Википедија

Ustaška mladež

Ustaška mladež je bila omladinsko krilo ustaša, hrvatske fašističke i ultranacionalističke organizacije koja je bila aktivna tokom međuratnog perioda i Drugog svetskog rata. Ustaše su između 1941. i 1945. godine upravljale nemačko-italijanskom marionetskom državom pod nazivom Nezavisna Država Hrvatska (NDH).

Ustaška mladež
Simbol organizacije.
Datum osnivanja4. novembar 1941.
Datum gašenja8. maj 1945.
NamenaOsnivanje logora
LokacijaNDH
Ivan Oršanić (1941—1944)
Feliks Njedzilski (1944—1945)
Matična organizacijaUstaše

Ustaške omladinske grupe su prvi put formirane 1930-ih godina, a postale su aktivne 1940. Ove grupe su organizovane u potpuno strukturisanu organizaciju 12. jula 1941. Organizacija je podeljena na četiri sekcije prema starosti i takođe je podeljena geografski. Zvanično, članstvo je bilo obavezno za svu hrvatsku omladinu. U praksi se ovo pitanje svodilo na vođe logora i regrutacija 1941. nije uspela da postigne masovni upis, nakon čega je organizacija dobila elitistički karakter. Tokom 1941. godine pripadnici ustaške omladine bili su uključeni u genocid nad Srbima i holokaust u NDH. Popunili su i dva dečja koncentraciona logora, u kojima je stradalo stotine ili preko hiljadu dece.

Delatnost ustaške omladine odvijala se u logorima, kojih je bilo dve vrste: logorima na selu gde su se okupljali članovi ustaške omladine na skupove i izlete i područnim logorima koji su se nalazili u nekorištenim školskim zgradama ili bioskopima. Seoski logori su osnovani tokom kampovanja u organizaciji ustaške omladine. Bili su „manje ili više uspešni“, ali se njihov broj značajno smanjio do 1943. Regionalni logori su bili veoma strogi, ali su nudili mogućnost društvene mobilnosti. Pripadnici ustaške omladine koji su pohađali ove logore često su pokazivali buntovno ponašanje i žestoko nadmetanje između pojedinih lokalnih logora bilo je uobičajeno.

Ustaška omladina je razvila odnose sa nemačkom Hitlerjugendom i italijanskom Liktorskom omladinom, na koje se gledalo kao na uzore. Takođe je bio član kratkotrajnog saveza fašističkih nacionalnih omladinskih organizacija pod nazivom Evropski savez mladih. Ustaška omladina je uspostavila bliske odnose i sa slovačkom fašističkom omladinskom organizacijom Hlinka. Organizacije su zajedno osnovale zajedničke logore održane i u Slovačkoj i u NDH.

Pozadina

uredi
Za više informacija pogledajte: Ustaše
 
Ante Pavelić u parlamentu, februar 1942.

Omladinske grupe bile su glavno uporište radikalnog hrvatskog nacionalizma u međuratnoj Jugoslaviji. Mnoge kratkotrajne militantne omladinske organizacije formirane su 1920-ih, od kojih je većina brzo nestala ili su ih vlasti zabranile zbog nasilnih akcija.[1] Dve najveće omladinske organizacije bile su Hrvatska narodna omladina, osnovana u proleće 1921. godine[2] i namenjena srednjoškolskoj omladini, i Hrvatska radnička omladina, koja je imala za cilj da spreči radničke omladine da se učlane u socijalističke organizacije. Nakon što su stavljena van zakona, osnovane su još dve: Hrvatska prava republikanska omladina koju je predvodio Branimir Jelić i Hrvatska prava laburistička omladina, koju su predvodili Marko Hranilović i Matija Soldin, koji su kasnije streljani pod optužbom za terorizam.[1]

Ustaški pokret je 1930. godine osnovao Ante Pavelić kao organizaciju posvećenu ostvarivanju nezavisne hrvatske države svim sredstvima, uključujući i terorom. Do kasnih 1930-ih, ustaše su usvojile fašističke principe italijanske vlade, koja im je dala finansijsku podršku i zaštitu. Tokom 1930-ih, ustaše su izvele nekoliko terorističkih napada, od kojih je najznačajniji atentat na jugoslovenskog kralja Aleksandra I i francuskog ministra inostranih poslova Luja Bartua u Marseju u oktobru 1934. godine.[3] U aprilu 1941. godine, kada je Jugoslavija napadnuta i raskomadana od strane sila Osovine, uspostavljena je Nezavisna Država Hrvatska (NDH) kao italijansko-nemački kvaziprotektorat pod vođstvom ustaša.[4]

Jedna od najvažnijih komponenti ideologije ustaškog pokreta bila je omladina. Ideja da je ustaška revolucija revolucija omladine bila je naširoko podeljena u pokretu. List ustaške omladine pisao je: „Biti ustaša znači biti večno mlad i večno ratnik.“[5] Pavelićeve najodanije pristalice bile su deo militantne hrvatske omladine. Ustaše su svoju borbu predstavile kao borbu mladih (pristaša fašizma) i starih (pristaša demokratije). Pod ustašama su svi oni koji su smatrani pristalicama starog mentaliteta – liberalne demokratije, plutokratije i jugoslovenstva – trebali biti uništeni. Proglašeni su nacionalnim izdajicama i stavljeni u logore gde su mučeni.[5]

Ministar prosvete NDH Mile Budak je septembra 1941. raspravljao o uvođenju korenitih promena u školski sistem marionetske države. Najavio je da će svi udžbenici iz jugoslovenskog doba biti zamenjeni knjigama iz doba Austrougarske prilagođenim ustaškoj ideologiji. Budak je želeo da škole u ​​NDH postanu „staklenici ustaške filozofije i patriotizma“. Univerzitete i škole trebalo je ideološki očistiti. Budak je rekao da bi nastavnici mogli da sačuvaju svoja radna mesta „iskrenim prelaskom na ustašku stvar“. Međutim, on je takođe naveo da se škole ne mogu odmah očistiti jer bi mnoge škole tada morale da se zatvore.[6]

Struktura i osnivanje

uredi
 
Administrativna karta Nezavisne Države Hrvatske.

Ustaške omladinske grupe formirane su 1930-ih godina, a do 1940. redovno su delile letke kojima su hrvatsku omladinu pozivali na demonstracije, aktivnosti i skupove.[6] Pavelić je 12. jula 1941. dekretom odredio da se ove grupe organizuju u potpuno strukturisanu organizaciju.[7] Ustaška mladež je bila službeno predviđena da se sastoji od svih hrvatskih omladinaca od 7–21 godine.

Organizacija je bila podeljena u četiri sekcije:

  • Ustaška nada (ustaška uzdanica) (7–11 godina),
  • Ustaški heroji (11–15),
  • Ustaška Starčevićeva mladež (ustaška Starčevićeva mladež) (15–21) i
  • Univerzitetska omladina (sveučilišna mladež).[8][9]

Dekretom iz novembra 1941. godine iz organizacije je uklonjena Univerzitetska omladinska sekcija, koju su zamenili Ustaški jurišnici (ustaški jurišnici) i Ustaške devojke (ustaške devojke) za članove od 18 do 21 godine.[10] Najbolji članovi Starčevićanske mladeži postali su pripadnici Ustaške jurišne jedinice, gde su prošli strogu paravojnu obuku.[11] Ustaška omladina je bila vojnički strukturirana i regionalno i teritorijalno podeljena. Svaka županija je sadržavala ustaški omladinski centar, svaka administrativna jedinica imala je logor ustaške omladine, a svaka zajednica je imala koncentraciju. Koncentracije su imale odrede i vodove, koji su se delili na ogranke prema starosti.[11]

Vođa ustaške omladine delovao je iz Vrhovnog ustaškog stožera i direktno je odgovarao Paveliću.[12] Ovu funkciju prvi je preuzeo Ivan Oršanić, koji je prethodno vodio Državni sekretarijat za propagandu NDH.[13] U julu 1944. Oršanića je nasledio Feliks Njedzilski, koji je prethodno bio viceguverner velike župe Sana-Luka. Njedzilski je ostao na ovoj poziciji do kraja rata.[14] Muški i ženski delovi organizacije takođe su imali svoje vođe. Vođa muškog dela bio je Zdenko Blažeković, koji je ranije bio komandant Ustaškog sveučilišnog stožera.[15] Prva vođa ženskog dela bila je Mira Vrljičak-Dugački, visoki funkcioner Velikog križarskog bratstva, radikalne katoličke omladinske organizacije.[16] Godine 1942. Vrljičak-Dugački je zamenjena vođom ženske ustaške omladine u Dubrovniku, Dolores Bracanović, koja je na toj funkciji bila do kraja rata.[17]

Zvanično, članstvo u Ustaškoj omladini je bilo obavezno, jer je u njenom osnivačkom statutu pisalo, „cijela hrvatska omladina pripada Ustaškoj omladini.“[18] Osnivačkim statutom je naloženo i zatvaranje svih drugih omladinskih organizacija. Liberalni, jugoslovenski i levičarski stavljeni su van zakona, dok su desni radikalni inkorporirani u ustašku omladinu.[9] I pored toga što je statutom članstvo obavezno, ovo pitanje palo je na čelnike ustaških omladinskih logora. Neki, poput Vinka Sablića u Dubrovniku, izdali su naredbu da se svi đaci moraju pridružiti ustaškoj omladini, a isključeni su samo „nearijevci“ i „grko-istočnjaci“. Drugi, poput Ante Borasa u Petrinji, učinili su članstvo dobrovoljnim.[18]

Akcije

uredi

Regrutovanje

uredi

Vođa ustaške omladine Ivan Orašnić upozorio je da će "svako ko sabotira ustašku omladinu biti uništen."[19] Roditeljima koji su svojoj deci zabranjivali nastavu u logorima ustaške omladine izricane su novčane kazne. Hiljade se u početku pridružilo ustaškoj omladini, povučeni atletskim, intelektualnim i umetničkim treningom koje je organizacija pružala.[20] Ipak, regrutacija 1941. nije uspela da postigne masovni upis, pošto većina omladine nije pokazala interesovanje da se pridruži.[21] Iako je Blažeković tvrdio da ima 500.000 članova, istoričar Rori Jomans je to opisao kao "malo verovatno". Nakon što je propala masovna regrutacija, ustaška omladina je poprimila sve selektivniji i elitistički karakter. Ustaškim statutima iz avgusta 1942. godine utvrđen je probni rok od četiri do sedam meseci koji je svaki pripadnik ustaške omladine morao odslužiti u svom lokalnom logoru pre nego što je primljen kao registrovani član.[22] Uprkos profesionalizaciji Ustaške omladine, organizacija je zadržala princip da svi hrvatski omladinci budu njeni članovi.[23]

Ratni zločini

uredi
 
Deca logora Jastrebarsko.

Pripadnici ustaške omladine učestvovali su u genocidu nad Srbima u NDH, kao i u holokaustu. Prema pričanju očevidaca, mnoga od najgorih zločina koje su počinile ustaše 1941. godine počinili su omladinci.[24] Preživeli masovna ubistva u Križevcima i Karlovcima svedoče da je mnogo naoružanih mladića učestvovalo u ubijanju i mučenju Srba i Jevreja.[24] Pripadnici Ustaške omladine, zajedno sa Studentskom milicijom Poglavnikove tjelohraniteljske brigade, izvršili su mnoge od prvih masakra u NDH.[25] Blažeković se jednom prilikom hvalio velikim brojem Srba koje je pobio i tvrdio da je skupljao uši svojih žrtava na svojoj ogrlici.[25] U dva dečija logora su radili pripadnici ustaške omladine. U dečjem logoru Jastrebarsko stradalo je između 449 i 1.500 dece.[26] U sisačkom dečjem logoru, u kojem je bio ženski deo ustaške mladeži, umrlo je između 1.152 i 1.631 dece.[27]

Ustaški omladinski logori

uredi

Postojale su dve vrste logora koje je organizirala ustaška omladina: logori na selu gdje su se okupljali članovi ustaške omladine na skupovima i ekskurzijama i regionalni logori koji su također bili smješteni u nekorišćenim školskim zgradama ili bioskopima.[28]

Seoski logori su formirani tokom kampovanja u trajanju od najmanje tri dana u kojima su se okupljali pripadnici ustaške omladine iz raznih krajeva države.[28] Ovi logori su bili podeljeni u dve kategorije: taborovanje – sastavljeno od tri voda i logorovanje – koje se sastoji od više od tri voda. Cilj kampovanja je bio da se omladina nauči vrednostima drugarstva, požrtvovanja, dužnosti, discipline, odgovornosti i reda. Ustaškim priručnicima je bilo predviđeno da takvi logori budu ograđeni i da imaju oznaku koja ih označava kao logore ustaške omladine, sa amblemom ustaške omladine na glavnoj kapiji. U središtu logora je trebalo da bude logorska vatra, zajedno sa jarbolom sa zastavama NDH i ustaške omladine.[29] Dnevni raspored logora podrazumevao je buđenje u 6 časova, jutarnju vežbu, radnu službu, predvojnička predavanja, okupljanje oko logorske vatre ujutru i uveče i večernju molitvu. Uvedene su razne kazne da bi se postigla disciplina u logorima, a neki članovi ustaške omladine su protjerani zbog kršenja pravila.[30] Prema istoričaru Goranu Miljanu, ovakvi logori su organizovani „manje ili više uspešno tokom celog režimskog perioda“, ali se njihov broj znatno smanjio posle sredine 1943. godine.[30]

Uniforme i oznake

uredi
 
Devojčice, pripadnice ustaške mladeži.

Muški pripadnici ustaške nade nosili su zeleno-smeđe košulje i kratke pantalone, smeđe pojaseve, čizme, crvenu maramu i kapu sa velikim slovom U — simbolom ustaša. Pripadnice su nosile zeleno-braon suknje, dok je ostatak njihove uniforme bio isti kao i kod njihovih muških kolega. Pripadnici ostalih sekcija su imali sličnu odeću, samo su se razlikovali po maramama, ustaški heroj je imao plave marame, dok je ustaška starčevićanska omladina imala ili crni šal ili kravatu. Muški pripadnici su nosili i nož, jedino dozvoljeno oružje za pripadnike, ustaški heroj je imao manji nož, a ustaška starčevićanska omladina veći. Uniforme su bile obavezne na svim javnim skupovima, sastancima i aktivnostima organizacije.[31] Nošenje uniforme u školi je bilo zabranjeno. To je učinjeno ili da bi se izbegao sukob između članova ustaške omladine i učitelja ili da bi se istakla uloga učitelja kao nadređenih svojih učenika u nadi da će se više učitelja mobilizirati u ustaše.[32]

Sa izuzetkom onih koji to nisu mogli priuštiti, čije je uniforme nabavljala i subvencionirala država, pripadnici ustaške omladine morali su sami plaćati svoje uniforme. Pravila koja regulišu ko će dobiti uniforme koje subvencioniše država u početku nisu uspostavljena. Isporuka uniformi je takođe bila problematična. Ustaška omladina u Koprivnici je navodno umesto uniforme dobila sukno, platno, kravate, trolistove i dugmad.[33] Jasnija pravila su uspostavljena u martu 1942. širenjem Pravilnika o raspodeli uniformi po Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Upiti i molbe za uniforme trebalo je uputiti Upravnoj komandi ustaške omladine. Fabrika tekstila Velebit je proizvodila uniforme ustaške omladine.[34] Tačna cena takve uniforme je nejasna. U jednom savremenom dokumentu cena uniforme ustaške nade iznosi 800 kuna, a u drugom 2.000 kuna, što Miljan smatra "previsokom". Godine 1942. Upravna komanda ustaške omladine uzela je kredit od 500.000 kuna za izradu uniformi za one koji ih nisu mogli priuštiti. U zavisnosti od cene svake uniforme, to je iznosilo između 250 i 625 uniformi.

Vođe ustaške omladine su iznad levog džepa imali oznake koje su označavale svoju pripadnost lokalnoj županiji, opštini ili kotaru.[35] Simbol koji su koristili ustaše bilo je trostruko slovo U sa dvostrukom viticom.[35]

Galerija

uredi
  •  
    Marš ustaške mladeži.
  •  
    Pripadnici ustaške omladine i pripadnik Hitlerove omladine (u sredini).
  •  
    Ivan Oršanić u Beču.
  •  
    Naslovna strana Ustaške mladeži na kojoj su članovi Ustaške omladine i Omladine Hlinke koji zajedno podižu zastave tokom zajedničkog kampa u Ozlju.

Reference

uredi
  1. ^ a b Yeomans, Rory (2012). Visions of Annihilation: The Ustasha Regime and the Cultural Politics of Fascism, 1941-1945 (na jeziku: engleski). University of Pittsburgh Pre. ISBN 978-0-8229-7793-3. 
  2. ^ Pilić, Stipe (2019). „Virovitička hrvatska nacionalna omladina između dva svjetska rata do pristupa Ustaškoj mladeži 1941.”. Zbornik Janković (na jeziku: hrvatski). IV (4): 186—247. ISSN 1849-6873. doi:10.47325/zj.4.4.8. 
  3. ^ Tomasevich 2001, str. 32–33
  4. ^ Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration (na jeziku: engleski). Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7924-1. 
  5. ^ a b Yeomans 2013, str. 81–82
  6. ^ a b Yeomans 2013, str. 87
  7. ^ Miljan 2015, str. 244
  8. ^ Ravlić 1997, str. 482
  9. ^ a b Yeomans 2013, str. 88
  10. ^ Miljan 2015, str. 123
  11. ^ a b Yeomans 2013, str. 89
  12. ^ Tomasevich 2001, str. 341
  13. ^ Yeomans 2013, str. 251
  14. ^ Geiger 1997, str. 294
  15. ^ Dizdar 1997, str. 41
  16. ^ Dugački 1997, str. 422
  17. ^ Bitunjac 2020, str. 458
  18. ^ a b Yeomans 2013, str. 90
  19. ^ Jelić-Butić 1977, str. 108.
  20. ^ Yeomans 2013, str. 89
  21. ^ Jelić-Butić 1977, p. 108.
  22. ^ Yeomans 2013, str. 90
  23. ^ Yeomans 2013, str. 91
  24. ^ a b Yeomans 2013, str. 97–98
  25. ^ a b Yeomans 2013, str. 51
  26. ^ Fumić 2011, str. 56
  27. ^ Fumić 2011, str. 57
  28. ^ a b Yeomans 2013, str. 115
  29. ^ Miljan 2015, str. 203
  30. ^ a b Miljan 2015, str. 206
  31. ^ Miljan 2015, str. 207–208
  32. ^ Miljan 2015, str. 157
  33. ^ Miljan 2015, str. 209
  34. ^ Miljan 2015, str. 210
  35. ^ a b Miljan 2015, str. 275

Literatura

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Усташка_младеж&oldid=27824746”