Šar-planina
Šar-planina (mkd. Шар Планина, alb. Malet e Sharrit), ili kolokvijalno Šara (mkd. Шара), je planina koja se nalazi na granici Srbije, Severne Makedonije i Albanije. Poznata je i po drugim nazivima: Skardus, Carska planina i Monte Argentaro koji datiraju iz perioda srednjeg veka.
| Šar-planina | |
|---|---|
 Šar-planina | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Titov vrh |
| Ndm. visina | 2748 m |
| Koordinate | 42° 05′ 00″ S; 20° 50′ 00″ I / 42.0833° S; 20.8333° I |
| Geografija | |
  Šar-planina | |
| Države |  Srbija Severna Makedonija Albanija |
| Oblast | Sirinićka Župa, Sredačka Župa, Prizrenski Podgor, Gora, Opolje, Skopsko polje, Polog, Kosovo, Metohija, Makedonija |
| Masiv | Dinarske planine |
| Grupa | Šarske planine |
Po svojim osnovnim morfotektonskim osobinama, ona pripada Šarsko-pindskom planinskom sistemu, odnosno Dinaridima.
Šar-planinu karakteriše prostrano bilo, čija dužina po horizontalnoj projekciji iznosi 80 do 85 km, odnosno teritorijalno od Kačaničke klisure na severoistoku, sa vrhom Ljuboten, pa sve do gornjeg toka Radike i Vrutoka na jugu, teritorijalno tromeđe makedonsko-albansko-srpske granice.
Širina ove planine kreće se od 20 do 25 km, na taj način može se uzeti da površina Šarplaninske oblasti zahvata preko 1.600 km².
Iznad prostranog bila diže se planinski greben (prosečne visine 2.300 m), sa brojnim vrhovima i presedlinama. Zato greben ove planine stvara utisak jake nazupčenosti.
Orografski se pruža dva pravca, deo bila od Ljubotena do Karanikole pruža se pravcem severoistok - jugozapad, dok drugi deo, od Karanikole do gornjeg toka Radike i Vrutoka pravcem sever - jug. Ovaj drugi deo je znatno razuđeniji, pa i pojedini delovi stvaraju utisak zasebne celine (središnji deo sa Titovim vrhom), i kao takvi nose lokalne nazive: Brodska planina, Rudoka, Vraca, Radika planina itd.
Ispod samog grebena Šar-planine leže brojni cirkovi, u kojima su se smestila mnoga prelepa lednička jezera, poznata i kao gorske oči, dok su ispod cirkova formirane duboko usečene valovske doline, koja najčešće predstavljaju izvorišta mnogih reka.
Opšti izgled Šar-planine je veoma različit.
Posmatrano sa jugoistočne (makedonske) strane ova planina odaje sliku pitomosti i pored visokih kota iznad 2.700 m/nv, ovde dominiraju zeleni pašnjaci, dok je situacija sasvim drugačija na severozapadnoj strani (Kosovsko-metohijskoj), gde ova planina poprima Alpski karakter, pokazujući svoju surovost kroz strmo-stenovite padine periglacijalnog i glacijalnog reljefa.
I pored znatnih visina i svoje surovosti Šar-planina je prohodna u svim pravcima.
Preko brojnih prevoja od davnina su vodili karavanski putevi, povezujući Tetovski okrug sa Kosovsko-metohijskim područjem, od kojih su najpoznatiji: Karanikolički, Skakalički Čelepinjski, Livadički (Meanče) prevoj, prevoj na Vraci. Prevalc je mesto poznato kao ski centar.
Istorija uredi
Ivan Jastrebov navodi podatak da je planina Šara u stara vremena, po shvatanju naroda, služila kao granica između srpskih i grčkih zemalja. Zemlje iza Šare su se zvale grčke i onda kada su bile deo srpske srednjovekovne države, [1] jer su prethodno bile pod vlašću Vizantije. U Dušanovoj povelji Hilandaru iz 1348. pravi se razlika između Srbije i "Romanije": u prvu spadaju oblasti Plav, Zeta, Morava, Pilot, Lipljan, Prizren, Polog; u drugoj su Prosek, Štip, Bregalnica, Struma, Strumica, Ser, Redina i "izgleda" skopska oblast.[2]
Prvih godina posle Prvog svetskog rata bili su aktivni kačaci, a situacija se zatim smirila i '30-tih su ovamo dolazili turisti.[3]
Najviši vrhovi uredi
- Titov vrh (2.748 m)
- Mal Turčin (2.707 m)
- Bakrdan (2.704 m)
- Bristavec, Brustovec ili Borislavec (2.675 m)
- Velika Rudoka (2.660 m) — najviši vrh Srbije
- Bistra I (2.651 m)
- Golema Vraca (2.629 m)
- Džinibeg ili Trpeznica (2.610 m)
- Bistra II (2.609 m)
- Jezerski vrh (2.604 m)
- Vrh iznad Gornje Lešnice i Kazana (2.600 m)
- Belojezerski rid (2.590 m)
- Jezerska čuka (2.586 m)
- Crni vrh (2.585 m)
- Srednja vraca (2.582 m)
- Konjuška (2.571 m)
- Crnojezerski rid (2.562 m)
- Vrtop (2.555 m)
- Čelepinski vrh (2.554 m)
- Kučibaba (2.551 m)
- Mala vraca (2.536 m)
- Crni kamen (2.536 m)
- Kobilica (2.528 m)
- Piribreg ili Kučinagledski vrh (2.524 m)
- Suva dupka-Kučibaba (2.515 m)
- Bezimeni vrh između Krive šije i izvorišta Pene (2.511 m)
- Ljuboten (2.498 m)
Fosilni glacijalni reljef uredi
Na Šar-planini pronađeni su pouzdani glacijalni tragovi. Najveći deo Šare, između Ljubotena i Vraca, bio je pod lednicima tokom Pleistocena. Detaljnijim proučavanjima glacijacije na Šari bavio se R. Nikolić. Tokom svojih istraživanja pronašao je 40 cirkova i 16 cirknih jezera na visinama od 1950 do 2440 m. Poznatiji i veći cirkovi su: Kar Nikola, Babin Grob, Piribeg, Džinibeg. Sirinićki lednik bio je najveći lednik na ovoj planini. Njegova dužina bila je 6-7 km i on se kretao dolinom Lepenca sve do današnjeg Štrpca. Na osnovu morena u Sirinićkoj župi, Jovan Cvijić je utvrdio dve glacijacije na Šari. Snežna granica starije glacijacije bila je na visini od 1690 m. Zbog južnijeg položaja planine i njene udaljenosti od mora snežna granica bila je viša u odnosu na istu na Orjenu, Durmitoru i Prokletijama.[4]
Zbirka slika uredi
-
Pogled na Šar-planinu iz Štrpca -
Brezovica zimi -
Pogled na zimski centar Popova Šapka -
-
-
-
-
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 245. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ Ćorović, Stvaranje srpskog carstva. rastko.rs
- ^ "Politika", 3. maj 1935
- ^ Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.
Literatura uredi
- Krivokapić, Dušan S. (1969). Šar planina: turističko-geografski prikaz predela i naroda. Beograd.
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze uredi
- Skrivena Šara (RTS: Pravo na sutra - Zvanični kanal)
- Gora u srcu, život u pečalbi (RTS: Trag - Zvanični kanal)
- Šarenilo Šare (RTS: Život i standardi - Zvanični kanal)
- Život i standardi: Nacionalni park „Šar-planina” (RTS, 24. oktobar 2017) na sajtu Jutjub
- Šar-planina (Istraži ja Makedonija II)
- Navali se Šar-planina (Nenad Jovanović, Audio 1973, Diskos)
- Navali se Šar-planina (Bora Spužić - Kvaka, Audio 1975, PGP-RTS)
