car je imao donekle hegemonistički položaj čak i nad hrišćanima koji nisu živjeli unutar formalnih granica carstva. Od pada Zapadnog rimskog carstva tokom kasne antike, Vizantija (koja je predstavljala preostale provincije na istoku) bilo je priznato od strane pape, raznih novih hrišćanskih kraljevina širom Evrope, kao i od same sebe, kao legitimno Rimsko carstvo. To se promijenilo 797. kada je cara Konstantina VI zbacila, oslijepila i zamijenila njegova majka, carica Irina, čija vladavina na kraju nije bila prihvaćena na zapadu Evrope, a kao najčešći razlog se navodi da je bilo žena. Umjesto da prizna Irinu, papa Lav III je 800. proglasio kralja Franaka, Karla Velikog, za rimskog cara pod konceptom translatio imperii (prenos vlasti).
Iako su dva carstva na kraju popustila i priznale vladare kao careve, nikada nisu eksplicitno priznali jedan drugog kao „rimskog” cara, a Viznatinci su cara Svetog rimskog carstva oslovljavali sa „car (ili kralj) Franaka”, a kasnije i kao „kralj Njemačke”, dok zapadni izvori vizantijskog cara navode kao „cara Grka” ili „cara Konstantinopolja”. Tokom vijekova nakon krunisanja Karla Velikog, spor oko carske titule bio je jedno od najspornijih pitanja u politici Sveto rimsko carstvo — Vizantija i iako je zbog toga rijetko dolazilo do vojnih akcija, spor je značajno pogoršao diplomatske odnose između dva carstva. Nedostatak sukoba je vjerovatno uglavnom bio posljedica geografske udaljenosti između dva carstva. Povremeno su na carsku titulu pravo polagali susjedi Vizantije, poput Bugarske i Srbije, što je često dovodilo do vojnih sukoba.
Nakon što su katolički krstaši tokom Četvrtog pohoda 1204. momentalno zbacili Vizantiju i zamijenili je Latinskim carstvom, spor se nastavio iako su oba cara sada slijedila istog vjerskog poglavara po prvi put od početka spora. Iako su latinski carevi priznavali careve Svetog rimskog carstva kao legitimne rimske careve, oni su takođe tražili titulu za sebe, što zauzvrat nije priznalo Sveto rimsko carstvo. Papa Inoćentije III je na kraju prihvatio ideju divisio imperii (podjela vlasti), po kojoj bi carska hegemonija bila podijeljena na zapadnu (Sveto rimsko carstvo) i istočnu (Latinsko carstvo). Iako je Latinsko carstvo uništeno obnavljanjem Vizantije pod Paleolozima 1261, oni nikada nisu dostigli moć carstva prije 1204, a njegovi carevi su ignorisali problem dva cara u korist bližih diplomatskih odnosa sa Zapadom zbog moguće pomoći u borbi protiv neprijatelja.
Problem dva cara se u potpunosti pojavio tek nakon pada Konstantinopolja 1453, nakon čega je osmanski sultan Mehmed II preuzeo carsko dostojanstvo kao cezar Rima (Kayser-i Rûm) i težio za univerzalnom hegemonijom. Osmanske sultane je Sveto rimsko carstvo priznalo kao careve Konstantinopoljskim mirom iz 1533, ali vladari Svetog rimskog carstva zauzvrat nisu bili priznati kao carevi. Osmanlije su vladare Svetog rimskog carstva smatrali kraljevima () vijek i po, sve dok sultan Ahmed I nije zvanično priznao Rudolfa II za cara Žitvanskim mirom 1606, prihvatanjem divisio imperii, što je dovelo do okončanja spora između Konstantinopolja i zapadne Evrope. Pored Osmanlija, Rusko carstvo i kasnije Ruska Imperija takođe je polagala pravo na rimsko nasljeđe Vizantije, sa vladarima koji su se titulirali kao carevi (izvodeno od cezar) i kasnije imperatori. Njihovo polaganje prava na carsku titulu su vladari Svetog rimsko carstvo odbijali sve do 1726, kada je Karlo VI priznao to kao dio posredovanja u savezu, iako je odbio da prizna da su oba monarha imala jednak status.
Carstvo i hrišćanstvo uredi
Od 4. vijeka, a naročito od Solunskog edikta 380, odbrana i promovisanje hrišćanstva bio je ključni pokretač carskog identiteta. Međutim, od 380. teritorijalni obim carstva ili bilo kojeg sukcesora nikada se nije tačno poklapao sa hrišćanskim svijetom, a neslaganja su dovela do trajnih sukoba legitimiteta. Najvažniji od njih bio je Veliki raskol, koji se konačno dogodio 1054. kao posljedica dugogodišnjeg sukoba oko upravljanja i jurisdikcije (poznate kao crkvene razlike) i oko doktrine (teološke razlike), i može se posmatrati kao odloženi efekat problema dva cara koji je nastao stvaranjem Karolinškog carstva 800. godine.
Raniji primjeri uključuju preferenciju nekoliko „varvarskih” kraljevstava tokom Seoba naroda ka arijanstvu, nakon što je konkurentski Nikejski simbol vjere povratio dominaciju u Konstantinopolju: Burgundi do 516, Vandali do 534, Ostrogoti do 553, Svevi do 560-ih, Vizigoti do 587. i Langobardi do 652. godine. Usvajanje arojanstva zaštitilo je vladare ovih kraljevstava od vjerskih sporova i političkih inicijativa Konstantinopolja, dok je njihovim većinski katoličkim podanicima bilo prihvatljivije nego paganizam.
U dva navrata, istočni (pravoslavni) carevi su ponovo ujedini svoju crkvu sa zapadnim (katoličkim) dvojnikom, iz političkog motiva i bez trajnog efekta. Na Drugom lionskom saboru 1274, car Mihailo VIII za cilj je imao da umiri papstvo kako bi držao pod kontrolom svoje „franačke” protivnike, posebno planove Karla I da (ponovo) napadne Vizantiju; unija nikada nije bila široko prihvaćena u Konstantinopolju, a poništena je na Konstantinopoljskom saboru 1285. nakon što su i Mihailo i Karlo umrli. Na Ferarskom saboru 1438—1439, car Jovan VII je pregovarao pod osmanskom prijetnjom, ali je sporazum o uniji opet negodovan u Konstantinopolju, a proglasio ga je Isidor Kijevski tek u decembru 1452, četiri godine nakon Jovanove smrti i kasno da spriječi pad Konstantinopolja nekoliko mjeseci kasnije.
Suprotno tome, politika osmanskih sultana kao samoproglašenih careva Rimljana (tj. na jezika tog vremena, pravoslavnih hrišćana) podržavala je nezavisnost Pravoslavne crkve od Rima i povremeno je favorizovala reforme kako bi se vjerski inspirisan separatizam održao. Početni instrument te politike, Genadije II, bio je istaknuti protivnik unije Pravoslavne crkve i Katoličke crkve 1440-ih i ranih 1450-ih godina.
Veza između carstva i hrišćanska ima trajno nasljeđe: do danas Rim ostaje sjedište Katoličke crkve, a Konstantinopolj (Istanbul) Vaseljenske patrijaršije sa široko priznatim statusom primus inter pares (prvi među jednakima) unutar Pravoslavne crkve.
Carski kontinuitet na Istoku uredi
Istočno rimsko/Vizantijsko carstvo do 1204. uredi
Između Rimskog carstva i Vizantije postoji neprekidan kontinuitet, do te mjere da je datum kada prvo završava, a drugo počinje, u suštini stvar istoriografske konvencije. Vizantinci su sebe dosljedno i skoro isključivo nazivali Rimljanima (Romejima), prije i nekon što su usvojili grčki kao glavni državni jezik u 7. vijeku.
Tradicionalna zapadnoevropska istoriografija drži 395. kao datum početka Vizantije, kada su Teodosija I nasljedili Arkadije na Istoku i Honorije na Zapadu. Alternativne konvencije datiraju prelazak iz Rima u Vizant prevođenje carske prijestonice iz Rima u Konstantinopolj 330, ili u vrijeme vladavine Iraklija, koja označava kraj kasne antike.
Iako je Vizantija prošla kroz brojne političke preokrete i suočila se sa periodima dramatičnih kontrakcija u 7. i kasnom 11. vijeku, ona je pokazala neupitan institucionalni kontinuitet sve do 1204, ne samo zato njeno sjedište moći, Konstantinopolj, nikada nije osvojeno tokom ovog perioda.
Nasuprot tome, na teritorijama istočnog Sredozemlja koje tokom tog perioda više nisu bile dio carstva, nije se pojavilo gotovo nikakvo konkurentsko pravo na carski legitimitet. Na različite načine, Avari i Sloveni na Balkanu, te Sasanidi i muslimani na Levantu i u sjevernoj Africi, imali su različite modele upravljanja i nisu imali apetita da se predstavljaju kao Rimljani. Ovo takođe može biti povezano sa njihovom nemogućnošću da osvoje carsku prijestonicu uprkos brojnim pokušajima, kao što sugeriše kontraprimjer da su osmanski sultani polagali pravo na carsku titulu poslije 1453. godine.
Bugarsko carstvo uredi
U periodu prije 1204, jedina zvanična konkurentska carska pretenzija na Istoku pojavila se 913, kada je Simeon I, vladara Bugarske, carigradski patrijarh i carski regent Nikolaj Mistik krunisao za cara Bugara i Rimljana izvan vizantijske prijestonice. Period 914—927. protekao je u destruktivno vizantijsko-bugarskom ratu zbog pretenzija na carsku titulu i drugih pitanja. Bugarskog monarha je na kraju kao „cara Bugara” () priznao vizantijski car Roman I 924, nakon konvencije koja je takođe usvojena sa Karolinškim carstvom po kojoj vasilevs (grčka riječ koja se može prevesti kao „kralj” ili „car” u zavisnosti od konteksta) nije bila jednaka tituli cara sve dok nije eksplicitno davala vlast nad „Rimljanima”. Carigradsko priznanje dostojanstva vasilevsa bugarskom monarhu i patrijaršijskog dostojanstva bugarskog patrijarha ponovo je potvrđeno sklapanjem trajnog mira i bugarsko-vizantijsko dinastičkog braka 927. godine. Bugarska titula „car” (cezar) usvojili su svih bugarski monarsi sve do pada Bugarske pod osmansku vlast.
Tokom Drugog bugarskog carstva, književni spisi iz 14. vijeka prikazivali su tadašnju prijestonicu Trnovo, sada Veliko Trnovo, kao nasljednika Rima i Konstantinopolja.[9] Bugarski savremenici su za grad koristili naziv „Carevgrad Trnovo”, carski grad Trnovo, pod ugledu na slovenski naziv za Konstantinopolj, Carigrad (stsl. Цѣсарьградъ).[10]
Četvrti krstaški rat uredi
Četvrti krstaški rat i pljačkanje Konstantinopolja 1204. označili su veliki prekid u istoriji Istočnog rimskog/Vizantijskog carstva i otvorili period fragmentacije i suprotstavljenih zahtjeva za carskim legitimitetom. Krstaši („latinski”) osvajači su podijelili veći dio carstva između sebe formalnim ugovorom o podjeli, prema kojem se neposredna vlasti Latinskog carstva nije prostirala mnogo dalje od samo grada Konstantinopolja. Obuhvatala je crnomorske moreuze i njihovo neposredno zaleđe, npr. Andrijanopolj i Nikomedija, ali ne i Solun i Nikeju. Ostale teritorije bivšeg carstva nisu osvojili latinski krstaši, već su ih držali različiti nasljednici bivšeg („grčkog”) carstva.
Nekoliko država koje su proizašle iz te fragmentacije tvrdile su da su zakoniti nasljednici prethodnog carstva, iz različitih motiva: Latinsko carstvo je držalo prijestonicu carstva; vladari Trapezundskog carstva su poticali iz nekadašnje carske porodice Komneni; oni iz Epirske despotovine (ukratko Solunsko carstvo) bili su iz porodice [[Anđeli (dinastija) |Anđela]], iako su se odrekli carskih pretenzija prihvatanjem nikejske vlasti 1248; Nikejsko carstvo je uspješno preuzelo patrijaršiju 1206. i na kraju je pobijedilo vještim upravljanjem savezima i ponovnim zauzimanjem Konstantinopolja 1261. godine.
Latinsko carstvo Konstantinopolja uredi
Latinsko carstvo je imalo sopstvenu liniju carske sukcesije, kojom je u početku dominirao dom Flandrije, a zatim francuski dom Kurtene. Borba se vodila gotovo od početka, međutim, grad nikada nije mogao da se oporavi od traume iz 1204. godine. Uprkos svom teoretskom sizerenstvu, Latinsko carstvo nije bilo čak ni politički dominantno među krstaškim državama.
Nakon što su protjerani iz Konstantinopolja 1261, titularni carevi su povremeno držali teritorijalnu vlasti u dijelovima savremene Grčke. Žak de Bo bio je ahajski knez 1381—1383. i posljednji zabilježeni pretendent na latinsku carsku titulu.
Kasna Vizantija uredi
Paleolozi su nastavili rimsko carsko nasljeđe od povratka Konstantinopolja 1261. do osmanskog osvajanja 1453. godine. Međutim, carstvo se tokom tog perioda znatno smanjilo i na kraju je to bio samo carski grad bez ikakvog zaleđa, uz dodatak Moreje (danas Peloponez) koji je obično bio pod neposrednom vlašću jednog od carevih sinova sa titulom despota. Ova linija carskog nasljeđa nestala je 1453: iako je Morejska despotovina potrajala još nekoliko godina, sve dok je Osmanlije nisu zauzele 1460, njeni tadašnji vladari nisu polagali pravo na carsku vlast.
Srpsko carstvo uredi
Srpski kralj Stefan Dušan se proglasio za cara 1345, a 16. aprila 1346. su ga krunisali patrijarh srpski, patrijarh bugarski i arhiepiskop ohridski. Njegovu carsku titulu priznalo je, između ostalih, Bugarsko carstvo, koji je bilo znatno smanjeno nakon bitke kod Velbužda 1330, ali ne i Vizantija. U Srbiji je titulu car Srba i Romeja nosio tek Dušanov sin Stefan Uroš V sve do svoje smrti 1371. godine. Dušanov polubrat, Simeon Uroš, i njegov sin Jovan Uroš, nosili su istu titulu sve do abdikacije potonjeg 1373, dok su vladali Epirom i Tesalijom.
Trapezuntsko carstvo uredi
Trapezuntsko carstvo, jedna od država nastala fragmentacijom u ranom 13. vijeku, opstalo je sve do osmanskog osvajanja 1461. godine. Vladari iz dinastije Komnen su polagali pravo na carsku titulu u konkurenciji sa carevima u Konstantinopolju, iako nisu dobili bilo kakvo značajno međunarodno priznanje.
Zasebna politija na krimskoj obali Crnog mora, Kneževina Teodoro, pala je u osmanske ruke tek 1475. godine. Nema naznaka da su njeni vladari tvrdili da su rimski carevi.
Ustupanje titule Andreja Paleologa uredi
Andrej Paleolog, nećak posljednjeg vizantijskog cara Konstantina XI Paleologa i glava onoga što je ostalo od porodice Paleolog, počeo je da se naziva carem Konstantinopolja 1483. i, vjerovatno bez potomstva, prodao je ono što je smatrao carskom titulom Šarlu VIII od Francuske 1494. godine.[11] Naredni kraljevi Francuske zadržali su tu titulu do Šarla IX 1566, koji ju je prestao koristiti. Šarl IX je napisao da je carska vizantijska titula „nije eminentnija od kraljevske, koja zvuči bolje i slađe”.[12]
U svojoj posljednjoj oporuci 1502, Andrej Paleolog je ponovo ustupio svoju samododijeljenu carsku titulu, ovog puta Fernandu II od Aragona i Izabeli I od Kastilje.[13] Drugi pretendenti na vizantijski prijesto pojavili su se iste godine nakon njegove smrti, sa sve sumnjivijim tvrdnjama kako su godine prolazile. Vojvoda Mantove Karlo I Gonzaga, koji je takođe tvrdio da potiče iz porodice Paleolog, izjavio je 1612. da namjerava da povrati Konstantinopolj, ali je uspio samo da izazove ustanak na poluostrvu Mani, koji je trajao do 1619. godine.
Osmansko carstvo poslije 1453. uredi
Nakon pada Konstantinopolja 1453, Mehmed II proglasio se rimskim carem: Kayser-i Rum, doslovno „cezar Rimljana”, standardna titula ranijih vizantijskih careva u arapskim, persijskim i turskim zemljama.[14] Svečano je postavio Genadija, čvrstog antagonistu katolicizma i sultanovih evropskih neprijatelja, za vaseljenskog patrijarha 1454. i etnarha (milletbashi) Rumskog mileta, odnosnog grčkih pravoslavnih hrišćana unutar carstva. Zauzvrat, Gendije je podržao Mehmedovu tvrdnju o carskom nasljeđu.[15][16]
Mehmedova tvrdnja je uglavnom počivala na ideji da je Konstantinopolj bio zakonito sjedište Rimskog carstva, kao što je zaista bio više od jednog milenijuma, čak i ako se oduzme period 1204—1261. Savremeni naučnik Georgije Trapezundski pisao je da je „sjedište Rimskog carstva Konstantinopolj (…) i onaj koji jeste i ostaje car Rimljana, ujedno je i car cijelog svijeta”.[17] Dodatna, mada upitna tvrdnja o legitimnosti odnosila se na prošle saveze između osmanske dinastije i vizantijskih carskih porodica. Vizantijska princeza Teodora Kantakuzina bila je jedna od žena Orhana I, a nepodržana, ali široko rasprostranjena priča prikazuje Mehmeda kao potomka Jovana Čelebije Komnina[11]
Georgije Trapezundski se obratio Mehmedu u pjesmi:[18]
Niko ne može sumnjati da je on car Rimljana. Onaj ko drži sjedište carstva u svojoj ruci je car prava; a Konstantinopolj je središte Rimskog carstva.
Mehmedovi carski planovi otišli su dalje i imali su za cilj osvajanje samog Rima, čime je želio ujediniti carstvo na način koji je bilo ujedinjeno prije skoro osam vijekova. Njegov italijanski pohod počeo je 1480. invazijom na Otrant, ali je prekinut Mehmedovog iznenadnom smrću 3. maja 1481. godine.[19] Niko od njegovih nasljednika nije ponovio taj poduhvat. Umjesto toga, oni su u više navrata (iako nikad uspješno) pokušali da osvoje prijestonicu rivalskih kandidata na rimsku carsku titulu, prvom opsada Beča 1529. i drugom opsadom 1683. godine.
Biti zakoniti nasljednik Rimskog/Vizantijskog carstva postao je dio identiteta sultanata, zajedno sa njegovim turskim i muslimanskim nasljeđem, iako su zapadni posmatrači umanjivali tu dimenziju. Prema riječima naučnika Aslija Ergula:[20]
Osmanska dinastija, definišući sebe kao Rum (Rim), internalizovala je hegemonističku i multikulturalnu strukturu Istočnog rimskog carstva (Vizantijskog carstva). Očigledno je to bila deklaracija o oduzimanju nasljeđa Istočnog rimskog carstva od strane osmanskog sultana. Iako ovu titulu nisu priznavali ni Grci ni Evropljani, osmanska dinastija je sebe definisala kao nasljednicu istih teritorija kojim je Vizantija vlada više od jednog milenijuma.
Svi naredni sultani Osmanskog carstva zadržali su titulu Kayser-i Rum kao jednu od svojih brojnih titula, uključujući posljednjeg, Mehmeda VI, sve do njegovog svrgavanja 1. novembra 1922. (Mehmedov rođak Abdulmedžid II ga je nakratko nasljedio kao kalif i amir el muminin, ali nikada nije imao carsku titulu). U diplomatskim prepiskama sa Svetim rimskim carstvom, Osmanlije su u početku odbijale da priznanju carske pretenzije potonjih, jer su sebe vidjele kao jedine zakonite nasljednike Rima. Konstantinopoljskim mirom iz 1533, austrijski pregovarači su se složili da ne pominju Sveto rimsko carstvo, samo pominjući Ferdinanda I kao kralja Njemačke i Karla V kao kralja Španije. Osmanlije su, međutim, napustile taj zahtjev u Žitvanskom miru 1606, i slično sa Rusijom u Kučukkainardžijskom miru 1774. godine.
Kineska upotreba tokom dinastije Ming označavala je Osmanlije kao Lumi (魯迷), izvedeno od Rumi, što doslovno znači „rimski”.[21]
Jedna teorija sugeriše da je prihvatanjem islama i ujedinjenjem sa muslimanima, grčko stanovništvo basena Mramornog mora oživjelo Vizantiju kao muslimansku državu. Međutim, naučnici upoznati sa istočnim istorijskim izvorima prepoznaju ovu teorija kao neosnovanu spekulaciju.[22]
Carski kontinuitet na Zapadu uredi
Politička fragmentacija i carska prevlast uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „The “Byzantine du Louvre” collection”. www.qantara-med.org (na jeziku: engleski). Qantara. Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Fox, Clifton R. (1996). „What, If Anything, Is A Byzantine?”. www.romanity.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Rosser, John Hutchins (2012). Historical Dictionary of Byzantium (na jeziku: engleski). Scarecrow Press. str. 2. ISBN 978-0-8108-7567-8. Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Wilson, Peter H. (2017). The Holy Roman Empire: A Thousand Years of Europe's History (na jeziku: engleski). Penguin Books, Limited. ISBN 978-0-14-104747-8. Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Moraw, Peter (2002). „Heiliges Reich”. Lexikon des Mittelalters (na jeziku: nemački) (4 izd.). Dt. Taschenbuch-Verlag. str. columns 2025—2028. ISBN 978-3-423-59057-0. Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Wilson, Peter H. (decembar 2006). „Bolstering the Prestige of the Habsburgs: The End of the Holy Roman Empire in 1806”. The International History Review. 28 (4): 709—736. ISSN 0707-5332. doi:10.1080/07075332.2006.9641109.
- ^ Jorio, Marco (25. 4. 2016). „Heiliges Römisches Reich”. Heiliges Römisches Reich. Historisches Lexikon der Schweiz (na jeziku: nemački, francuski i italijanski). Pristupljeno 26. 10. 2021.
- ^ Voltaire (1773). „Chapitre LXX”. Essais Sur Les Moeurs Et L'esprit Des Nations (na jeziku: francuski). str. 338. Pristupljeno 26. 10. 2021. „Ce corps qui s'appelait, & qui s'appelle encore, le Saint-Empire Romain, n'était en aucune manière, ni saint, ni romain, ni empire”
- ^ Duйčev, Ivan (1972). Bъlgarsko srednovekovie: proučvaniя vъrhu polit. i kult. istoriя na srednovekovna Bъlgariя (na jeziku: bugarski). Nauka i izkustvo. str. 430. Pristupljeno 4. 11. 2021.
- ^ Božilov, Ivan Angelov; Gюzelev, Vasil (1999). Istoriя na Bъlgariя: V 3 toma. Istoriя na Srednovekovna Bъlgariя VII-XIV vek (na jeziku: bugarski). Anubis. str. 620—621. ISBN 978-954-426-204-4. Pristupljeno 4. 11. 2021.
- ^ a b Norwich, John Julius (1996). Byzantium: The Decline and Fall (na jeziku: engleski). Knopf. str. 446. ISBN 978-0-679-41650-0. Pristupljeno 6. 11. 2021.
- ^ Potter, David (1995). A History of France, 1460–1560: The Emergence of a Nation State (na jeziku: engleski). Macmillan International Higher Education. str. 33. ISBN 978-1-349-23848-4. Pristupljeno 6. 11. 2021.
- ^ Enepekidēs, Polychronēs K. (1960). Das Wiener Testament des Andreas Palaiologos vom 7. April 1502 (na jeziku: nemački). C. H. Beck. Pristupljeno 6. 11. 2021.
- ^ Ortaylı, İlber (29. 5. 2011). „Büyük Constantin ve İstanbul”. milliyet.com (na jeziku: turski). Arhivirano iz originala 28. 7. 2019. g. Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ „Gennadios II Scholarios | patriarch of Constantinople”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ Kitsikis, Dimitri (1996). Türk-Yunan imparatorluğu: arabölge gerçeği ışığında Osmanlı tarihine bakış (na jeziku: turski). İletişim. ISBN 978-975-470-504-1. Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ Crowley, Roger (2009). Constantinople: The Last Great Siege, 1453 (na jeziku: engleski). Faber & Faber. str. 13–. ISBN 978-0-571-25079-0. Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ İnalcık, Halil (1973). The Ottoman Empire: The Classical Age, 1300-1600 (na jeziku: engleski). Weidenfeld & Nicolson. str. 56—57. ISBN 978-0-297-99490-9. Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ Bunson, Matthew (7. 1. 2008). „How the 800 Martyrs of Otranto Saved Rome”. Catholic Answers (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ Namee, Matthew (20. 7. 2020). „When did the Roman Empire end: 1917 or 1922?”. Orthodox History (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ 博徳, 和田 (1958). „明代の鉄砲伝来とオスマン帝国--神器譜と西域土地人物略”. Shigaku (na jeziku: jp). 慶應義塾大學商學部. 1〜4 (31): 692—719. Pristupljeno 7. 11. 2021.
- ^ İnalcık, Halil (1973). The Ottoman Empire: The Classical Age, 1300-1600 (na jeziku: engleski). Weidenfeld & Nicolson. str. 5. ISBN 978-0-297-99490-9. Pristupljeno 7. 11. 2021.