Embriologija kičmenjaka

Embriologija kičmenjaka je deo embriologije koji se bavi proučavanjem razvića organizama, koji pripadaju podtipu kičmenjaka, od oplođenog jajeta do adulta.

Istorijat

Da Vinčijeva istraživanja embriona

Prva naučna otkrića u embriologiji vezana su za razvoj mikroskopije i histologije i datiraju iz 17. veka , među njima su:

• 1651. Vilijam Harvi dolazi do zaključka da svaka individua potiče od jajeta
• 1672 Rajner de Graf opisuje folikule
• 1677 Antoni van Levenhuk opisuje spermatozoide

Evolucionističke teorije 19. veka doprinose razvoju embriologije. 1827. Karl Ernst von Baer opisuje jaje sisara i klicine listiće, a Ernst Hekel formuliše osnovni biogenetski zakon po kome je ontogeneza rekapitulacija filogeneze. Ovo znači da individualno razviće ukratko predstavlja etape evolutivne istorije grupe kojoj organizam pripada. Savremena saznanja molekularne biologije i genetike su pokazala da biogenetski zakon ne predstavlja isključivo pravilo embrionalnog razvića, ali je svakako veliki njegov značaj u razvoju embriologije kao nauke.

Embriogeneza

Blastula.

Predstavlja prvu fazu individualnog razvića koja traje od oplođenja jajne ćelije pa do napuštanja jajnih opni, odnosno porođaja. U ovom periodu nastaju brojni složeni morfološki, biohemijski i funkcionalni procesi koji dovode do diferencijacije novih ćelija, obrazovanja klicinih listova, zatim do obrazovanja pojedinih tkiva, organa i organskih sistema. Stalnom deobom i diferencijacijom ćelija raste masa i uobličava se embrion. Počevši od jedne ćelije-zigota rast i razviće multicelularnog organizma obuhvata nekoliko etapa:

• deobu ćelija(hiperplaziju)
• rast ćelija(hipertrofiju)
• specijalizaciju ćelija(diferencijaciju)

Prema Pantiću 1995, fazu embriogeneze čine tri uzastopne faze.

Faza ranog embrionalnog razvića (preembrionalni period)

Predstavlja najraniju fazu embrionalnog razvića koja traje od oplođenja do kraja druge nedelje. U ovoj fazi organi još nisu izdiferencirani, a snabdevanje zametka hranljivim materijama vrši se difuzijom i osmozom. Ovaj period se završava početkom obrazovanja kardiovaskularnog sistema, i obuhvata sledeće procese:

• Brazdanje
• Blastulacija
• Gastrulacija
• Stvaranje klicinih listova
• Celomacija
• Neurulacija

Faza embrionalnog razvića

U ovoj fazi plod se naziva embrion. Ovaj period razvića otpočinje funkcionisanjem kardiovaskularnog sestema, a karakteriše se brzom deobom ćelija-rastom. Tada se razvijaju svi sistemi organa i otpočinje njihova delimična funkcija, te usklađivanje međusobnih odnosa pojedinih delova tela. Predeo glave embriona se ističe nesrazmernim rastom, kasnije rast glave postaje sporiji i uspostavlja se srazmerni odnos sa ostalim delovima tela. ovaj period razvića ima različitu dužinu trajanja za različite jedinke.

Faza fetalnog razvića

Ova faza počinje u periodu kada se po izgledu i funkcionalnim svojstvima može odrediti kojoj vrsti jedinka pripada.U ovom periodu plod se naziva fetus. Ova faza se karakteriše vrlo brzim rastom , većina delova tela dobija svoj konačni oblik i položaj. Smatra se da kod ovce fetalni perod počinje 34, krave 45 dana, a kod čoveka početkom trećeg meseca. U fetalnom periodu rast je vrlo brz. Za kratko vreme dužina i težina tela postaju višestruki. Uobličavaju se predeli glave, trupa i repa. Pojavljuje se perje kod ptica, dlake kod sisara. Svi procesi koji se odvijaju u ovoj fazi dovode do stvaranja konačnog oblika fetusa.Utvrđeno je da ishrana u drugoj polovini graviditeta utiče na veličinu, težinu i mortalitet fetusa. Osim ishrane na veličinu fetusa utiču još i sposobnost ćelija za razmnožavanje, nasledne osobine i spoljašnji faktori.

Postnatalni period

Embriološko razviće različitih vrsta

Predstavlja drugu fazu individualnog razvića i obuhvata rast, polno sazrevanje, starenje i smrt jedinke. Postembrionalni period može biti karakterisan sa dve vrste razvića.

Direktno razviće

Odnosi se na vrstu transformacije tela jedinke, koja je veoma slična adultu. Primer direktnog postembrionalnog razvića je čovek. Ovakvo razviće imaju i životinje i neki reptili. Posle rođenja embrion je veoma sličan adultnom organizmu. Međutim razlikuje se po veličini i manjku veština.

Indirektno razviće/Metamorfoza

U ovom slučaju telo novorođene jedinke, je veoma drugačije nego kod adulta. Npr. larva koja se izleži iz jajeta mora proći kroz metamorfozu kako bi došla u stadijum adulta. Rast se nastavlja i dolazi do dalje organogeneze i histogeneze. Funkcije organizma u razviću postaju složenije i uspostavljaju se konačne proporcije i karakteristike tela.

Literatura

• "Zoologija",Beograd 2003, Vesna Poleksić,Jelena Bogojević, Zoran Marković, Zorka Dulić Stojanović

Spoljašnje veze

Comparative embryology

What is Embryogenesis