Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu

Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu
Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu
	Crkva Pokrova Presvete Bogorodice
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Zvezdara
Država	Srbija
Vreme nastanka	1933.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	beogradskonasledje.rs

Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu je srpska pravoslavna crkva, sagrađena na Zvezdari, na prostoru između Crvenog krsta, Đerma i Cvetka. Pripada Beogradsko-karlovačkoj arhiepiskopiji. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.^[1]

Pokrov Presvete Bogorodice

Crkva proslavlja Presvetu Bogorodicu kao pokroviteljku i zaštitnicu hrišćana, koja svojim molitvama umilostivljava Boga prema hrišćanskom rodu, pomaže pojedincima i narodima u ratu i miru, i bilo gde u nevoljama.

Istorijat gradnje

U periodu između dva svetska rata, zbog velikog priliva stanovništva, od 1921-1931 broj stanovnika Beograda se udvostručio, i javila se potreba za izgradnjom novih hramova. Područje od "Cvetkove mehane" pa sve do Crvenog Krsta, tada poznato kao Naselje Kralja Aleksandra, nije imalo crkvu i pravoslavno stanovništvo je zahtevalo izgradnju pravoslavne crkve, obdaništa "Dom majke Jevrosime" i ženskog manastira. Tadašnji Patrijarh Dimitrije je odobrio fond za izgradnju, a posle njegove smrti, Patrijarh Varnava nastavlja projekat izgradnje. Radovi su završeni pre 1. oktobra 1933, i prvog dana hramovne slave, na Pokrov Presvete Bogorodice 14. oktobra 1933. godine, vikarni Episkop Vikentije Vujić je izvršio osvećenje crkve po blagoslovu Patrijarha Varnave.^[2] Prvi starešina crkve bio je protojerej Ilija Savković, do smrti 1940.^[3] Crkva je 1936. dobila deo moštiju sv. Kozme i Damjana, koji su se u jednom ranijem periodu nalazili u Pećkoj patrijaršiji.^[4]

Ispred crkve se 1930-tih nedeljom, kada su svadbe, okupljao veliki broj dece "besprizornih", ne bi li dobili nešto od kuma^[5] (bilo je predviđeno da se ovaj stari običaj ukine u Beogradu u prvoj nedelji posle Uskrsa 1941^[6]). Crkva i bliža okolina nisu bile oštećene tokom ratnih razaranja u Drugom svetskom ratu.^[7]

Arhitektura crkve

Prema sugestijama Patrijarha Varnave crkva je zamišljena u skromnom monaškom stilu, jer je prema prvobitnoj ideji to trebalo da bude crkva ženskog manastira. Izgradnja je poverena arhitekti Momiru Korunoviću, ali je zahtevano da postojeća zgrada na kupljenom imanju ostane takva kakva jeste, a da se na istočnoj strani doda oltar i centralno kube, a na zapadnoj zvonara sa kancelarijama i krstionicom. Zgradi, koja je ranije služila kao radionica šešira, je dodato kube sa stubovima, kao i oltarska apsida, zadržani su severni i južni zidovi i deo građevine na zapadu. Dodati su lukovi i stubovi, zvonik je najpre samo prislonjen uz zapadni zid što je kasnije izmenjeno, dodate su dve kancelarije, krstionica i stepenište za hor.^[7]

Enterijer

Prvobitni ikonostas, izrađen od betona, oslikao je akademski slikar Živorad Nastasijević, ali je on srušen i na njegovo mesto je 1973. godine postavljen novi, u duborezu. Napravio ga je Cvetan Nikolovski iz Ohrida. Ikone ovog ikonostasa oslikao je profesor Milovan Arsić, akademski slikar, kao i hramovne freske i mozaike na spoljnim zidovima. Freskopis je rađen u al fresko tehnici, na tri sloja maltera sa fresko pigmentima i pokriva sve unutrašnje zidne površine hrama čineći jedinstvenu fresko celinu od oko 700 m² slikane površine. Fon na svim freskama je u „zlatnom okeru“ i zelenoj boji. Na kubetu gde je prikazan Hristos Pantokrator u kružnoj - krstastoj orijentalnoj kompoziciji Logosa, uočava se izvesna izmena tradicionalne šeme u slobodi kompozicije i teme. Na površinama kubeta, između prozora, naslikani su srpski svetitelji sa svojim zadužbinama u rukama: Stefan Nemanja kao Sveti Simeon Mirotočivi sa Studenicom, Sveti Sava sa Hilandarom, Sveti Arsenije Sremac sa crkvom Svetih Apostola u Peći, Stefan Prvovenčani sa Žičom, kralj Milutin sa Gračanicom, Stefan Dečanski sa Dečanima, arhiepiskop Danilo II sa Bogorodičinom crkvom u Peći i knez Lazar sa Lazaricom. Pored ovih osam figura, od kojih je svaka je preko 4 metra visine, postoje još dve koje su naslikane na zapadnom zidu naosa: kralj Dragutin sa crkvom u Arilju, despot Stefan Lazarević sa Manasijom i stihovima svoje pesme Slovo ljubve i povorkom srpskih arhijereja u oltarskoj apsidi, i zajedno čine jedinstvenu galeriju portreta srpskih svetitelja.

U hramu se nalazi i ikona Presvete Bogorodice koja je kopija ikone Majke Božije iz Pećke Patrijaršije za koju se veruje da je oslikao Sveti apostol Luka. Čuvana je u manastiru Svetog Save Osvećenog u Jerusalimu, i nju je u Srbiju doneo Sveti Sava. Veruje se da ima isceljujuće moći.

U hramu se održavaju časovi veronauke i duhovne tribine, a postoji i škola pojanja. ^[7]