Šerpasi
Šerpasi (Šerpe) su mongolski narod koji govori tibetanskim jezikom. Žive na nadmorskoj visini od 4.000 do 4.500 metara blizu Mont Everesta u regijama Kumbu, Parak i Solu istočnog Nepala. [1]
Poreklo
urediNa tibetanskom „šerpa” znači „čovek sa istoka”. Šerpasi su došli s Kama, najistočnije pokrajine u Autonomnoj Pokrajni Tibetu i nastanio se severoistočno od doline u kojima sad žive. Najverovatnije je da se doselio početkom XVI veka. [1]
Privreda
urediZemlja na kojoj žive je siromašna, pa Šerpesi da bi preživeli, zavise od polunomadskog trgovanja i sezonske ispaše. Između maja i oktobra, kada je najtopliji deo godine, pastiri vode stada jakova na planinske pašnjake.
Šerpasi iskorišćavaju veći deo leta za uzgajanje krompira, koji je u nekoliko poslednjih vekova ključna namirnica u njihovoj vrlo siromašnoj ishrani. Kad se pašnjaci istroše, a sezona napreduje, stada se teraju na livade viših nadmorskih visina. Zato se kaže da Šerpasi imaju tri doma: prvi je selo, drugi u letnjoj štali na glavnim letnjim pašnjacima, a treći je skromna koliba na najvišim pašnjacima koja se kratko koristi u vreme najtoplijeg dela godine.
Jedan je od najvažnijih proizvoda Šerpasa je vuna koja sa se proizvodi ručno na velikim razbojima. Tekstilni proizvodi izvoze se u glavni grad, gde je trgovina sa stranim kupcima unosna, i u inostranstvo, pogotovo u Severnu Ameriku. U tibetanskoj-himaleskoj regiji tkanja grube vune verovatno datira iz jedanaestog veka. Ta vuna je danas proizvod vrhunskog kavlitieta, ako ne i jedinstvo jer su životinje od kojih se ona uzima među retkim koji nisu ukrštane.
Osim uzgoja stoke i sezonskog obrađivanja zemlje Šerpasi tradicionalno trguju u karavanima, prnoseći gvožđe u Tibet i uvozeći kamenu so u Nepal, ali kineskom invazijom na Tibet i zatvaranjem granica ovoj izvor prihoda je izgubljen. Da bi to nadoknadili Šerpasi su se okrenuli drugim deltnostima, prvenstveno nudeći usluge vodiča i nosača mnogim planinarskim ekspedicijama na najviše vrhove Himalaja. Fizička otpornost na velike nadmorske visine, poznavanje planinskog predela i sposobnost nošenja teških tereta (trakom postavljenom preko čela drže u ravnoteži torbu koju nose na leđima) učinili su ih poznatim u celom svetu. To je naglašeno i činjenisom da se njihovi nosači, a pogotovo vodiči (sirvari), smatraju gotovo potpono pouzdanim.[1]
Naselja
urediNjihova sela imaju nekoliko kuća, a one sve gledaju na istu stranu. Okružene povrtnjacima i golim kamenim zidom, te jednospratnice izgrađena su od omalterisanog kamena. Prizemlje se upotrebljava kao štala, a na gornjem spratu nalazi se jedna prostorija u kojoj porodica živi, jede, radi i spava, zajedno sa eventualnim gostima.[1]
Religija
urediReligija Šerpasa je budizam. Budistima vere ningmapa manastiri (gompe) služe kao mesta hodočašća gde se organizuju skupovi, festivalii trgovina između sela. Uz budizam kao službenu religiju, postoji i toleriše se vrlo snažna originalna vera te pokrajine, šamnizam (ningma) sa aspektima bonpoa. Uloga šamana uključuje lečenje, egzorcizam i u saradnji s budističkim sveštenikom, vođenje duša preminulih u kraljevstvo mrtvih.[1]
Tradicija
urediŠerpasi su podeljene na osamnaest glavnih klanova i pripadnost klanu uslov je pri sklapanju braka, iako se to kosi s budističkim propisima. Pravilo endogamije vrlo je strogo, što se ne može reći za njihov polni život jer roditelji često zažmure na predbračne odnose adolescenata. Ako se iz takvog odnosa dogodi trudnoća, porodica nije iznervirana niti se prekida brak sa drugim partnerom. Brak je ugovor dvoje ravnopravnih bića i znači ujedinjenje dobara dveju porodica. Ta jednakost polova proteže se i na područje rada, seoska veća i ekonomeske odluke unutar porodice. Šerpasi su uglavnom monogamni, ali u njihovom društvu moguće su i poligamija i poliandrija.[1]
Poznati
uredi
Najpoznatiji Šerpas je planinar Tenzing Norgaj.