Википедија

Šuša

град у Азербејџану

Šuša (azer. Şuşa) ili Šuši (jerm. Շուշի) jeste grad u Azerbejdžanu.[1] Smešten je na nadmorskoj visini od 1400 do 1800 metara, u planinama Karabah.

Šuša / Šuši
Šuša — kolaž slika
Administrativni podaci
Država Azerbejdžan
OkrugŠušinski
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2015.4.064
 — gustina738,91 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate39° 45′ 30″ S; 46° 44′ 54″ I / 39.758333° S; 46.748333° I / 39.758333; 46.748333
Aps. visina1.400 m
Površina5,5 km2
Šuša / Šuši na karti Azerbejdžana
Šuša / Šuši
Šuša / Šuši
Šuša / Šuši na karti Azerbejdžana
Registarska oznaka58 AZ
Veb-sajt
shusha-ih.gov.az

Godine 2015. u gradu je živelo 4064 stanovnika.

Istorija uredi

Naselje se prvi put pominje kao Šuša u srednjem veku, a jermensko jevanđelje iz 15. veka, koje se nalazi u jerevanskom Matenadaranu (arhivski broj 8211), predstavlja najraniji poznati artefakt iz grada. Jevanđelje je u Šuši stvorio kaligraf Ter-Manuel 1428. godine.[2][3][4][5][6][7]

Šuši je tokom srednjeg veka i tokom 18. veka služio kao grad i drevna tvrđava u jermenskoj kneževini Varanda i tradicionalno je pripadao kneževskoj dinastiji Melik-Šahnazarjan.[8][9][10][11] Grad i tvrđava su odigrali ključnu ulogu u kampanji jermenskog zapovednika Avana Juzbašija protiv otomanskih snaga 1720-ih i 1730-ih, tokom turskih invazija na Južni Kavkaz.[12]

Današnji grad je osnovao 1752. godine Panah Ali-kan, po njemu nazvan Panahabad, i bio je prestonica Karabaškog kanata pod persijskim sizerenstvom do 1822. godine kada je kanat ukinut.[13][14][15] U to vreme grad je rastao uprkos sukobima sa Kadžarima koji su ga opsedali 1756. i 1795. godine.

Grad je postao jedan od kulturnih centara Zakavkazja nakon ruskog osvajanja regije Kavkaza u prvoj polovini 19. veka.[16]

Nakon ustupanja područja Rusiji 1822. godine, postaje administrativna prestonica prvo provincije Karabah (1822–1840), a zatim okruga Šuša (1840–1923). U 19. veku Šuša je bio jedan od velikih gradova Kavkaza, veći i prosperitetniji od Bakua i Jerevana.[17] Stojeći usred mreže karavanskih puteva, imao je deset karavansaraja.[17] Bio je poznat po trgovini svilom, tepisima jarkih boja, popločanim putevima, velikim kamenim kućama i fino uzgojenim konjima.[17]

Tokom moderne istorije grad je uglavnom negovao mešovito jermensko-azerbejdžansko stanovništvo. Nakon masakra u Šuši počinjenog od strane azerbejdžanskih snaga 1920. godine, jermenska polovina stanovništva grada je ubijena ili proterana i grad se sveo na mesto sa dominantnim azerbejdžanskim stanovništvom. Nakon zauzimanja Šuše od strane jermenskih snaga 1992. godine u ratu za Nagorno-Karabah, stanovništvo grada se ponovo dramatično smanjilo i postalo gotovo isključivo jermensko. Novembra 2020. godine, tokom sukoba u Nagorno-Karabahu, vojska Azerbejdžana je povratila kontrolu nad ovim gradom, a jermensko stanovništvo je izbeglo.

Kultura uredi

Zbog istorijskih specifičnosti Šuši sadrži i jermenske i azerbejdžanske kulturne spomenike, dok okolne teritorije uključuju i mnoga drevna jermenska sela.[18]

Šuša je jedan od jermenskih verskih[19] i kulturnih centara.[20] Istočnojermenska verzija četiri Jevanđelja završena je 1830. godine u Šuši, a zatim je prvi put objavljena u Moskvi.[21] Ovde se nalaze Saborni hram Svetog Hrista Spasitelja (Kazančečoc), Crkva Svetog Jovana Krstitelja (Kanač Žam) i mnoge druge crkve i manastiri.

Grad je takođe bio jedan od vodećih centara azerbejdžanske kulture.[22] Vremenom je postao dom mnogih Azerbejdžanskih intelektualaca, pesnika, pisaca i posebno muzičara.[23][24] U Šuši se nalazi jedna od vodećih škola mugama, tradicionalnog azerbejdžanskog žanra vokalnih i instrumentalnih umetnosti, po čemu je Šuši posebno poznat.[25]

Šuša je takođe poznat i po prostirkama sileh, podnim oblogama sa Južnog Kavkaza. Sličan istočnoanadolski tip obično pokazuje drugačiji opseg boja.

Stanovništvo uredi

Etnički sastav
Godina Jermeni Azeri Ostali ukupno
1851.[26]
15.194
1886.[26]
15.188
56,7%
11.595
43,3%
23
0,1%
26.806
1897.[27]
14.420
55,7%
10.778
41,6%
683
2,6%
25.881
1916.[28]
23.396
53,3%
19.121
43,6%
1.352
3,1%
43.869
Mart 1920: Masakr i proterivanje jermenskog stanovništva koje je počinio Azerbejdžan
1926.[29]
93
1,8%
4.900
96,4%
111
2,2%
5.104
1939.[30]
1.476
27,2%
3.701
68,2%
247
4,5%
5.424
1959.[31]
1.428
23,3%
4.453
72,8%
236
3,9%
6.117
1970.[32]
1.540
17,7%
6.974
80,2%
179
2,1%
8.693
1979.[33]
1.409
13,1%
9.216
85,5%
159
1,5%
10.784
Septembar 1988: Sukob u Nagorno-Karabahu i proterivanje jermenskog stanovništva[34]
1989.[35]
98%[35]
15.039
Maj 1992: Jermensko osvajanje i proterivanje azerbejdžanskog stanovništva
2005.[36]
3.105
100%
3.105
2009.[37]
3.900
100%
3.900
2015.[38]
4.446
100%
4.446

Galerija uredi

  •  
    Tvrđava Šuši
  •  
    Crkva Svetog Jovana Krstitelja (Kanač Žam) iz 1818. godine
  •  
    Gornja Gohvar Aga džamija iz 1885. godine
  •  
    Saborni hram Svetog Hrista Spasitelja (Kazančečoc) iz 1887. godine
  •  
    Šuši početkom 20. veka
  •  
    Ruševine jermenske polovine Šuše nakon uništenja grada od strane azerbejdžanske vojske u martu 1920. godine
  •  
    Šuši 2015. godine
  •  
    Tenk T-72 koji stoji kao spomen obeležje na zauzimanje Šuše od strane jermenskih snaga
  •  
    Gradski trg
  •  
    Mehmandarova kuća, muzej tepiha

Reference uredi

  1. ^ Nagorno-Karabakh: Azerbaijan 'takes key town' in Armenia conflict
  2. ^ Boris Baratov. A Journey to Karabakh. Moscow, 1998, p. 32–33
  3. ^ Hravard Hakobian. Miniatures of Artsakh and Utik 13th–14th centuries. p. 25, Yerevan, 1989
  4. ^ Episkop Makar Barhutarяnc, Istoriя Albanii, tom 1, Vagaršapat, 1902, s. 384 (na arm. яz); Bishop Makar Barkhudariants. History of Aghvank. Volume 1, Vagharshapat, 1902, p. 384
  5. ^ Ulubabyan B. A. (1972), The Principality of Lower Khachen from the 14th to the 15th centuries. Arhivirano 2013-11-04 na sajtu Wayback Machine, Historico-philological journal of Academy of Sciences of ArmSSR № 11. p. 95–108, p. 105. (in Armenian)
  6. ^ Khachikyan L. S., (1955), Memorial records in Armenian manuscripts of 15 c., Part I (1401–1450) Arhivirano 2014-12-13 na sajtu Wayback Machine, Publish. of Academy of Sciences of ArmSSR, p. 384. (in Armenian)
  7. ^ Bishop Makar Barkhudariants. Artsakh. Baku, Aror publishing house, 1895, Chapter - City of Shushi (Շուշի քաղաք)
  8. ^ Bournoutian, George A. Armenians and Russia, 1626–1796: A Documentary Record. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2001, p. 133, Kekhva Chelebi's Report to the Collegium of [Russian] Foreign Affairs (17 December 1725)
  9. ^ Cagareli A. A. Gramota i grugie istoričeskie dokumentы XVIII stoletiя, otnosяšiesя k Gruzii, Tom 1. SPb 1891, s. 434–435. This book is available online from Google Books.
  10. ^ Armяno-russkie otnošeniя v XVIII veke. T. IV. S. 212, as cited in O. R. Aйrapetov, Miroslav Йovanovič, M. A. Kolerov, Brюs Menning, Pol Čeйsti. Russkiй Sbornik Issledovaniя Po Istorii Rossii. p. 13. Citation: «Sovet melika Adama, melika Ovsepa i melika Esai bыl edin, no sredi nih raskolьničal melik Šahnazar, kotorый bыl mužem hitrыm, malovernыm i negodnыm k dobrыm delam, kovarnыm i predaющim bratьev. V Karabah prihodit nekoe plemя Džvanšir, slovno bezdomnыe skitalьcы na zemle, činящee razboй i kočuющee v šatrah, glavarю kotorыh imя bыlo Panah-han. Kovarnый vo zlыh delah melik Šahnazar prizval ego sebe v pomoщь, po sobstvennoй vole podčinilsя emu i peredal svoю krepostь». „Archived copy” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2012-11-19. g. Pristupljeno 2013-11-20. 
  11. ^ Կռունկ Հայոց աշխարհին. 1863. № 8, էջ 622 (Krunk Hayots Ashkharhi. 1863. № 8. S. 622), as cited in O. R. Aйrapetov, Miroslav Йovanovič, M. A. Kolerov, Brюs Menning, Pol Čeйsti. Russkiй Sbornik Issledovaniя Po Istorii Rossii. p. 14. Citation: «Šahnazar, melik Varandы, strašasь soюza meždu Melikom Čaraberda Adamom i Melikom Gюlistana Ovsepom, sam podružilsя s Panah-hanom, otdal emu svoe poselenie Šušinskuю krepostь, a takže svoю dočь v ženы». „Archived copy” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2012-11-19. g. Pristupljeno 2013-11-20. 
  12. ^ Bournoutian, George A. Armenians and Russia, 1626-1796: A Documentary Record. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2001, Armenian Military Activities in Karabakh and Ghapan, p. 402-413
  13. ^ The Encyclopaedia of Islam, Volume 4, Parts 69–78, Brill, 1954, p. 573
  14. ^ Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary (1890—1907). Shusha. St Petersburg. Arhivirano iz originala 16. 5. 2013. g. Pristupljeno 2013-11-05. 
  15. ^ Great Soviet Encyclopedia (1969—1978). Shusha. Moscow. Arhivirano iz originala 4. 11. 2013. g. Pristupljeno 5. 11. 2013. 
  16. ^ Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond Arhivirano 2015-06-26 na sajtu Wayback Machine pp 728 ABC-CLIO, 2 dec. 2014 ISBN 1598849484
  17. ^ a b v Waal, Thomas de (2013). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, 10th Year Anniversary Edition, Revised and Updated Arhivirano 2015-11-23 na sajtu Wayback Machine NYU Press. ISBN 978-0814760321 p 201
  18. ^ Crossroads and Conflict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia, by Gary K. Bertsch - 2000 - 316 pages, p. 297
  19. ^ A Typographical Gazetteer, by Henry Cotton - 2008 - p. 206
  20. ^ Looking toward Ararat: Armenia in Modern History, by Ronald Grigor Suny - 1993 - 289 pages, p. 195
  21. ^ An Introduction to the Critical Study and Knowledge, by Thomas Hartwell Horne, 1841, J. Whetham & Son, v.2, p. 51
  22. ^ Mattew O'Brien. Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan. – Routledge, 2004. – S. 211. – ISBN 9780415302197
  23. ^ "Azerbaijan" (2007) In Encyclopædia Britannica. Retrieved February 3, 2007, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/eb/article-44296 Arhivirano 2006-06-14 na sajtu Wayback Machine
  24. ^ Suny, Ronald (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. str. 108. ISBN 0788128132. 
  25. ^ Encyclopædia Britannica, "Azerbaijan": Cultural life, Online Academic Edition, 2007.
  26. ^ a b (jezik: ruski) NASELENIE NAGORNOGO KARABAHA, 16. rujna 2011.
  27. ^ (jezik: ruski) g. Šuša, Pervaя vseobщaя perepisь naseleniя Rossiйskoй Imperii 1897 g. Demoskop Weekly, 4. lipnja 2011.
  28. ^ Kavkazski kalendar (Kavkazskij kalendar), 1917., str. 190. (jezik: ruski)
  29. ^ NASELENIE NAGORNOGO KARABAHA, arhivirano 16. rujna 2011. (jezik: ruski)
  30. ^ (jezik: ruski) ŠUŠINSKIЙ RAЙON (1939 g.), 28. ožujka 2012.
  31. ^ (jezik: ruski) ŠUŠINSKIЙ RAЙON (1959 g.), 28. ožujka 2012.
  32. ^ (jezik: ruski) ŠUŠINSKIЙ RAЙON (1970 g.), 28. ožujka 2012.
  33. ^ (jezik: ruski) ŠUŠINSKIЙ RAЙON (1979 g.), 28. ožujka 2012.
  34. ^ de Waal, Thomas (2013). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. NYU Press. ISBN 9780814785782. 
  35. ^ a b (jezik: ruski) Vsesoюznaя perepisь naseleniя 1989 g. Čislennostь gorodskogo naseleniя soюznыh respublik, ih territorialьnыh edinic, gorodskih poseleniй i gorodskih raйonov po polu, 18. siječnja 2012.
  36. ^ De facto i de Jure populacija sadministrativnom teritorijalnom raspodjelom i spolom Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. mart 2011), popis u GK, Nacionalna statistička služba republike Artsakh, 2005. Šablon:Eng oznaka
  37. ^ „Statistical yearbook of NKR 2003–2009” (PDF). stat-nkr.am. Nacionalna statistička služba republike Artsakh. str. 37. Arhivirano (PDF) iz originala 2011-08-27. g. Pristupljeno 2011-09-16. 
  38. ^ „Շուշին փորձում է կրկին կրթական կենտրոն դառնալ” (na jeziku: jermenski). Hetq Online. 2. 6. 2015. Arhivirano iz originala 15. 8. 2015. g. Pristupljeno 12. 7. 2019. 

Spoljašnje veze uredi

 
Šuša na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Шуша&oldid=27500328”