Đorđe Nemanjić
Đorđe Nemanjić je bio sin srpskog velikog župana i upravnika u Zeti Vukana Nemanjića. Đorđe Nemanjić je nasledio od oca upravu u Zeti 1208. godine, a verovatno po uzoru na oca uzeo je i zvanje kralja.[1]
| Đorđe Nemanjić | |
|---|---|
 Srbija tokom vladavine Stefana Prvovenčanog (sa Zetom) | |
| Lični podaci | |
| Datum smrti | posle avgusta 1242. |
| Porodica | |
| Roditelji | Vukan Nemanjić |
| Dinastija | Nemanjići |
| lokalni upravnik u Zeti | |
| Period | od 1208. do oko 1220. ili 1242. |
| Prethodnik | Vukan Nemanjić |
| Naslednik | Stefan Radoslav |
Đorđe možda nije bio u najboljim odnosima sa Stefanom Prvovenčanim. Sa Mletačkom republikom je sklopio ugovor 3. jula 1208. godine, u kome se Đorđe zakleo na vernost i pružanje pomoći venecijanskom duždu.[2][3]
Izgleda da je oko 1220. kralj Stefan Prvovenčani oduzeo Đorđu vlast u Kotoru i Zeti ili delu Zete, a sin Prvovenčanog Stefan Radoslav se u dve odluke gradskog veća Kotora iz 1221. godine i jednoj iz 1227. godine spominje kao kralj.[4] Ipak, Đorđe je možda zadržao upravu na jugoistoku Zete. Đorđe se ponovo spominje kao vladar u Zeti, to jest u Ulcinju 1242,[5] međutim nije razjašnjeno da li sa titulom kralja ili kneza. Umro je posle 21. avgusta 1242. godine.
Biografija uredi
Đorđe je bio najstariji sin Vukana. Imao je trojicu braće. Prvi, Stefan, osnovao je oko 1252. godine manastir Moraču. Dmitar (poznat i po monaškom imenu David) osnovao je manastir Davidovicu. Umro je posle 1286. godine. Treći brat Đorđa zvao se Vladin.
Vukan je predao mesto lokalnog upravnika najstarijem sinu 1208. godine.[1] Đorđa su njegovi podanici oslovljavali kraljem, ali on nije imao nikakvo zvanično krunisanje i za velikog župana Stefana Prvovenčanog on je bio samo udeoni knez. Vukan je verovatno ubedio svog brata i vladara da Đorđu preda Zetu na upravu i tako pokušao konačno da se izmiri sa bratom, ali i zaštiti svoje neposredne naslednike i njihov položaj u Srbiji.
Zanimljiv je natpis u Studenici iz 1209. godine na kome se Vukan pominje kao udeoni knez. Vukan je umro 1209. godine ili ubrzo nakon toga.
Ipak, borba među Nemanjićima obnovljena je tokom uprave Đorđa Vukanovog u Zeti. On je već 1208. godine, prihvatio vrhovnu vlast Mletačke republike. Time se pokušao osamostaliti od velikog župana Stefana Prvovenčanog ili bar steći zaštitnika kada bude pokušao da se osamostali. Mletačka republika je nakon osvajanja Carigrada 1204. godine stekla primat u istočnom Sredozemlju. Nastojala je kontrolisati balkanske luke te je 1205. godine sklopila savez sa Dubrovnikom. Pored Mletačke republike, Đorđe je stupio u veze i sa arhontom Kroje, Dimitrijem Progonijem (1208-1215). Đorđe je igrao dvostruku ulogu. Dimitrije je formalno bio vazal Mletačke republike, ali je kovao planove da zauzme mletačke teritorije na Balkanu. Đorđe se sporazumom iz 3. jula 1208. godine obavezao da pruži vojnu pomoć arhontu Kroje u njegovoj borbi za mletačke posede. Inače, Dimitrije je bio oženjen Komninom Nemanjić, ćerkom Stefana Prvovenčanog. Dimitrija je 1215. godine nasledio Grigorije Kamonas.
Nema neposrednih podataka o delovanju Đorđa Nemanjića u periodu od 1208. do 1242. godine. Stefan Prvovenčani je uklonio neposlušnog lokalnog upravnika u Zeti, ili jednom njenom delu sa Kotorom oko 1220. godine verovatno nakon uspešne vojne akcije. To se može zaključiti iz odluke gradskog veća u Kotoru iz 1221. u kojoj piše da je doneta u vreme kralja Radoslava, sina Stefana Prvovenčanog.[6] Od oko 1220. Zetom su upravljali, uglavnom, sinovi vladara koji su bili određeni da naslede presto. Đorđe Vukanov se ponovo spominje u pisanim izvorima 1242. godine kao vladar na području Ulcinja.[5] Zbog toga nije jasno da li je od oko 1220. zadržao upravu nad južnim delom Zete ili je u nekom nepoznatom trenutku ponovo postao njen upravnik.[7]
Najviše nevolja istraživačima zadaju pomeni Đorđa kao gospodara Duklje u dokumentima kojima je utvrđeno prijateljstvo između Ulcinja i Dubrovnika, a Ulcinjska biskupija se potčinila Dubrovačkoj nadbiskupiji 1242. Delegacija Ulcinja u pregovorima dobila je ovlašćenja a nobili viro domino Georgio, principe Dioclie, filio videlicet iupani Vlcanni ("od plemenitog muža, gospodara Đorđa, kneza Duklje, inače sina župana Vukana"). Dakle na početku ugovora stoji da je titula koju je Đorđe nosio bila kneževska. Međutim u pismu Ulcinjskog biskupa Marka Dubrovačkom nadbiskupu on piše da je sve što su se dogovorili valde placuit regi nostro ("na zadovoljstvo našeg kralja"). Sima Ćirković je smatrao da se ta rečenica odnosi na Đorđa tj. da je on za Ulcinjane kralj, a za Dubrovčane knez. Na samom kraju konačnog ugovora o prijateljstvu piše et hoc per sacramentum omnibus predictis placet totum, salua tamen pace domini regis Seruie ("i da je ovo, nakon zakletve svih navedenih, prihvatljivo svima i da će očuvati mir gospodara, kralja Srbije") tj. pojavljuje se posebno rex Servie koji prema mišljenju S.Ćirkovića nije istovetan sa "regi nostro" Ulcinjana. To sve ne mora da znači da je rex noster iz ulcinjskog dokumenta istovetan s Đorđem, gospodarem Duklje, kako ga titulišu Dubrovčani, odnosno da "naš kralj" nije istovetan s kraljem Srbije iz ugovora o prijateljstvu dva grada.[8] Vrlo lako se obe pomena mogu odnositi upravo na vladara Srbije koji je u tom trenutku najverovatnije još uvek bio Vladislav (ima nedoumica kada je između 1241. i 1243. Uroš I došao na vlast). Većina starijih istraživača je na osnovu ovog dokumenta i činjenice da Kotorani svoja akta nisu datovali njegovom vladavinom smatrala da je Đorđe decenijama pre smrti izgubio kraljevsku titulu. Po svemu sudeći čak i ako se u svojoj oblasti jeste titulisao kao kralj, to mu ni Dubrovčani ni njegov sizeren Vladislav nisu priznavali. Uroš I je nakon dolaska na vlast centralizovao upravu i definitivno stavio tačku na vladavinu drugih grana Nemanjića većim oblastima. Potomci Miroslava u Humu i Vukana u Zeti su svedeni na županske porodice.
Porodično stablo uredi
| 16. Uroš I Vukanović | ||||||||||||||||
| 8. Zavida | ||||||||||||||||
| 17. Ana Diogenesa | ||||||||||||||||
| 4. Stefan Nemanja | ||||||||||||||||
| 2. Vukan Nemanjić | ||||||||||||||||
| 5. Anastasija Nemanjić | ||||||||||||||||
| 1. Đorđe Nemanjić | ||||||||||||||||
Reference uredi
- ^ a b Logos 2017, str. 158 sa napomenom 784.
- ^ Solovjev, str. 15-16.
- ^ Logos 2017, str. 160. U to vreme i sam Stefan Prvovenčani je nastojao uspostaviti dobre odnose sa Venecijom i Rimom. Iz Venecije je dobio ženu Anu Dandolo verovatno 1216/17. godine, a posle iz Rima kraljevsku krunu. Zato nije jasno da li je delovanje Đorđa bilo u potpunoj suprotnosti sa politikom njegovog vladara velikog župana Srbije.
- ^ Logos 2017, str. 150-151.
- ^ a b Istorija srpskog naroda, I, Beograd (1994). str. 346.
- ^ Logos 2017, str. 150-151. Zeta je bila najkasnije od januara 1186. deo države Nemanjića, a vladarska porodica je njome upravljala kao i drugim delovima države kao jednim delom poseda velike patrijarhalne porodice. Nije bilo nikakve posebne autonomije u Zeti kao delu države Nemanjića. Kada se pojavilo nešto što nekima liči na autonomiju to je bilo odmetanje nekog člana vladarske porodice od starešine, tj. vladara države.
- ^ Logos 2017, str. 150-151 sa napomenom 742.
- ^ Bubalo, Đorđe (2009). „Da li su kralj Stefan Prvovenčani i njegov sin Radoslav bili savladari?”. Zbornik radova Vizantološkog instituta (46): 201—229. ISSN 0584-9888.
Izvori i literatura uredi
- Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat.
- Blagojević, Miloš (2006). „Titule prinčeva iz kuće Nemanjića u XII i XIII veku”. Manastir Morača. Beograd: Balkanološki institut SANU. str. 33—44.
- Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 06. 2018. g. Pristupljeno 02. 02. 2019.
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Božić, Ivan (1950). „O položaju Zete u državi Nemanjića”. Istoriski glasnik. 3 (1-2): 97—122.
- Bubalo, Đorđe (2011). „Titule Vukana Nemanjića i tradicija Dukljanskog kraljevstva”. Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova. Berane: Episkopija budimljansko-nikšićka. str. 79—93.
- Kovačević, Jovan (1955). „Tradicija o Dukljanskom kraljevstvu kod Nemanjića”. Istoriski časopis. 5: 291—294.
- Logos, Aleksandar A. (2017). Istorija Srba I (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-37-4.
- Todić, Branislav; Popović, Danica (2006). Monastery of Morača. Srpska akademija nauka i umetnosti, Balkanološki institut. 9788671790468.
- Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
