Hrvatsko proljeće
Hrvatsko proljeće ili Masovni pokret (Maspok) bio je masovni pokret u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj tokom 1971. godine. Pojedini izvori ga opisuju i kao nacionalistički i secesionistički.
Ovaj pokret je zahtevao isključenje upotrebe srpskog jezika u Hrvatskoj, i deklarisao je Hrvatsku kao nacionalnu državu Hrvata i Hrvatsku kao nastavak i naslednicu srednjovekovne hrvatske kraljevine.[1] Uživao je podršku velikog dela hrvatskih komunista, političkog vrha Hrvatske i ustaške emigracije na Zapadu.[2]
Politička priroda pokreta uredi
Tri početna pitanja sa kojima je Maspok počeo svoj napad na federalni sistem Jugoslavije su bili raspodela nacionalnog dohotka ostvarenog turizmom u Hrvatskoj te sume novca koju Hrvatska izdvaja u fond nerazvijenih republika i pokrajina u SFRJ i pitanje službenog hrvatskog jezika. Maspok je zahtevao priznanje hrvatskog jezika kao zvaničnog jezika u Hrvatskoj i njegovu ekskluzivnu upotrebu u školama, medijima i državnom aparatu što je značilo izgon srpskog jezika iz Hrvatske[1]. Dalje, Maspok je insistirao na specifičnoj prirodi i kulturi Hrvata koje ih čine različitim od ostalih jugoslovenskih etničkih grupa. Ovaj pokret, pošto je uživao masovnu podršku u Hrvatskoj, je takođe zahtevao posebnu nacionalnu hrvatsku banku, hrvatsku armiju i odvojeno od jugoslovenskog, predstavništvo u Ujedinjenim nacijama[3]. Matica hrvatska i Hrvatski tjednik su išli tako daleko da su čak publikovali nacrt ustava nove hrvatske države[4]. Matica hrvatska je u novembru 1971. publikovala spisak maspokovih zahteva: da Hrvatska se definiše kao država hrvatskog naroda, da Hrvatska ima predstavništvo u Ujedinjenim nacijama, da se osnuje hrvatska nacionalna banka i uvede hrvatski novac, da je hrvatski jezik jezik komandovanja u JNA, da hrvatski regruti služe vojsku samo u Hrvatskoj[5]. Matica hrvatska je u vreme kulminacije Maspoka prestala da radi na zajedničkom rečniku srpskohrvatskog jezika i odbacila Novosadski dogovor. Novosadski pravopis srpskohrvatskog jezika je zamenjen hrvatskim pravopisom koji su napisali Stjepan Babić, Božidar Finka i Milan Moguš a štampala Matica hrvatska iste 1971. godine. Podršku Maspoku je pružio i Zagrebački univerzitet čiji su studenti bili najglasniji u toj podršci[6].
Razvoj i gušenje Maspoka uredi
Po nekim autorima, Maspok je bio ustaška pobuna pod pokroviteljstvom Savke Dabčević - Kučar, vrhovne ličnosti tog trenutka u Hrvatskoj i Mike Tripala. Kučar i Tripalo su bili u vezi sa ustaškim vođstvom i svesno po njihovim direktivama radili na razaranju države.[7]. Na nacionalizam i aktivnost Matice hrvatske, Savke Dabčević-Kučar i Mike Tripala je tada ukazivao vodeći komunista Hrvatske - Miloš Žanko. Žanko je januara 1970 na desetom plenumu hrvatskih komunista optužio Kučarevu, Tripala i Pirkera da su se urotili, zajedno sa Maticom hrvatskom, protiv socijalizma i da rade na destabilizaciji Jugoslavije[8]. Uz Bakarićevu pomoć, i Brozovo odobrenje, Žanko je isključen iz Saveza komunista Hrvatske[9].
U samoj Hrvatskoj protiv Maspoka su se javno izjasnili članovi zagrebačkog Praxis-a (Rudi Supek i Milan Kangrga, kao najistaknutiji članovi ove grupe)[10][2].
Josip Broz je ugušio Maspok, ali je zauzvrat, učinio veliki ustupak hrvatskom nacionalizmu. Dozvolio je promenu naziva jezika u Hrvatskoj i 1974. je konfederalizovao ustavom SFRJ i dao republikama pravo veta na izmene ustava. Ustav iz 1974. je izazvao veliko nezadovoljstvo srpskog naroda u celoj SFRJ[11]. Vodeći hrvatski komunisti Savka Dabčević-Kučar i Miko Tripalo su bili smenjeni sa svojih državnih i partijskih položaja a mnogi aktivisti i vođe Maspoka uhapšeni i pozatvarani[12]. Među uhapšenim i zatvorenim Maspokovcima su bili Franjo Tuđman i Bruno Bušić [13].
Obračun sa liberalima u drugim republikama uredi
Broz je iskoristio Maspok kao izgovor za gušenje liberalnih zahteva za demokratizaciju SFRJ pa je tako odstranio 1972. godine iz političkog života srpske komuniste Marka Nikezića i Latinku Perović te Slovenca Staneta Kavčiča i Makedonca Krstu Crvenkovskog. Za vladavinu doživotnog predsednika SFRJ su bili opasniji prosvećeni liberali i potvrđeni ne-nacionalisti (Nikezić, Perović) nego hrvatski Maspok [14].
Da bi umirio hrvatske nacionaliste, Broz se okomio na srpsku inteligenciju koja je ukazivala na podređen položaj srpskog naroda u Jugoslaviji[15]. Pitanja koje su postavljali Dobrica Ćosić i Mihailo Đurić - zašto je data autonomija Albancima na Kosovu, zašto Srbi u Hrvatskoj nemaju autonomiju, zašto je Vojvodina autonomna i pored toga što su Srbi većinsko stanovništvo u Vojvodini su doveli do političkog anatemisanja i sudskog progona[16]. Profesor Đurić je, povodom Maspokove eskalacije hrvatskoga nacionalizma i secesionizma, upozorio da je tadašnja situacija u Jugoslaviji nepovoljna za Srbiju ne samo zbog toga što je Srbija nemilosrdno i nepravedno bila optuživana zbog centralizma i unitarizma u prošlosti, nego i zbog toga što joj je zabranjeno da postavlja pitanje odgovornosti onih koji su počinili genocid nad srpskim narodom. On je takođe upozorio da granice SR Srbije nisu nacionalne niti istorijske granice srpskog naroda.[17] Sudski proces i presuda profesoru Mihailu Đuriću je bila deo politike ravnoteže Brozovog režima u vreme kada je Maspok kulminirao u Hrvatskoj i kada su mnogi Maspokovci bili pozatvarani.[18]
Hrvatsko proljeće i raspad Jugoslavije uredi
Broz je, kako bi umirio hrvatske nacionaliste, zavio njihove zahteve u nacrt jugoslovenskog ustava iz 1974. Taj je ustav paralizovao federalnu vlast i preneo administrativni deo federalne vlasti na jugoslovenske republike.[19] Jezik kojim je pisan ustav je bio nedovoljno precizan i jasan a sam je ustav bio rezultat kompromisa između različitih nacionalističkih grupa jugoslovenskih republika i pokrajina. Time je sam ustav postao osnova secesionizma.[20]
Reference uredi
- ^ a b Trbovich 2008, str. 162.
- ^ a b Levi 2007, str. 51.
- ^ Sudar 2013, str. 202.
- ^ Ahrens 2007, str. 108.
- ^ Crampton, R. J. (2014). Routledge. Tekst „The Balkans Since the Second World War” ignorisan (pomoć); Tekst „pages133” ignorisan (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ Keith Langston, Anita Peti-Stantić: Language Planning and National Identity in Croatia, Palgrave Macmillan, Sep 10, 2014
- ^ Mirko Arsić, Dragan R. Marković: '68: studentski bunt i društvo, Prosvetni pregled, (1984). str. 164
- ^ The Balkans Since the Second World War Routledge (2014). str. 132. Tekst „R. J. Crampton” ignorisan (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ Lampe, John R. (1996). Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. str. 308.
- ^ Roberts, Lee M. Germany and the imagined East. Cambridge Scholars Press. str. 52. Tekst „2005” ignorisan (pomoć)
- ^ Momčilo Diklić Srbi u Hrvatskoj 1945-1991: period potiranja nacionalnog identiteta, Institut za Evropske studije, (2007). str. 109–112
- ^ Job 2002, str. 75.
- ^ Nova Hrvatska (1972). str. 74
- ^ Udovicki & Ridgeway 2000, str. 73
- ^ The National Question: Nationalism, Ethnic Conflict, and Self-determination in the 20th Century edited by Berch Berberoglu, Temple University Press, 2009 pp. 291
To allay Croat public opinion, Tito a year later launched another crackdown, this time in Serbia. Only here the Serb politicians who were purged were not nationalists but an exceptionally strong and committed group of antinationalists and liberals actively engaged in seeking greater democratization in the country as a whole. - ^ Dragovic-Soso 2002, str. 44.
- ^ Hilde Katrine Haug: Creating a Socialist Yugoslavia: Tito, Communist Leadership and the National Question, I.B.Tauris, Mar 30, 2012
- ^ Miller 2007, str. 202.
- ^ Branko Belan: In the Name of Independence: The Unmaking of Tito's Yugoslavia, Lulu.com. str. 6.
- ^ Dejan Jović: Yugoslavia: A State that Withered Away, Purdue University Press. 2009. str. 32..
Literatura uredi
- Miller, Nick (2007). The Nonconformists: Culture, Politics, and Nationalism in a Serbian Intellectual Circle, 1944-1991. Central European University Press. str. 202.
- Dragovic-Soso, Jasna (2002). Saviours of the Nation: Serbia's Intellectual Opposition and the Revival of Nationalism. McGill-Queen's Press - MQUP. str. 44.
- Udovicki, Jasminka; Ridgeway, James (2000). Burn This House: The Making and Unmaking of Yugoslavia. Duke University Press. str. 73.
- Job, Cvijeto (2002). Yugoslavia's Ruin: The Bloody Lessons of Nationalism, a Patriot's Warning. Rowman & Littlefield. str. 75.
- Roberts, Lee M. Germany and the imagined East. Cambridge Scholars Press. str. 52. Tekst „2005” ignorisan (pomoć)
- Lampe, John R. (1996). Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. str. 308.
- The Balkans Since the Second World War Routledge (2014). str. 132. Tekst „R. J. Crampton” ignorisan (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Crampton, R. J. (2014). Routledge. Tekst „The Balkans Since the Second World War” ignorisan (pomoć); Tekst „pages133” ignorisan (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Ahrens, Geert-Hinrich (2007). Diplomacy on the Edge: Containment of Ethnic Conflict and the Minorities Working Group of the Conferences on Yugoslavia. Woodrow Wilson Center Press. str. 108.
- Sudar, Vlastimir (2013). A Portrait of the Artist as a Political Dissident: The Life and Work of Aleksandar Petrović. Intellect Books. str. 202.
- Levi, Pavle (2007). Disintegration in Frames: Aesthetics and Ideology in the Yugoslav and Post-Yugoslav Cinema. Stanford University Press. str. 51.
- Trbovich, Ana S. (2008). A legal geography of Yugoslavia's disintegration. Oxford Univ Press. str. 162. ISBN 978-0-19-533343-5.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
