Википедија

Hram Južni Zelenčuk

Vidi još: Hramovi Zelenčuka

Hram Južni Zelenčuk ili Iljinska crkva je drevna crkva Alanije koja se nalazi u Donjem Arhizu u modernoj Karačajevsko-Čerkeskoj Republici. Datirana je u 10. vek ili početk 11. veka. Skromna veličini crkva sugerišu da je bila u privatnom vlasništvu, verovatno neke plamićke porodice,  i po svemu sudeći, služila je za verske potrebe verovatno feudalnog plemstva ili dela gradskog stanovništva.[1] Crkva je 1991. godine osvećena u ime proroka Ilije i trenutno je u funkcija kao pravoslavna crkva. Građena nešto grublje od glavnih hramova Donjeg Arhiza, sa njima je istovremeno povezana nizom zajedničkih arhitektonskih elemenata, kao što su razvoj kupole i apsidalnog dela, obodni lukovi i impost police. Ova zajednička arhitektonsko-građevinska tehnika ukazuje na to da su sve tri donjoarhiške crkve pripadaju istom arhitektonskom pravcu i približno istom vremenskom periodu – unutar 10. veka.[1]

Hram Južni Zelenčuk
Юžnый Zelenčukskiй hram
Osnovne informacije
Religijapravoslavlje
JurisdikcijaRuska pravoslavna crkva
GradDonji Arkhiz
Država Rusija
Arhitektonski opis
Tip arhitekturecrkva
Osnivanje10. ili 11. vek

U ovom trenutku, Hram Južni Zelenčuk ili Iljinska crkva u Nižnjem Arhizu je najstarija aktivna hrišćanska crkva u Rusiji.[1]

Položaj uredi

 
Plan naselja Nižnje-Arhiz 1897. godine u čijem centru se nalazi Hram Južni Zelenčuk.[a]

Hram Južni Zelenčuk nalazi se u centru naselja Nižnje-Arhiz, okružena njegovim stambenim četvrtima.[1]

Istorija uredi

Poznato je da je hrišćanstvo u Rusiju došlo sa juga, iz Vizantije. U početku su krštene Jermenija, Gruzija i Abhazija, odakle su vizantijski misionari prodrli na Kavkaski lanac planina i već u 7. veku počinje proces postepene hristijanizacije Alanije, o čemu svedoče pisani izvori iz druge polovine 7. veka. Njenim završetkom se može smatrati 916. godina, kada je pod carigradskim patrijarhom Nikolom Mistikom, u najvećem verskom centru Alanije - naselju Donji Arhiz, došlo do masovnog krštenja najvećeg dela stanovništva Zapadne Alanije.[1]

Alanija je prihvatila hrišćanstvo pod uticajem kralja Abhazije (koji je bio saveznik Vizantije na severozapadnom Kavkazu). Tao su za vreme ovog „zaista hristoljubivog“ vladara Alana, Grigorija, u Alaniji počeli da se grade hramovi u vizantijskom stilu.[2]

U karačajskom narodnom kalendaru (nazivi meseci i dana u nedelji) sačuvana su imena hrišćanskih svetaca: Svete Marija, Svetog Andreja, Svete Teodore, Svetog Vasilija, Svetog. Nikole, Svetog Đorđa, Svetog Ilije, Svetog Apostola.[3]

Alano-hrišćansko nasleđe sačuvano je i u folkloru, u ritualnom i kultnom životu Karačajevaca.

Od svih hrišćanskih alanskih crkava koje su preživele na teritoriji Karačaj-Čerkesije, jedina trenutno aktivna je Južni Zelenčuk. Kako je utvrđeno savremenim istraživanjima, ova crkva, kada je podignuta u 10. veku. Kako je prema navodima A. A. Demakova i I. L. Čumaka, ovaj hram je bio posvećen svetom proroku Iliji, na poslednjem osvećenju 1991. godine sačuvano njeno drevno ime Iljinska crkva.[4]

Smeštena među stambenim četvrtima naselja Nižnje-Arhiz, Iljinska crkva je, u poređenju sa drugim crkvama, skromne veličine: 20 h 25 grčkih stopa (1 grčka stopa je jednaka 30,8 cm). Stoga je, najverovatnije, bio deo imanja jedne bogate alanske porodice (kao njihova kućna crkva).

Arhitektura uredi

 
Izgled hrama 1891. koji je do obnove bio pokriven tankim blokima peščara i sa isturenim nadstrešnicama za odvod vode.

Crkva je troapsidna četvorostubna krstokupolna građevina sazidana od tesanih blokova peščara uz pomoć krečnog malteru. Dimenzije hrama su 8,5 h 7,75 metara. Interesantna karakteristika hrama je pomeranje zapadnog ulaza i centralnog prozora apside od uzdužne ose građevine.[5]

 
Osnova hram Južni Zelenčuk iz 1897.

Posebnost ovog hrama je u tome što je njegov kupolasti kvadrat asimetričan i oštro proširen u dužinu (1,8 h 2,7 metara). Shodno tome, njegov niski bubanj , prorezan sa četiri prozora, ima eliptični , a ne cilindrični oblik. Prema V. A. Kuznjecovu, takva konstrukcija zgrade govori o pogrešnim proračunima graditelja u odnosu ukupnih dimenzija zgrade i njenih pojedinačnih proporcija, što može ukazivati na izvesnu teorijsku nespremnost i neiskustvo arhitekte, koji je pokušao da kombinuje vizantijski, za njega novi arhitektonski kanon, sa lokalnim tehnikama. Tome u prilog govori i grublja tehnika zidanja, rađena u skladu sa lokalnim tradicijama.[6] Interesantno je dau ostatku Kavkaza, na Krimu i na Balkanu, nema analoga takve tehnike.[6]

Na osnovu napred navedenog smatra se da je ovaj hram podignut kasnije od druga dva hrama Zelenčuka, i datira iz druge polovine 10. veka.

 
Ulaz u hram

Severni i srednji brod crkve su iste širine, dok je južni znatno uži. Obodni lukovi izbačeni sa zapadnog para stubova oslanjaju se na pilastre koji vire iz zida, dok su lukovi istočnih (oltarskih) stubova povezani sa zidom preko isturenih masivnih impost ploča.

Apside hrama su polukružne i male veličine. Njihova sredina blago viri u odnosu na bočne za 25-30 centimetara i blago se uzdiže iznad njih.[7]

Sistem tavanica je prvobitno bio sličan onom u severnoj i srednjoj crkvi Zelenčuga: zabatni i šupavi krovovi su od tankih blokova peščara sa isturenim nadstrešnicama za odvod vode.

Obnova crkve u 19. veku uredi

 
Oltarski deo hrama sa golubom – simbolom Duha Svetoga

Krajem 19. veka hram je u velikoj meri stradao od „restauracije“ koju su izvršili monasi manastira Zelenčuga, koji su ga značajno obnovili „u ruskom stilu“. Prvobitni kameni krov zamenjen je metalnim, bubanj je obložen daskama i prekriven gvozdenom kupolom od luka sa krstom.

Umesto prozora na severnom i južnom zidu zgrade, uređena su ulazna vrata, zapadni ulaz je značajno preuređen i pretvoren u portal , povezan pokrivenom galerijom sa trpezarijom manastira.

Zidovi su ponovo malterisani i grubo okrečeni. Nisu sačuvani podaci o drevnim freskama koje su ovde možda postojale.

 
Sveti izvor u blizini hrama Južni Zelenčuk.

Crkva je nakon obnove bila posvećena Svetom knezu Aleksandru Nevskom i bila je zimski hram manastira, grejan podzemnim pećima, iz kojih je toplota dolazila kroz poseban vazdušni kanal.

Uz crkvu je podignuta i mala kapela i zvonik .

Hram nakon revolucije uredi

Posle Oktobarske revolucije, manastir je doživeo sudbinu gotovo svih ruskih manastira. Zatvorena je, a monasi raseljeni.[1] Prilikom razaranja manastira krst koji je stajao na crkvi je bio probijen mecima, pa je morao da se obnavlja.[1]        

Osvećenje crkve 1991. uredi

 
Današnji izgled hrama

Savremena proučavanja tačnog azimuta glavne ose crkve i njenog vezivanja za datume julijanskog kalendara , sugerišu da je hram osnovan na Iljinov dan i da je najverovatnije bio posvećen ovom svetitelju. Imajući ovo u vidu, tokom poslednjeg osvećenja crkve, koja je obavljena 1991. godine, sačuvano je njeno drevno ime - Iljinskaja crkva.

U osvećenoj crkvi sačuvana je monaška slika u oltarskom delu hrama: golub – simbol Duha Svetoga, heruvimi i serafimi, osmokraki krstovi.

Sada Iljinska crkva - kruniše krst, koji je ranije stajao na Srednjoj crkvi.

Galerija uredi

  • Hram Južni Zelenčug iz različitih razdobnja
  •  
    1882.
  •  
    1891
  •  
    1895.

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Drevne hrišćanske crkve i manastir Svetog Aleksandra Atosa Zelenčuk u Zelenčuk klisuri Kavkaskog lanca Kubanskog regiona Batalpašinskog okruga. (Sa crtežima antičkih hramova) . - Izdanje Svetog Aleksandra-Afona Zelenčukska skita. Četvrto izdanje. - Odesa: Štamparija i hromolitografija E. I. Fesenka, 1897. - 51 str.

Izvori uredi

  1. ^ a b v g d đ e „Юžnый (Ilьinskiй) hram”. heritage.sai.msu.ru. Pristupljeno 2022-04-17. 
  2. ^ „Nižne-Arhыzskiй istoriko-arhitekturnый i arheologičeskiй kompleks // Dombaй info”. www.dombayinfo.ru. Arhivirano iz originala 14. 06. 2012. g. Pristupljeno 2022-04-16. 
  3. ^ Vinogradov A. Ю., Beleckiй D. V. Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii. S. 301.
  4. ^ Otčet gg. Narыškinыh, soveršivših putešestvie na Kavkaz (Svanetiю) s arheologičeskiй celью v 1867 godu // Izvestiя Imperatorskogo Russkogo arheologičeskogo obщestva. — SPb., 1876. — T. VIII. Vыp. 4. — S. 362—366.
  5. ^ Vinogradov A. Ю., Beleckiй D. V. Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii. Problemы hristianskogo iskusstva Alanii i Severo-Zapadnogo Kavkaza. — M.: Indrik, 2011. — 304 s.
  6. ^ a b „Nižne-Arhыzskiй istoriko-arhitekturnый i arheologičeskiй kompleks // Dombaй info”. www.dombayinfo.ru. Arhivirano iz originala 14. 06. 2012. g. Pristupljeno 2022-04-17. 
  7. ^ Piщulina V. V. Hristianskoe hramovoe zodčestvo Severnogo Kavkaza perioda srednevekovья. S. 209.

Literatura uredi

  • Vinogradov A. Ю., Beleckiй D. V. Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii. Problemы hristianskogo iskusstva Alanii i Severo-Zapadnogo Kavkaza. — M.: Indrik, 2011. — 392 s.
  • Kuznecov V. A. Zodčestvo feodalьnoй Alanii. — Ordžonikidze: «Ir», 1977. — 176 s.
  • Kuznecov V.A. Nižniй Arhыz v X—XII vekah. Stavropolь, 1993. — 464 c.
  • Piщulina V.V. Hristianskoe hramovoe zodčestvo Severnogo Kavkaza perioda srednevekovья. Rostov-na-donu, 2006. — 320 s.
  • Sыsoev V. M. Poezdka na reki: Zelenčuk, Kubanь i Tiberdu letom 1895 goda. // Materialы po arheologii Kavkaza : žurnal. — M.: Moskovskiй gosudarstvennый universitet, 1898. — № 7. — S. 115—145.
  • Otčet gg. Narыškinыh, soveršivših putešestvie na Kavkaz (Svanetiю) s arheologičeskiй celью v 1867 godu // Izvestiя Imperatorskogo Russkogo arheologičeskogo obщestva. — SPb., 1876. — T. VIII. Vыp. 4. — S. 362—366.

Spoljašnje veze uredi

 
Hram Južni Zelenčuk na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Храм_Јужни_Зеленчук&oldid=27044328”